: ૪૬ : આત્મધર્મ : અષાઢ : ૨૫૦૧
* જૈન કહે:–અમને એ માન્ય નથી.
પછી તે જૈને કહ્યું:–કર્મ જીવને વિકાર નથી કરાવતું, આત્મા પોતાના, અપરાધથી
જ વિકારી થાય છે–એમ તમે માનો તો ચર્ચા કરીએ!
* કર્મવાદી કહે–એ અમને માન્ય નથી.
“બસ, ચર્ચા પૂરી થઈ ગઈ! ” અને કવિ બનારસીદાસજી બોલી ઊઠયા–
कोउ मूरख यों कहे, राग–द्वेष परिनाम।
पुद्गलकी जोरावरी, वरते आतमराम।।
* પરદ્રવ્ય જીવને રાગ કરાવે છે–એમ જેઓ માને છે તેઓ મોહસમુદ્રને પાર ઊતરી
શકતા નથી.
* ભાઈ, તારા ચૈતન્યના વિકારી કે અવિકારી પરિણામને કરવામાં તું સ્વતંત્ર છો.
તારા ભાવોનો કર્તા થવાની સ્વાધીન શક્તિ તારામાં છે. ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રુવતારૂપ
તારું જે સત્પણું છે તેનો કર્તા કોઈ બીજો નથી.
• પ્રદેશત્વગુણના અવિભાગઅંશો કેટલા?
* આકાશના પ્રદેશત્વના અવિભાગઅંશો અનંતાનંત છે.
* જીવના પ્રદેશત્વના અવિભાગઅંશો અસંખ્યાત છે.
* ધર્માસ્તિ–અધર્માસ્તિના અવિભાગઅંશો પણ અસંખ્યાત છે.
* પરમાણુ અને કાલાણુના પ્રદેશત્વમાં અવિભાગઅંશો થતા નથી,
–કેમકે તેઓ પોતે સ્વયં અવિભાગી,–એક પ્રદેશી છે.
* નાનામાં નાના જીવના જ્ઞાનમાં અનંતાનંત અવિભાગ પ્રતિચ્છેદ થાય છે, કે જે
અલોકાકાશના પ્રદેશો કરતાં પણ અનંતગુણા છે. જ્ઞાનનો કેટલો મહિમા!
• જીવના પ્રદેશો અસંખ્ય છે. હવે તે અસંખ્યપ્રદેશોમાંથી એકેક પ્રદેશે સર્વત્ર જીવ
પ્રદેશો સરખા જ છે કે હીનાધિક પણ છે? હીનાધિકતા પણ હોય છે. સમુદ્ઘાત
વખતે જીવની દંડ–પ્રતર ને કપાટ એ આકૃતિ ઉપરથી તે નક્કી થાય છે કે દરેક
આકાશપ્રદેશે તે જીવના સરખા પ્રદેશો નથી. લોકપૂરણના પૂર્વ–પછીના સમયે
જીવનું ક્ષેત્ર, લોકના ચોથાભાગથી વધારે છે, ને લોકના ત્રીજાભાગથી ઓછું
છે; આમ