Parmatma Prakash (Gujarati Hindi). Gatha: 196-197 (Adhikar 2),198 (Adhikar 2) Paramatmaprakash Shabdno Artha,199 (Adhikar 2),200 (Adhikar 2),201 (Adhikar 2) Siddhaswaroopanu Katha,202 (Adhikar 2),203 (Adhikar 2),204 (Adhikar 2) Paramatmaprakashnu Phal,205 (Adhikar 2),206 (Adhikar 2),207 (Adhikar 2) Paramatmaprakash Mate Yogya Purush,208 (Adhikar 2),209 (Adhikar 2),210 (Adhikar 2),211 (Adhikar 2).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 28 of 29

 

Page 527 of 565
PDF/HTML Page 541 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૯૬ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૨૭
घातिकर्मचतुष्के विलयं गते सति । किं कुर्वन् सन् पूर्वम् । सिव-पय-मग्गि वसंतु शिवशब्द-
वाच्यं यन्मोक्षपदं तस्य योऽसौ सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रत्रितयैकलक्षणो मार्गस्तस्मिन् वसन् सन् ।
केषां सताम् । सयल-वियप्पहं तुट्टाहं समस्तविकल्पानां नष्टानां समस्तरागादिविकल्प-
विनाशादनन्तरं भवतीति भावार्थः ।।१९५।।
अथ —
३२७) केवल – णाणिं अणवरउ लोयालोउ मुणंतु ।
णियमेँ परमाणंदमउ अप्पा हुइ अरहंतु ।।१९६।।
केवलज्ञानेनानवरतं लोकालोकं मन्यमानः ।
नियमेन परमानन्दमयः आत्मा भवति अर्हन् ।।१९६।।
हुइ भवति । कोऽसौ । अप्पा आत्मा । कथंभूतो भवति । अरहंतु पूर्वोक्त लक्षणो
अर्हन् । किं कुर्वन् । लोयालोउ मुणंतु क्रमकरणव्यवधानरहितत्वेन कालत्रयविषयं लोकालोकं
વિલય થતાં અર્હંત થાય છે. અરિ અર્થાત્ મોહનીય કર્મ તેનો નાશ થવાથી, રજસી અર્થાત્
જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ બન્નેયનો નાશ થવાથી અને રહસ્ય શબ્દથી અન્તરાય સમજવો.
અન્તરાયકર્મનો નાશ થવાથી દેવેન્દ્રાદિ રચિત, અતિશયવાન (સાતિશય) પૂજાને યોગ્ય છે તે
અર્હંત છે, એ ભાવાર્થ છે. ૧૯૫.
વળી (હવે કેવળજ્ઞાનનો મહિમા કહે છે)ઃ —
ભાવાર્થઃ — લોકાલોકપ્રકાશક સકળ વિમળ કેવળજ્ઞાનથી ક્રમ, કરણ, વ્યવધાન
केवलज्ञानीका नाम अर्हंत है, चाहे उसे जीवन्मुक्त कहो । जब अरहंत हुआ, तब भावमोक्ष हुआ,
पीछे चार अघातियाकर्मोंको नाशकर सिद्ध हो जाता है । सिद्धको विदेहमोक्ष कहते हैं । यही
मोक्ष होनेका उपाय है ।।१९५।।
अब केवलज्ञानकी ही महिमा कहते हैं —
गाथा – १९६
अन्वयार्थ : — [केवलज्ञानेन ] केवलज्ञानसे [लोकालोकं ] लोक-अलोकको
[अनवरतं ] निरन्तर [जानन् ] जानता हुआ [नियमेन ] निश्चयसे [परमानंदमयः ] परम
आनंदमयी [आत्मा ] यह आत्मा ही रत्नत्रयके प्रसादसे [अर्हन् ] अरहंत [भवति ] होता है ।
भावार्थ : — समस्त लोकालोकको एक ही समयमें केवलज्ञानसे जानता हुआ अरहंत

Page 528 of 565
PDF/HTML Page 542 of 579
single page version

background image
૫૨૮ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૯૭
वस्तु वस्तुरूपेण युगपत् जानन् सन् । केन । केवल-णाणि लोकालोकप्रकाशकसकल-
विमलकेवलज्ञानेन । कथम् । अणवरउ निरन्तरम् । किं विशिष्टो भवति भगवान् ।
परमाणंदमउ वीतरागपरमसमरसीभावलक्षणतात्त्विकपरमानन्दमयः । केन । णियमें निश्चयेन अत्र
संदेहो न कर्तव्य इत्यभिप्रायः ।।१९६।।
अथ —
३२८) जो जिणु केवल-णाणमउ परमाणंद – सहाउ ।
सो परमप्पउ परम – परु सो जिय अप्प – सहाउ ।।१९७।।
यः जिनः केवलज्ञानमयः परमानन्दस्वभावः ।
सः परमात्मा परमपरः स जीव आत्मस्वभावः ।।१९७।।
રહિતપણે ત્રણ કાળના વિષયોને, લોકાલોકના પદાર્થોને વસ્તુસ્વરૂપે નિરંતર યુગપત્ જાણતો થકો,
આત્મા નિશ્ચયથી વીતરાગપરમસમરસી ભાવ સ્વરૂપ તાત્ત્વિક પરમાનંદમય લક્ષણવાળો અર્હંત થાય
છે એમાં સંદેહ ન કરવો જોઈએ, એ અભિપ્રાય છે. ૧૯૬.
વળી (હવે એમ કહે છે કે કેવળજ્ઞાન જ આત્માનો નિજસ્વભાવ છે અને કેવળીને જ
પરમાત્મા કહે)ઃ —
कहलाता है । जिसका ज्ञान जाननेके क्रमसे रहित है । एक ही समयमें समस्त लोकालोकको
प्रत्यक्ष जानता है, आगे पीछे नहीं जानता । सब क्षेत्र, सब काल, सब भावको निरंतर प्रत्यक्ष
जानता है । जो केवलीभगवान् परम आनंदमयी हैं । वीतराग परमसमरसीभावरूप जो परम आनंद
अतीन्द्रिय अविनाशी सुख वही जिसका लक्षण है । निश्चयसे ज्ञानानंदस्वरूप है, इसमें संदेह
नहीं है ।।१९६।।
आगे ऐसा कहते हैं, कि केवलज्ञान ही आत्माका निजस्वभाव है, और केवलीको ही
परमात्मा कहते हैं —
गाथा – १९७
अन्वयार्थ : — [यः जिनः ] जो अनंत संसाररूपी वनके भ्रमणके कारण ज्ञानावरणादि
आठ कर्मरूपी बैरी उनका जीतनेवाला वह [केवलज्ञानमयः ] केवलज्ञानादि अनंत गुणमयी है
[परमानंदस्वभावः ] और इंद्रिय विषयसे रहित आत्मीक रागादि विकल्पोंसे रहित परमानंद ही
जिसका स्वभाव है, ऐसा जिनेश्वर केवलज्ञानमयी अरहंतदेव [सः ] वही [परमात्मा ] उत्कृष्ट

