: વૈશાખ : ૨૫૦૧ આત્મધર્મ : ૪૭ :
જ્ઞાનસ્વરૂપની સ્વાનુભૂતિ તે
જિનશાસનનું ધર્મચક્ર છે
(સ. ગા. ૧૫ તથા ૧૭–૧૮ ના પ્રવચનમાંથી: અમદાવાદ)
જિનશાસનમાં સર્વજ્ઞદેવે જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા કહ્યો છે, દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયમાં,
અથવા સામાન્ય–વિશેષ બંનેમાં ધર્મીને તે જ્ઞાનસ્વરૂપે જ અનુભવાય છે. જ્ઞેયનો સંબંધ
હોય તે વખતે પણ જ્ઞાન કાંઈ તે જ્ઞેયપણે નથી અનુભવાતું, તે વખતેય જ્ઞાન તો
જ્ઞાનરૂપે જ અનુભવાય છે.
જેમ ખારો સ્વભાવ તે મીઠું છે. ખારાપણું તે મીઠાનો સ્વભાવ છે, શાકનો નહિ.
શાકના સંબંધ વખતે પણ ખારા સ્વાદપણે મીઠું અનુભવાય છે, ખારો સ્વાદ મીઠાનો છે;
તથા શાકના સંબંધ વગર એકલું મીઠું હોય ત્યારે પણ તે મીઠું ખારા સ્વભાવપણે જ
અનુભવાય છે. તેમ મીઠો–મધુર જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા છે, તે અંતરમાં લીન થઈને પોતે
પોતાને એકલો અનુભવે ત્યારે પણ જ્ઞાનના જ અનાકુળ સ્વાદરૂપે અનુભવાય છે, ને
પરજ્ઞેયને જાણવાની અવસ્થામાં પણ આત્મા તો જ્ઞાનના સ્વાદપણે જ અનુભવાય છે,
જ્ઞેયરૂપે નહીં. રાગને જાણવાના કાળેય ધર્મી પોતાના આત્માને રાગથી જુદા જ્ઞાનસ્વરૂપે
જ વેદે છે–જાણે છે; રાગને જ્ઞાન સાથે ભેળવી દેતા નથી.–જિનસૂત્રમાં કહેલા આવા
જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને જેણે જાણ્યો તેણે સમસ્ત જિનશાસનને જાણી લીધું.
અહો! જિનશાસનમાં કહેલું ચૈતન્યતત્ત્વ અત્યંત મધુર આનંદસ્વરૂપ છે. તે
ચૈતન્યતત્ત્વ સર્વત્ર આનંદથી ભરેલું, જ્ઞાનરૂપે જ પ્રગટ અનુભવાય છે. અહો જીવો!
સંસારના કોલાહલ સામે જોવાનું છોડીને, આવા સુંદર ચૈતન્યતત્ત્વને તમારામાં જ તમે
દેખો. એને દેખતાં જ અપૂર્વ આનંદમય જ્ઞાન અનુભવમાં આવે છે–એ જ જૈનશાસનનો
સાર છે; એ જ ધર્મ છે, એ જ મોક્ષમાર્ગ છે.
અરે જીવ! જો તું મોક્ષનો અર્થી હો, તારે સુખનું વેદન કરવું હોય ને દુઃખના
વેદનથી છૂટવું હોય, તો પહેલામાં પહેલાંં જ્ઞાનરૂપ થઈને તારા જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માને
જાણ. જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા છે તે જ્ઞાનભાવવડે જણાય છે, તે રાગવડે નથી જણાતો.
પૂનમના અંશરૂપ બીજ, તે ભલે નાની હોય–તો પણ પૂર્ણચંદ્રની જાતની જ છે; તેમ
સાધકની જ્ઞાનબીજ ભલે નાની, પણ તે પૂર્ણ સર્વજ્ઞસ્વભાવની જાતની છે. આવા
જ્ઞાનરૂપ થઈને આત્માનો સ્વાનુભવ કરવો તે મોક્ષાર્થીનું કર્તવ્ય છે; અને તે જ
જન્મરહિત થવા માટેનો ઉત્સવ છે.