: ૩૮ : આત્મધર્મ : ભાદરવો : ૨૫૦૧
આત્મધર્મ અંક ૩૮૧, પાનું–૪૪માં છેલ્લા
બે પ્રશ્નો છે તે સંબંધી સુધારો: –
પ્રશ્ન:– પર્યાય વગરના એકાંતધુ્રવનું ધ્યાન થઈ શકે?
ઉત્તર:– (૧) ધ્યાન પર્યાય છે અને તે ધ્યાન ત્રિકાળ આત્મા–ધુ્રવ આત્મા જે કારણ–
પરમાત્મા કહેવાય છે તે ધ્યાનનો વિષય હોય તો નિર્વિકલ્પતા પ્રગટે છે માટે
વર્તમાન પર્યાય ત્રિકાળ ધુ્રવનું ધ્યાન કરે તેથી તેનો વિષય જે ધુ્રવ છે તે
એકાંતધુ્રવ થઈ જતો નથી.
(ર) ઉત્પાદ અને વ્યય પર્યાયરૂપે સત્ છે તેથી એક સમયના તે હોય છે, અને
ધુ્રવ ત્રિકાળ એકરૂપ રહે છે. માટે પર્યાય ધુ્રવનું ધ્યાન ધરે તેમાં તે ધ્રુવ એકાંત
થઈ જતું નથી, પરંતુ તેવું ધ્યાન કરતાં નિર્વિકલ્પતા ઉત્પન્ન થાય છે ત્યાં ધ્યાન–
ધ્યાતા–ધ્યેયનો ભેદ જે રાગરૂપ છે તે રહેતો નથી, તેને સાચું ધ્યાન કહેવામાં
આવે છે. નિર્વિકલ્પ ધ્યાન સીવાયનું જે ધ્યાન હોય છે તે રાગવાળું હોવાથી તે
ખરું ધ્યાન નથી, પણ આર્ત અથવા રૌદ્ર ધ્યાન હોય છે.
પ્રશ્ન:– દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય વચ્ચે કોઈ પ્રકારે પ્રદેશભેદ છે?
ઉત્તર:– તેમના પ્રદેશો એક જ છે પણ તેમાં પ્રદેશના અંશોરૂપી ભેદ પાડી શકાય છે.
પર્યાયના પ્રદેશ–અંશ એક સમયનો ઉત્પાદ ને વ્યયરૂપનો છે, ને દ્રવ્યના પ્રદેશ
ધુ્રવરૂપ છે તેવો ભેદ થઈ શકે છે. જો એવો ભેદ કરવામાં ન આવે તો દ્રવ્યને
પર્યાય અથવા ગુણને પર્યાય વચ્ચેનું જે સ્વરૂપ ભેદપણું છે તેનો નાશ થઈ
જાય છે.
દ્રવ્ય–ગુણ ને પર્યાય વચ્ચે પ્રદેશભેદ હોતો નથી એમ જે શાસ્ત્રમાં કહેવામાં આવે
છે તેનો અર્થ એવો છે કે–તે બીજા દ્રવ્યોના પ્રદેશોથી તેના પ્રદેશો જુદા પાડવા
હોય ત્યારે તેઓના પ્રદેશો એકરૂપ જ છે એમ કહેવામાં આવે છે.
[ઉપર મુજબની સ્પષ્ટતા પૂ. ગુરુદેવની આજ્ઞાઅનુસાર મુ. શ્રી રામજીભાઈએ
લખી આપેલ છે, ને પૂ. ગુરુદેવશ્રી પાસે વંચાવીને છાપવામાં આવી છે. –સં.]