Page 529 of 565
PDF/HTML Page 543 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૯૭ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૨૯
जो इत्यादि । जाे यः जिणु अनेकभवगहनव्यसनप्रापणहेतून् कर्मारातीन् जयतीति
जिनः । कथंभूतः । केवल-णाणमउ केवलज्ञानाविनाभूतानन्तगुणमयः । पुनरपि कथंभूतः ।
परमाणंद-सहाउ इन्द्रियविषयातीतः स्वात्मोत्थः रागादिविकल्परहितः परमानन्दस्वभावः सो
परमप्पउ स पूर्वोक्तोऽर्हन्नेव परमात्मा परम-परु प्रकृष्टानन्तज्ञानादिगुणरूपा मा लक्ष्मीर्यस्य
स भवति परमः संसारिभ्यः पर उत्कृष्टः इत्युच्यते परमश्चासौ परश्च परमपरः साे स
पूर्वोक्तो वीतरागः सर्वज्ञः जिय हे जीव अप्प-सहाउ आत्मस्वभाव इति । अत्र योऽसौ
पूर्वोक्त भणितो भगवान् स एव संसारावस्थायां निश्चयनयेन शक्ति रूपेण जिन इत्युच्यते ।
केवलज्ञानावस्थायां व्यक्ति रूपेण च । तथैव च परमब्रह्मादिशब्दवाच्यः स एव तदग्रे स्वयमेव
कथयति । निश्चयनयेन सर्वे जीवा जिनस्वरूपाः जिनोऽपि सर्वजीवस्वरूप इति भावार्थः ।
ભાવાર્થઃ — જે ભવવનમાં અનેક દુઃખોની પ્રાપ્તિના હેતુભૂત કર્મરૂપી શત્રુને જીતે છે
તે જિન છે. તે જિન કેવળજ્ઞાનની સાથે અવિનાભાવી અનંતગુણમય છે. ઇન્દ્રિયના વિષયોથી
રહિત, સ્વ-આત્માથી ઉત્પન્ન, રાગાદિ વિકલ્પ રહિત, પરમાનંદ સ્વભાવી છે, તે પૂર્વોક્ત
અર્હંત જ પરમાત્મા છે, પરમેશ્વર છે. પરમ-ઉત્કૃષ્ટ અનંતજ્ઞાનાદિ ગુણરૂપ મા અર્થાત્ લક્ષ્મી
જેને છે તે પરમ છે, સંસારીઓથી પર એટલે ઉત્કૃષ્ટ છે. આવા જે પરમ પર તે પરમ
છે, તે-પૂર્વોક્ત વીતરાગ સર્વજ્ઞ છે. હે જીવ! તે આત્મસ્વભાવ છે.
અહીં, પૂર્વોક્ત કથિત ભગવાન તે જ સંસાર-અવસ્થામાં નિશ્ચયનયથી શક્તિરૂપે ‘જિન’
કહેવાય અને કેવળજ્ઞાન-અવસ્થામાં વ્યક્તિરૂપે ‘જિન’ છે. તે જ પ્રમાણે પરમ-બ્રહ્માદિ શબ્દથી વાચ્ય
એવા તેને જ આગળ સ્વયમેવ કથન કરશે. – નિશ્ચયનયથી સર્વજીવો જિનસ્વરૂપ છે, જિનેશ્વર સર્વજીવ
अनंत ज्ञानादि गुणरूप लक्ष्मीवाला आत्मा परमात्मा है । उसीको वीतराग सर्वज्ञ कहते हैं,
[जीव ] हे जीव, वही [परमपरः ] संसारियोंसे उत्कृष्ट है, ऐसा जो भगवान् वह तो व्यक्तिरूप
है, और [स आत्मस्वभावः ] वह आत्माका ही स्वभाव है ।
भावार्थ : — संसार अवस्थामें निश्चयनयकर शक्तिरूप विराजमान है, इसलिये
संसारीको शक्तिरूप जिन कहते हैं, और केवलीको व्यक्तिरूप कहते हैं । द्रव्यार्थिकनयकर जैसे
भगवान् हैं, वैसे ही सब जीव हैं, इस तरह निश्चयनयकर जीवको परब्रह्म कहो, परमशिव कहो,
जितने भगवान्के नाम हैं, उतने ही निश्चयनयकर विचारो तो सब जीवोंके हैं, सभी जीव
जिनसमान हैं, और जिनराज भी जीवोंके समान हैं, ऐसा जानना । ऐसा दूसरी जगह भी कहा
है । जो सम्यग्दृष्टि जीवोंको जिनवर जाने, और जिनेश्वरको जीव जाने, जो जीवोंकी जाति है,
वही जिनवरकी जाति है, और जो जिनवरकी जाति है, वही जीवोंकी जाति है, ऐसे महामुनि

Page 530 of 565
PDF/HTML Page 544 of 579
single page version

background image
૫૩૦ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૯૮
तथा चोक्त म् — ‘‘जीवा जिणवर जो मुणइ जिणवर जीव मुणेइ । सो समभावि परिट्ठयउ
लहु णिव्वाणु लहेइ ।।’’ ।।१९७।। एवं चतुर्विंशतिसूत्रप्रमितमहास्थलमध्ये अर्हदवस्थाकथन-
मुख्यत्वेन सूत्रत्रयेण द्वितीयमन्तरस्थलं गतम् ।
अत ऊर्ध्वं परमात्मप्रकाशशब्दस्यार्थकथनमुख्यत्वेन सूत्रत्रयपर्यन्तं व्याख्यानं करोति ।
तद्यथा —
३२९) सयलहँ कम्महँ दोसहँ वि जो जिणु देउ विभिण्णु ।
सो परमप्प-पयासु तुहुँ जोइय णियमेँ मण्णु ।।१९८।।
सकलेभ्यः कर्मभ्यः दोषेभ्यः अपि यो जिनः देवः विभिन्नः ।
तं परमात्मप्रकाशं त्वं योगिन् नियमेन मन्यस्व ।।१९८।।
સ્વરૂપ છે, એ ભાવાર્થ છે. વળી કહ્યું પણ છે કે — १‘‘जीवा जिणवर जो मुणइ जिणवर जीव मुणेइ । सो
समभावि परिट्ठियउ लहु णिव्वाणु लहेइ ।।’’ (અર્થઃ — જે જીવોને જિનવર જાણે છે અને જિનવરને જીવ
જાણે છે તે સમભાવમાં સ્થિત થઈને શીઘ્ર નિર્વાણને પામે છે.) ૧૯૭.
એ પ્રમાણે ચોવીસ સૂત્રોના મહાસ્થળમાં અર્હંત-અવસ્થાના કથનની મુખ્યતાથી ત્રણ
ગાથાસૂત્રોથી બીજું અન્તરસ્થળ સમાપ્ત થયું.
આના પછી પરમાત્મપ્રકાશ શબ્દના અર્થના કથનની મુખ્યતાથી ત્રણ દોહાસૂત્ર સુધી
વ્યાખ્યાન કરે છે તે આ પ્રમાણેઃ —
द्रव्यार्थिकनयकर जीव और जिनवरमें जातिभेद नहीं मानते, वे मोक्ष पाते हैं ।।१९७।।
इसप्रकार चौबीस दोहोंके महास्थलमें अरहंतदेवके कथनकी मुख्यतासे तीन दोहोंमें
दूसरा अंतरस्थल कहा ।
आगे परमात्मप्रकाश शब्दके अर्थके कथनकी मुख्यतासे तीन दोहा कहते हैं —
गाथा – १९८
अन्वयार्थ : — [सकलेभ्यः कर्मभ्यः ] ज्ञानावरणादि अष्टकर्मोंसे [दोषेभ्यः अपि ] और
सब क्षुधादि अठारह दोषोंसे [विभिन्नः ] रहित [यः जिनदेवः ] जो जिनेश्वरदेव हैं, [तं ] उसको
[योगिन् त्वं ] हे योगी, तू [परमात्मप्रकाशं ] परमात्मप्रकाश [नियमेन ] निश्चयसे [मन्यस्व ]
मान । अर्थात् जो निर्दोष जिनेन्द्रदेव हैं, वही परमात्मप्रकाश हैं ।
૧ જુઓ ષટ્પ્રાભૃત ટીકા પૃ. ૩૪૨.

Page 531 of 565
PDF/HTML Page 545 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૯૯ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૩૧
साे तं परमप्प-पयासु परमात्मप्रकाशसंज्ञं तुहुं त्वं कर्ता मण्णु मन्यस्व जानीहि जोइय
हे योगिन् णियमें निश्चयेन । स कः । जो जिणु देउ यो जिनदेवः । किंविशिष्टः । विभिण्णु
विशेषेण भिन्नः । केभ्यः । सयलहं कम्महं रागादिरहितचिदानन्दैकस्वभावपरमात्मनो यानि
भिन्नानि सर्वकर्माणि तेभ्यः । न केवलं कर्मभ्यो भिन्नः । दोसहं वि टङ्कोत्कीर्ण-
ज्ञायकैकस्वभावस्य परमात्मनो येऽनन्तज्ञानसुखादिगुणास्तत्प्रच्छादका ये दोषास्तेभ्योऽपि भिन्न
इत्यभिप्रायः ।।१९८।।
अथ —
३३०) केवल-दंसणु णाणु सुहु वीरिउ जो जि अणंतु ।
सो जिण – देउ वि परम – मुणि परम – पयासु मुणंतु ।।१९९।।
केवलदर्शनं ज्ञानं सुखं वीर्यं य एव अनन्तम् ।
स जिनदेवोऽपि परममुनिः परमप्रकाशं मन्यमानः ।।१९९।।
ભાવાર્થઃ — રાગાદિ રહિત ચિદાનંદ જેનો એક સ્વભાવ છે એવા પરમાત્માથી ભિન્ન
જે સર્વ કર્મો છે તેનાથી અને ટંકોત્કીર્ણ જ્ઞાયક જ જેનો એક સ્વભાવ છે એવા પરમાત્માના જે
અનંતજ્ઞાનસુખાદિ ગુણો છે તેમને આચ્છાદન કરનારા જે દોષો છે તેનાથી પણ ભિન્ન જે
જિનદેવ છે તેને હે યોગી! તું નિશ્ચયથી પરમાત્મપ્રકાશ જાણ (પરમાત્મપ્રકાશ સંજ્ઞાવાળો
પરમાત્મા જાણ.) એ અભિપ્રાય છે. ૧૯૮.
ફરીને પણ આ કથનને દ્રઢ કરે છેઃ —
भावार्थ : — रागादि रहित चिदानंदस्वभाव परमात्मासे भिन्न जो सब कर्म वे ही
संसारके मूल हैं । जगतके जीव तो कर्मोंकर सहित हैं, और भगवान् जिनराज इनसे मुक्त हैं,
और सब दोषोंसे रहित हैं । वे दोष सब संसारी – जीवोंके लग रहे हैं, ज्ञायकस्वभाव आत्माके
अनंतज्ञान सुखादि गुणोंके आच्छादक हैं । उन दोषोंसे रहित जो सर्वज्ञ वही परमात्मप्रकाश हैं,
योगीश्वरोंके मनमें ऐसा ही निश्चय है । श्रीगुरु शिष्यसे कहते हैं कि हे योगिन्, तू निश्चयसे
ऐसा ही मान वही सत्पुरुषोंका अभिप्राय है ।।१९८।।
फि र भी इसी कथनको दृढ़ करते हैं —
गाथा – १९९
अन्वयार्थ : — [केवलदर्शनं ज्ञानं सुखं वीर्यं ] केवलदर्शन, केवलज्ञान, अनंतसुख,

Page 532 of 565
PDF/HTML Page 546 of 579
single page version

background image
૫૩૨ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૦
सो जिण-देउ वि स जिनदेवोऽपि एवं भवति । न केवलं जिनदेवो भवति । परम-मुणि
परम उत्कृष्टो मुनिः प्रत्यक्षज्ञानी । किं कुर्वन् सन् । मुणंतु मन्यमानो जानन् सन् । कम्
परम-पयासु परममुत्कृष्टं लोकालोकप्रकाशकं केवलज्ञानं यस्य स भवति परमप्रकाशस्तं
परमप्रकाशम् । स कः । केवल-दंसणु णाणु सुहु वीरिउ जो जि केवलज्ञानदर्शनसुखवीर्यस्वरूपं
य एव । कथंभूतं तत् केवलज्ञानादिचतुष्टयम् । अणंतु युगपदनन्तद्रव्यक्षेत्रकालभाव-
परिच्छेदकत्वादविनश्वरत्वाच्चानन्तमिति भावार्थः ।।१९९।।
अथ —
३३१) जो परमप्पउ परम – पउ हरि हरु बंभु वि बुद्धु ।
परम पयासु भणंति मुणि सो जिण – देउ विसुद्धु ।।२००।।
यः परमात्मा परमपदः हरिः हरः ब्रह्मापि बुद्धः ।
परमप्रकाशः भणन्ति मुनयः स जिनदेवो विशुद्धः ।।२००।।
ભાવાર્થઃ — ઉત્કૃષ્ટ લોકાલોકપ્રકાશક કેવળજ્ઞાન જેને છે તે પરમ પ્રકાશક છે. તે
પરમપ્રકાશને જાણતો થકો યુગપત્ અનંત દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવના પરિચ્છેદક હોવાથી તેમ
જ અવિનશ્વર હોવાથી અનંત છે એવા કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શન, સુખ અને વીર્યસ્વરૂપ જે છે તે
જ જિનદેવ છે, તેમ જ ઉત્કૃષ્ટ મુનિ – પ્રત્યક્ષ જ્ઞાની – છે, એ ભાવાર્થ છે. ૧૯૯.
વળી, હવે જિનદેવનાં અનેક નામ છે, એમ નક્કી કરે છેઃ —
अनंतवीर्य [यदेव अनंतम् ] ये अनंतचतुष्टय जिसके हों [स जिनदेवः ] वही जिनदेव है,
[परममुनिः ] वही परममुनि अर्थात् प्रत्यक्ष ज्ञानी है । क्या करता संता । [परमप्रकाशं जानन् ]
उत्कृष्ट लोकालोकका प्रकाशक जो केवलज्ञान वही जिसके परमप्रकाश है, उससे सकल द्रव्य,
क्षेत्र, काल, भव, भावको जाना हुआ परमप्रकाशक है । ये केवलज्ञानादि अनंतचतुष्टय एक
ही समयमें अनंतद्रव्य, अनंतक्षेत्र, अनंतकाल और अनंतभावोंको जानते हैं, इसलिये अनंत हैं,
अविनश्वर हैं, इनका अंत नहीं है, ऐसा जानना ।।१९९।।
आगे जिनदेवके ही अनेक नाम हैं, ऐसा निश्चय करते हैं —
गाथा – २००
अन्वयार्थ : — [यः ] जिस [परमात्मा ] परमात्माको [मुनयः ] मुनि [परमपदः ]
परमपद [हरिः हरः ब्रह्मा अपि ] हरि महादेव ब्रह्मा [बुद्धः परमप्रकाशः भणंति ] बुद्ध और

Page 533 of 565
PDF/HTML Page 547 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૦ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૩૩
भणंति कथयन्ति । के ते मुणि मुनयः प्रत्यक्षज्ञानिनः । कथंभूतं भणन्ति परमपयासु
परमप्रकाशः । यः कथंभूतः । जो परमप्पउ यः परमात्मा । पुनरपि कथंभूतः । परम-पउ
परमानन्तज्ञानादिगुणाधारत्वेन परमपदस्वभावः । किंविशिष्टः । हरि हरिसंज्ञः हरु महेश्वराभिधानः
बंभु वि परमब्रह्माभिधानोऽपि बुद्धु बुद्धः सुगतसंज्ञः सो जिण-देउ स एव पूर्वोक्त : परमात्मा
जिनदेवः । किंविशिष्टः । विसुद्धु समस्तरागादिदोषपरिहारेण शुद्ध इति । अत्र य एव परमात्मसंज्ञो
निर्दोषिपरमात्मा व्याख्यातः स एव परमात्मा, स एव परमपदः, स एव विष्णुसंज्ञः, स
एवेश्वराभिधानः, स एव ब्रह्मशब्दवाच्यः, स एव सुगतशब्दाभिधेयः, स एव जिनेश्वरः, स एव
विशुद्ध इत्याद्यष्टाधिकसहस्रनामाभिधेयो भवति । नानारुचीनां जनानां तु कस्यापि केनापि
विवक्षितेन नाम्नाराध्यः स्यादिति भावार्थः । तथा चोक्त म् — ‘‘नामाष्टकसहस्रेण युक्तं
વિસ્તાર: — જે પરમપ્રકાશ નામનો પરમાત્મા છે તે જ પરમાત્મા, જ્ઞાનાદિ અનંત
ગુણોના આધાર હોવાથી પરમપદસ્વભાવ હરિ, મહેશ્વર નામનો હર, પરમબ્રહ્મ નામનો બ્રહ્મા,
સુગત નામનો બુદ્ધ, સમસ્ત રાગાદિ દોષના ત્યાગ વડે શુદ્ધ જિનદેવ છે એમ મુનિઓ – પ્રત્યક્ષ
જ્ઞાનીઓ – કહે છે.
ભાવાર્થઃ — અહીં પરમાત્મપ્રકાશ નામના જે નિર્દોષ પરમાત્માનું વ્યાખ્યાન કર્યું છે, તે
જ પરમાત્મા છે, તે જ પરમપદ છે, તેનું નામ જ વિષ્ણુ છે, તેનું નામ જ મહેશ્વર છે, તે જ
‘બ્રહ્મ’ શબ્દથી વાચ્ય છે, તે જ ‘સુગત’ શબ્દથી અભિધેય છે, તે જ જિનેશ્વર છે, તે જ વિશુદ્ધ
છે ઇત્યાદિ એક હજાર આઠ નામવાળા છે એમ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનીઓ કહે છે.
જુદી જુદી રુચિવાળા જીવોને તે કોઈ એક વિવક્ષિત નામથી આરાધ્ય છે, એવો ભાવાર્થ
છે. કહ્યું પણ છે કે ‘‘नामाष्टकसहस्रेण युक्तं मोक्षपुरेश्वरम्’’ इत्यादि (અર્થઃ — એક હજાર આઠ
परमप्रकाश नामसे कहते हैं, [सः ] वह [विशुद्धः जिनदेवः ] रागादि रहित शुद्ध जिनदेव ही
है, उसीके ये सब नाम हैं ।।
भावार्थ : — प्रत्यक्षज्ञानी उसे परमानंद ज्ञानादि गुणोंका आधार होनेसे परमपद कहते
हैं । वही विष्णु है, वही महादेव है, उसीका नाम परब्रह्म है, सबका ज्ञायक होनेसे बुद्ध है,
सबमें व्यापक ऐसा जिनदेव देवाधिदेव परमात्मा अनेक नामोंसे गाया जाता है । समस्त रागादिक
दोषके न होनेसे निर्मल है, ऐसा जो अरहंतदेव वही परमात्म परमपद, वही विष्णु, वही ईश्वर,
वही ब्रह्म, वही शिव, वही सुगत, वही जिनेश्वर, और वही विशुद्ध — इत्यादि एक हजार आठ
नामोंसे गाया जाता है । नाना रुचिके धारक ये संसारी जीव वे नाना प्रकारके नामोंसे जिनराजको
आराधते हैं । ये नाम जिनराजके सिवाय दूसरेके नहीं हैं ।
ऐसा ही दूसरे ग्रंथोंमें भी कहा है —

Page 534 of 565
PDF/HTML Page 548 of 579
single page version

background image
૫૩૪ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૧
मोक्षपुरेश्वरम्’’ इत्यादि ।।२००।। एवं चतुर्विंशतिसूत्रप्रमितमहास्थलमध्ये परमात्माप्रकाश-
शब्दार्थकथनमुख्यत्वेन सूत्रत्रयेण तृतीयमन्तरस्थलं गतम् ।
तदनन्तरं सिद्धस्वरूपकथनमुख्यत्वेन सूत्रत्रयपर्यन्तं व्याख्यानं करोति तद्यथा —
३३२) झाणेँ कम्मक्खउ करिवि मुक्कउ होइ अणंतु ।
जिणवरदेवइँ सो जि जिय पभणिउ सिद्ध महंतु ।।२०१।।
ध्यानेन कर्मक्षयं कृत्वा मुक्तो भवति अनन्तः ।
जिनवरदेवेन स एव जीव प्रभणितः सिद्धो महान् ।।२०१।।
पभणिउ प्रभणितः कथितः । केन कर्तृभूतेन । जिणवरदेवइं जिनवरदेवेन । कोऽसौ
નામોથી યુક્ત મોક્ષપુરના ઈશ્વર (સ્વામી) છે (તે જિનદેવને સર્વ આરાધે છે) ૨૦૦.
એ પ્રમાણે ચોવીશ સૂત્રોના મહાસ્થળમાં પરમાત્મપ્રકાશ શબ્દના અર્થની મુખ્યતાથી ત્રણ
ગાથાસૂત્રથી ત્રીજું અન્તરસ્થળ સમાપ્ત થયું.
તેના પછી સિદ્ધસ્વરૂપના કથનની મુખ્યતાથી ત્રણ ગાથાસૂત્ર સુધી વ્યાખ્યાન કરે છે. તે
આ પ્રમાણેઃ —
ભાવાર્થઃ — રાગાદિવિકલ્પ રહિત સ્વસંવેદનજ્ઞાનસ્વરૂપ ધ્યાનથી વિશુદ્ધજ્ઞાન, વિશુદ્ધ-
एक हजार आठ नामों सहित वह मोक्षपुरका स्वामी उसकी आराधना सब करते हैं । उसके
अनंत नाम और अनंतरूप हैं । वास्तवमें नामसे रहित रूपसे रहित ऐसे भगवान् देवको हे
प्राणियो, तुम आराधो ।।२००।।
इसप्रकार चौबीस दोहोंके महास्थलमें परमात्मप्रकाश शब्दके अर्थकी मुख्यतासे तीन
दोहोंमें तीसरा अन्तरस्थल कहा ।
आगे सिद्धस्वरूपके कथनकी मुख्यतासे तीन दोहोंमें व्याख्यान करते हैं —
गाथा – २०१
अन्वयार्थ : — [ध्यानेन ] शुक्लध्यानसे [कर्मक्षयं ] कर्मोंका क्षय [कृत्वा ] करके
[मुक्तः भवति ] जो मुक्त होता है, [अनंतः ] और अविनाशी है, [जीव ] हे जीव, [स एव ]
उसे ही [जिनवरदेवेन ] जिनवरदेवने [महान् सिद्धः प्रभणितः ] सबसे महान् सिद्ध भगवान्
कहा है ।।

Page 535 of 565
PDF/HTML Page 549 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૧ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૩૫
भणितः । सिद्ध सिद्धः । कथंभूतः । महंतु महापुरुषाराधितत्वात् केवलज्ञानादिमहा-
गुणाधारत्वाच्च महान् । क एव । सो जि स एव । स कः योऽसौ मुक्कउ होइ
ज्ञानावरणादिभिः कर्मभिर्मुक्तो रहितः सम्यक्त्वाद्यष्टगुणसहितश्च जिय हे जीव । कथंभूतः ।
अणंतु न विद्यतेऽन्तो विनाशो यस्य स भवत्यनन्तः । किं कृत्वा पूर्वं मुक्तो भवति ।
कम्मक्खउ करिवि विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावादात्मद्रव्याद्विलक्षणं यदार्तरौद्रध्यानद्वयं तेनोपार्जितं
यत्कर्म तस्य क्षयः कर्मक्षयस्तं कृत्वा । केन झाणें रागादिविकल्परहितस्वसंवेदनज्ञानलक्षणेन
ध्यानेनेति तात्पर्यम् ।।२०१।।
अथ —
३३३) अण्णु वि बंधु वि तिहुयणहँ सासय – सुक्ख – सहाउ ।
तित्थु जि सयलु वि कालु जिय णिवसइ लद्ध-सहाउ ।।२०२।।
भावार्थ : — अरहंतपरमेष्ठी सकल सिद्धान्तोंके प्रकाशक हैं, वे सिद्ध परमात्माको
सिद्धपरमेष्ठी कहते हैं, जिसे सब संत पुरुष आराधते हैं । केवलज्ञानादि महान् अनंतगुणोंके
धारण करनेसे वह महान् अर्थात् सबमें बड़े हैं । जो सिद्धभगवान् ज्ञानावरणादि आठों ही
कर्मोंसे रहित हैं, और सम्यक्त्वादि आठ गुण सहित हैं । ज्ञायकसम्यक्त्व, केवलज्ञान,
केवलदर्शन, अनंतवीर्य, सूक्ष्म, अवगाहन, अगुरुलघु, अव्याबाध — इन आठ गुणोंसे मंडित
हैं, और जिसका अन्त नहीं ऐसा निरंजनदेव विशुद्धज्ञान दर्शन स्वभाव जो आत्मद्रव्य उससे
विपरीत जो आर्त रौद्र खोटे ध्यान उनसे उत्पन्न हुए जो शुभ-अशुभ कर्म उनका
स्वसंवेदनज्ञानरूप शुक्लध्यानसे क्षय करके अक्षय पद पा लिया है । कैसा है शुक्लध्यान ?
रागादि समस्त विकल्पोंसे रहित परम निराकुलतारूप है । यही ध्यान मोक्षका मूल है, इसीसे
अनन्त सिद्ध हुए और होंगे ।।२०१।।
आगे फि र भी सिद्धोंकी महिमा कहते हैं —
દર્શનસ્વભાવવાળા આત્મદ્રવ્યથી વિલક્ષણ જે આર્ત અને રૌદ્રરૂપ બે ધ્યાન છે તેનાથી ઉપાર્જિત
જે કર્મ છે તેનો ક્ષય કરીને જે જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મથી રહિત અને સમ્યક્ત્વાદિ આઠ ગુણ સહિત
થાય છે અને જે અવિનાશી છે તેને જ જિનવરદેવે સિદ્ધ કહ્યા છે – કે જે સિદ્ધ ભગવાન
મહાપુરુષોથી આરાધિત હોવાથી અને કેવળજ્ઞાનાદિ મહાગુણોના આધાર હોવાથી મહાન છે, એ
તાત્પર્ય છે. ૨૦૧.
હવે, ફરી પણ સિદ્ધોનો મહિમા કહે છેઃ —

Page 536 of 565
PDF/HTML Page 550 of 579
single page version

background image
૫૩૬ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૨
अन्यदपि बन्धुरपि त्रिभुवनस्य शाश्वतसौख्यस्वभावः ।
तत्रैव सकलमपि कालं जीव निवसति लब्धस्वभावः ।।२०२।।
अण्णु वि इत्यादि । अण्णु वि अन्यदपि पुनरपि स पूर्वोक्त : सिद्धः । कथंभूतः । बंधु
वि बन्धुरेव । कस्य । तिहुयणहं त्रिभुवनस्थभव्यजनस्य । पुनरपि किं विशिष्टः । सासय-सुक्ख-
सहाउ रागादिरहिताव्याबाधशाश्वतसुखस्वभावः । एवंगुणविशिष्टः सन् । किं करोति स भगवान् ।
तित्थु जि तत्रैव मोक्षपदे णिवसइ निवसति । कथंभूतः सन् । लद्ध-सहाउ लब्धशुद्धात्मस्वभावः
कियत्कालं निवसति । सयलु वि कालु समस्तमप्यनन्तानन्तकालपर्यन्तंिजय हे जीव इति ।
अत्रानेन समस्तकालग्रहणेन विमुक्तं भवति । ये केचन वदन्ति मुक्तानां पुनरपि संसारे पतनं
भवति तन्मतं निरस्तमिति भावार्थः ।।२०२।।
अथ —
गाथा – २०२
अन्वयार्थ : — [अन्यदपि ] फि र वे सिद्धभगवान् [त्रिभुवनस्य ] तीन लोकके
प्राणियोंका [बंधुरपि ] हित करनेवाले हैं, [शाश्वतसुखस्वभावः ] और जिनका स्वभाव
अविनाशी सुख है, और [तत्रैव ] उसी शुद्ध क्षेत्रमें [लब्धस्वभावः ] निजस्वभावको पाकर
[जीव ] हे जीव, [सकलमपि कालं ] सदा काल [निवसति ] निवास करते हैं, फि र चतुर्गतिमें
नहीं आवेंगे ।
भावार्थ : — सिद्धपरमेष्ठी तीनलोकके नाथ हैं, और जिनका भव्यजीव ध्यान करके
भवसागरसे पार होते हैं, इसलिये भव्योंके बंधु हैं, हितकारी हैं । जिनका रागादि रहित अव्याबाध
अविनाशी सुख स्वभाव है । ऐसे अनन्त गुणरूप वे भगवान् उस मोक्ष पदमें सदा काल विराजते
हैं । जिन्होंने शुद्ध आत्मस्वभाव पा लिया है । अनन्तकाल बीत गये, और अनन्तकाल आवेंगे,
परंतु वे प्रभु सदाकाल सिद्धक्षेत्रमें बस रहे हैं । समस्त काल रहते हैं, इसके कहनेका प्रयोजन
यह है, कि जो कोई ऐसा कहते हैं, कि मुक्त – जीवोंका भी संसारमें पतन होता है, सो उनका
कहना खंडित किया गया ।।२०२।।
ભાવાર્થઃ — વળી તે પૂર્વોક્ત સિદ્ધ ભગવાન ત્રણ લોકમાં રહેલા ભવ્ય જનને બંધુ જ
છે. રાગાદિ રહિત અવ્યાબાધ શાશ્વત સુખસ્વભાવ જેનો છે એવા ગુણવિશિષ્ટ તે ભગવાન શુદ્ધ
આત્મસ્વભાવને પામીને મોક્ષપદમાં સમસ્ત કાળ સુધી-અનંતાનંત કાળ સુધી વસે છે.
અહીં ‘સમસ્ત કાળ વિમુક્ત રહે છે’ એ કથનથી જે કોઈ કહે છે કે મુક્ત જીવોનું
ફરીથી સંસારમાં પતન થાય છે’ તેના મતનું ખંડન કર્યું છે, એવો ભાવાર્થ છે. ૨૦૨.

Page 537 of 565
PDF/HTML Page 551 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૩ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૩૭
३३४) जम्मण-मरण-विवज्जियउ चउ-गइ-दुक्ख विमुक्कु ।
केवल-दंसण-णाणमउ णंदइ तित्थु जि मुक्कु ।।२०३।।
जन्ममरणविवर्जितः चतुर्गतिदुःखविमुक्त : ।
केवलदर्शनज्ञानमयः नन्दति तत्रैव मुक्त : ।।२०३।।
पुनरपि कथंभूतः स भगवान् । जम्मण-मरण-विवज्जियउ जन्ममरणविवर्जितः । पुनरपि
किंविशिष्टः । चउ-गइ-दुक्ख विमुक्कु सहजशुद्धपरमानन्दैकस्वभावं यदात्मसुखं तस्माद्विपरीतं
यच्चतुर्गतिदुःखं तेन विमुक्तो रहितः । पुनरपि किंस्वरूपः । केवल-दंसण-णाणमउ क्रमकरणव्यवधान-
रहितत्वेन जगत्रयकालत्रयवर्तिपदार्थानां प्रकाशककेवलदर्शनज्ञानाभ्यां निर्वृत्तः केवलदर्शनज्ञानमयः ।
एवंगुणविशिष्टः सन् किं करोति । णंदइ स्वकीयस्वाभाविकानन्तज्ञानादिगुणैः सह नन्दति वृद्धिं
आगे फि र भी सिद्धोंका ही वर्णन करते हैं —
गाथा – २०३
अन्वयार्थ : — [जन्ममरणविवर्जितः ] वे भगवान् सिद्धपरमेष्ठी जन्म और मरणकर
रहित हैं, [चतुर्गतिदुःखविमुक्तः ] चारों गतियोंके दुःखोंसे रहित हैं, [केवलदर्शनज्ञानमयः ]
और केवलदर्शन केवलज्ञानमयी हैं, ऐसे [मुक्तः ] कर्म रहित हुए [तत्रैव ] अनंतकाल तक
उसी सिद्धक्षेत्रमें [नंदति ] अपने स्वभावमें आनंदरूप विराजते हैं ।
भावार्थ : — सहज शुद्ध परमानंद एक अखंड स्वभावरूप जो आत्मसुख उससे विपरीत
जो चतुर्गतिके दुःख उनसे रहित हैं, जन्म – मरणरूपरोगोंसे रहित हैं, अविनश्वरपुरमें सदा काल
रहते हैं । जिनका ज्ञान संसारी जीवोंकी तरह विचाररूप नहीं है, कि किसीको पहले जानें,
किसीको पीछे जानें, उनका केवलज्ञान और केवलदर्शन एक ही समयमें सब द्रव्य, सब क्षेत्र,
सब काल, और सब भावोंको जानता है । लोकालोक प्रकाशी आत्मा निज भाव अनंतज्ञान,
હવે, ફરી સિદ્ધોનું જ વર્ણન કરે છેઃ —
ભાવાર્થઃ — વળી તે સિદ્ધ ભગવાન કેવા છે? તે સિદ્ધભગવાન જન્મ-મરણથી રહિત
છે, સહજ શુદ્ધ પરમાનંદ જ જેનો એક સ્વભાવ છે એવું જે આત્મસુખ તેનાથી વિપરીત જે ચાર
ગતિનાં દુઃખ તેનાથી રહિત છે, કેવળદર્શનજ્ઞાનમય છે, ક્રમકરણવ્યવધાનરહિતપણે ત્રણ જગતના
ત્રણકાળવર્તી પદાર્થોના પ્રકાશક કેવળદર્શન અને કેવળજ્ઞાનથી રચાયેલ છે. આવા ગુણવાળા સિદ્ધ
ભગવાન શું કરે છે? આવા ગુણવિશિષ્ટ સિદ્ધ ભગવાન જ્ઞાનાવરણાદિ આઠ કર્મથી રહિત અને

Page 538 of 565
PDF/HTML Page 552 of 579
single page version

background image
૫૩૮ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૪
गच्छति । क्व । तित्थु जि तत्रैव मोक्षपदे । पुनरपि किंविशिष्टः सन् । मुक्कु ज्ञानावरणाद्यष्ट-
कर्मनिर्मुक्तो रहितः अव्याबाधाद्यनन्तगुणैः सहितश्चेति भावार्थः ।।२०३।। एवं चतुर्विंशतिसूत्र-
प्रमितमहास्थलमध्ये सिद्धपरमेष्ठिव्याख्यानमुख्यत्वेन सूत्रत्रयेण चतुर्थमन्तरस्थलं गतम् ।
अथानन्तरं परमात्मप्रकाशभावनारतपुरुषाणां फलं दर्शयन् सूत्रत्रयपर्यन्तं व्याख्यानं
करोति । तथाहि —
३३५) जे परमप्प-पयासु मुणि भाविं भावहिँ सत्थु ।
मोहु जिणेविणु सयलु जिय ते बुज्झहिँ परमत्थु ।।२०४।।
ये परमात्मप्रकाशं मुनयः भावेन भावयन्ति शास्त्रम् ।
मोहं जित्वा सकलं जीव ते बुध्यन्ति परमार्थम् ।।२०४।।
अनंतदर्शन, अनंतसुख और अनंतवीर्यमयी है । ऐसे अनेक गुणोंके सागर भगवान् सिद्धपरमेष्ठी
स्वद्रव्य, स्वक्षेत्र, स्वकाल, स्वभावरूप चतुष्टयमें निवास करते हुए सदा आनंदरूप लोकके
शिखर पर विराज रहे हैं, जिसका कभी अंत नहीं, उसी सिद्धपदमें सदा काल विराजते हैं,
केवलज्ञान दर्शन कर घट – घटमें व्यापक हैं । सकल कर्मोपाधि रहित महा निरुपाधि
निराबाधपना आदि अनंतगुणों सहित मोक्षमें आनंद विलास करते हैं ।।२०३।।
इस तरह चौबीस दोहोंवाले महास्थलमें सिद्धपरमेष्ठीके व्याख्यानकी मुख्यताकर तीन
दोहोंमें चौथा अंतरस्थल कहा ।
आगे तीन दोहोंमें परमात्मप्रकाशकी भावनामें लीन पुरुषोंके फलको दिखाते हुए
व्याख्यान करते हैं —
गाथा – २०४
अन्वयार्थ : — [ये मुनयः ] जो मुनि [भावेन ] भावोंसे [परमात्मप्रकाशं शास्त्रम् ]
અવ્યાબાધાદિ અનંતગુણોથી સહિત થયા થકા, પોતાના સ્વાભાવિક અનંતજ્ઞાનાદિ ગુણો સાથે
વૃદ્ધિને પામે છે, એ ભાવાર્થ છે. ૨૦૩.
એ પ્રમાણે ચોવીસ સૂત્રોના મહાસ્થળમાં સિદ્ધપરમેષ્ઠીના વ્યાખ્યાનની મુખ્યતાથી ત્રણ
ગાથાસૂત્રોથી ચોથું અન્તરસ્થળ સમાપ્ત થયું.
ત્યાર પછી ત્રણ સૂત્રો સુધી પરમાત્મપ્રકાશની ભાવનામાં રત પુરુષોને જે ફળ થાય છે
તે દર્શાવતું, વ્યાખ્યાન કરે છે. તે આ પ્રમાણેઃ —

Page 539 of 565
PDF/HTML Page 553 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૫ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૩૯
भावाहिं भावयन्ति ध्यायन्ति । के मुणि मुनयः जे ये केचन । किं भावयन्ति । सत्थु
शास्त्रम् । परमप्प-पयासु परमात्मस्वभावप्रकाशत्वात्परमात्मप्रकाशसंज्ञम् । केन भावयन्ति । भाविं
समस्तरागाद्यपध्यानरहितशुद्धभावेन । किं कृत्वा पूर्वम् । जिणेविणु जित्वा । कम् मोहु
निर्मोहपरमात्मतत्त्वाद्विलक्षणं मोहम् । कतिसंख्योपेतम् । सयलु समस्तं निरवशेषं जिय हे जीवेति
ते त एवंगुणविशिष्टास्तपोधनाः बुज्झहिं बुध्यन्ति । कम् । परमत्थु परमार्थशब्दवाच्यं चिदानन्दैक-
स्वभावं परमात्मानमिति भावार्थः ।।२०४।।
अथ —
३३६) अण्णु वि भत्तिए जे मुणहिँ इहु परमप्प-पयासु ।
लोयालोय – पयासयरु पावहिँ ते वि पयासु ।।२०५।।
अन्यदपि भक्त्या ये मन्यन्ते इमं परमात्मप्रकाशम् ।
लोकालोकप्रकाशकरं प्राप्नुवन्ति तेऽपि प्रकाशम् ।।२०५।।
इस परमात्मप्रकाशनामा शास्त्रका [भावयंति ] चिंतवन करते हैं, सदैव इसीका अभ्यास करते
हैं, [जीव ] हे जीव, [ते ] वे [सकलं मोहं ] समस्त मोहको [जित्वा ] जीतकर [परमार्थम्
बुध्यंति ] परमतत्त्वको जानते हैं ।।
भावार्थ : — जो कोई सब परिग्रहके त्यागी साधु परमात्मस्वभावके प्रकाशक इस
परमात्मप्रकाशकनामा ग्रंथको समस्त रागादि खोटे ध्यानरहित जो शुद्धभाव उससे निरंतर विचारते
हैं, वे निर्मोह परमात्मतत्त्वसे विपरीत जो मोहनामा कर्म उसकी समस्त प्रकृतियोंको मूलसे
उखाड़ देते हैं, मिथ्यात्व रागादिकोंको जीतकर निर्मोह निराकुल चिदानंद स्वभाव जो परमात्मा
उसको अच्छी तरह जानते हैं ।।२०४।।
आगे फि र भी परमात्मप्रकाशके अभ्यासका फल कहते हैं —
गाथा – २०५
अन्वयार्थ : — [अन्यदपि ] और भी कहते हैं, [ये ] जो कोई भव्यजीव [भक्त्या ]
ભાવાર્થઃ — જે કોઈ મુનિઓ નિર્મોહ પરમાત્મતત્ત્વથી વિલક્ષણ મોહને જીતીને સમસ્ત
રાગાદિ અપધ્યાન રહિત શુદ્ધ ભાવથી પરમાત્મસ્વભાવનો પ્રકાશક હોવાથી જે પરમાત્મપ્રકાશ છે
એવા પરમાત્મપ્રકાશ નામના શાસ્ત્રને ધ્યાવે છે તે તપોધનો પરમાર્થશબ્દથી વાચ્ય, ચિદાનંદ જેનો
એક સ્વભાવ છે એવા પરમાત્માને જાણે છે, એ ભાવાર્થ છે. ૨૦૪.
હવે, ફરી પરમાત્મપ્રકાશના અભ્યાસનું ફળ કહે છેઃ —

Page 540 of 565
PDF/HTML Page 554 of 579
single page version

background image
૫૪૦ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૬
अण्णु वि इत्यादि । अण्णु वि अन्यदपि विशेषफलं कथ्यते । भत्तिए जे मुणहिं भक्त्या
ये मन्यन्ते जानन्ति । कम् । इहु परमप्पपयासु इमं प्रत्यक्षीभूतं परमात्मप्रकाशग्रन्थमर्थतस्तु
परमात्मप्रकाशशब्दवाच्यं परमात्मतत्त्वं पावहिं प्राप्नुवन्ति ते वि तेऽपि । कम् । पयासु
प्रकाशशब्दवाच्यं केवलज्ञानं तदाधारपरमात्मानं वा । कथंभूतं परमात्मप्रकाशम् । लोयालोय-
पयासयरु अनन्तगुणपर्यायसहितत्रिकालविषयलोकालोकप्रकाशकमिति तात्पर्यम् ।।२०५।।
अथ —
३३७) जे परमप्प – पयासयहं अणुदिणु णाउ लयंति ।
तुट्टइ मोहु तडत्ति तहँ तिहुयण-णाह हवंति ।।२०६।।
ये परमात्मप्रकाशस्य अनुदिनं नामं गृह्णन्ति ।
त्रुटयति मोहः झटिति तेषां त्रिभुवननाथा भवन्ति ।।२०६।।
भक्तिसे [इमं परमात्मप्रकाशम् ] इस परमात्मप्रकाश शास्त्रको [जानन्ति ] पढ़ें, सुनें, इसका
अर्थ जानें, [तेऽपि ] वे भी [लोकालोकप्रकाशकरं ] लोकालोकको प्रकाशनेवाले [प्रकाशम् ]
केवलज्ञान तथा उसके आधारभूत परमात्मतत्त्वको शीघ्र ही पा सकेंगे । अर्थात् परमात्मप्रकाश
नाम परमात्मतत्त्वका भी है, और इस ग्रंथका भी है, सो परमात्मप्रकाश ग्रंथके पढ़नेवाले दोनों
ही को पावेंगे । प्रकाश ऐसा केवलज्ञानका नाम है, उसका आधार जो शुद्ध परमात्मा अनंत
गुण पर्याय सहित तीनकालका जाननेवाला लोकालोकका प्रकाशक ऐसा आत्मद्रव्य उसे तुरंत
ही पावेंगे ।।२०५।।
आगे फि र भी परमात्मप्रकाशके पढ़नेका फल कहते हैं —
गाथा – २०६
अन्वयार्थ : — [ये ] जो कोई भव्यजीव [परमात्मप्रकाशकस्य ] व्यवहारनयसे
परमात्माके प्रकाश करनेवाले इस ग्रंथका तथा निश्चयनयसे केवलज्ञानादि अनंतगुण सहित
ભાવાર્થઃ — વળી બીજું વિશેષ ફળ કહે છે કે જેઓ આ પ્રત્યક્ષ પરમાત્મપ્રકાશ ગ્રંથને
અર્થથી પણ પરમાત્મશબ્દથી વાચ્ય એવા પરમાત્મતત્ત્વને ભક્તિથી જાણે છે તેઓ અનંત-
ગુણપર્યાયસહિત ત્રણકાળના લોકાલોકના પ્રકાશક, પ્રકાશ શબ્દથી વાચ્ય એવા કેવળજ્ઞાન તથા
તેમના આધારભૂત પરમાત્મપ્રકાશને – પરમાત્મતત્ત્વને પામે છે, એ તાત્પર્ય છે. ૨૦૫.
વળી (હવે ફરી પરમાત્મપ્રકાશના અભ્યાસનું ફળ કહે છે)ઃ —

Page 541 of 565
PDF/HTML Page 555 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૬ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૪૧
लयंति गृह्णन्ति जे ये विवेकिनः णाउ नाम । कस्य । परमप्प-पयासयहं व्यवहारेण
परमात्मप्रकाशाभिधानग्रन्थस्य निश्चयेन तु परमात्मप्रकाशशब्दवाच्यस्य केवलज्ञानाद्य-
नन्तगुणस्वरूपस्य परमात्मपदार्थस्य । कथम् । अणुदिणु अनवरतम् । तेषां कि फलं भवति । तुट्टइ
नश्यति । कोऽसौ । मोहु निर्मोहात्मद्रव्याद्विलक्षणो मोहः तडत्ति झटिति तहं तेषाम् । न केवलं
मोहो नश्यति तिहुयण-णाह हवंति तेन पूर्वोक्ते न निर्मोहशुद्धात्मतत्त्वभावनाफलेन पूर्वं
देवेन्द्रचक्रवर्त्यादिविभूतिविशेषं लब्ध्वा पश्चाज्जिनदीक्षां गृहीत्वा च केवलज्ञानमुत्पाद्य त्रिभुवननाथा
भवन्तीति भावार्थः ।।२०६।। एवं चतुर्विंशतिसूत्रप्रमितमहास्थलमध्ये परमात्मप्रकाशभावनाफल-
कथनमुख्यत्वेन सूत्रत्रयेण पञ्चमं स्थलं गतम् ।
अथ परमात्मप्रकाशशब्दवाच्यो योऽसौ परमात्मा तदाराधकपुरुषलक्षणज्ञापनार्थं सूत्रत्रयेण
व्याख्यानं करोति । तद्यथा —
परमात्मपदार्थका [अनुदिनं ] सदैव [नामं गृह्णन्ति ] नाम लेते हैं, सदा उसीका स्मरण करते
हैं, [तेषां ] उनका [मोहः ] निर्मोह आत्मद्रव्यसे विलक्षण जो मोहनामा कर्म [झटिति
त्रुटयति ] शीघ्र ही टूट जाता है, और वे [त्रिभुवननाथा भवंति ] शुद्धात्मतत्त्वकी भावनाके
फलसे पूर्व देवेंद्र चक्रवर्त्यादिकी महान् विभूति पाकर चक्रवर्तीपदको छोड़कर जिनदीक्षा ग्रहण
करके केवलज्ञानको उत्पन्न कराके तीन भुवनके नाथ होते हैं, यह सारांश हैं ।।२०६।।
इसप्रकार चौबीस दोहोंके महास्थलमें परमात्मप्रकाशकी भावनाके फलके कथनकी
मुख्यतासे तीन दोहोंमें पाँचवाँ अंतरस्थल कहा ।
आगे परमात्मप्रकाश शब्दसे कहा गया जो प्रकाशरूप शुद्ध परमात्मा उसकी आराधनाके
करनेवाले महापुरुषोंके लक्षण जाननेके लिये तीन दोहोंमें व्याख्यान करते हैं —
ભાવાર્થઃ — જે કોઈ વિવેકી જીવો વ્યવહારથી પરમાત્મપ્રકાશ નામના ગ્રંથનું અને
નિશ્ચયથી પરમાત્મ શબ્દથી વાચ્ય એવા કેવળજ્ઞાનાદિ અનંતગુણસ્વરૂપ પરમાત્મપદાર્થનું સતત
નામ લે છે તેમનો નિર્મોહ – આત્મદ્રવ્યથી વિલક્ષણ મોહ શીઘ્ર નાશ પામે છે. કેવળ મોહ જ નાશ
પામે છે એટલું જ નહિ પણ તે પૂર્વોક્ત નિર્મોહ – શુદ્ધ આત્મતત્ત્વની ભાવનાના ફળથી પહેલાં
દેવેન્દ્ર, ચક્રવર્તી આદિ વિભૂતિવિશેષને પામીને અને પછી જિનદીક્ષા ગ્રહીને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન
કરીને ત્રણ ભુવનના નાથ થાય છે, એ ભાવાર્થ છે. ૨૦૬.
એ પ્રમાણે ચોવીશ સૂત્રોના મહાસ્થળમાં પરમાત્મપ્રકાશની ભાવનાના ફળના કથનની
મુખ્યતાથી ત્રણ ગાથાસૂત્રોથી પાંચમું સ્થળ સમાપ્ત થયું.
હવે, પરમાત્મપ્રકાશ શબ્દથી વાચ્ય એવો જે પરમાત્મા, તેના આરાધક પુરુષોનાં લક્ષણ
જાણવા માટે ગાથાસૂત્રથી વ્યાખ્યાન કરે છે. તે આ પ્રમાણેઃ —

Page 542 of 565
PDF/HTML Page 556 of 579
single page version

background image
૫૪૨ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૭
३३८) जे भव – दुक्खहँ बीहिया पउ इच्छहिँ णिव्वाणु ।
इह परमप्प-पयासयहँ ते पर जोग्ग वियाणु ।।२०७।।
ये भवदुःखेभ्यः भीताः पदं इच्छन्ति निर्वाणम् ।
इह परमात्मप्रकाशकस्य ते परं योग्या विजानीहि ।।२०७।।
ते पर त एव जोग्ग वियाणु योग्या भवन्तीति विजानीहि । कस्य । इह परमप्प-पयासयहं
व्यवहारेणास्य परमात्मप्रकाशाभिधानग्रन्थस्य, परमार्थेन तु परमात्मप्रकाशशब्दवाच्यस्य निर्दोषि-
परमात्मनः । ते के । जे बीहिया ये भीताः । केषाम् । भव-दुक्खहं रागादिविकल्परहितपरमाह्लाद-
रूपशुद्धात्मभावनोत्थपारमार्थिकसुखविलक्षणानां नारकादिभवदुःखानाम् । पुनरपि किं कुर्वन्ति । जे
इच्छहिं ये इच्छन्ति । किम् । पउ पदं स्थानम् । णिव्वाणु निर्वृतिगतपरमात्माधारभूतं
निर्वाणशब्दवाच्यं मुक्ति स्थानमित्यभिप्रायः ।।२०७।।
गाथा – २०७
अन्वयार्थ : — [ते परं ] वे ही महापुरुष [अस्य परमात्मप्रकाशकस्य ] इस
परमात्मप्रकाश ग्रंथके अभ्यास करनेके [योग्याः विजानीहि ] योग्य जानो, [ये ] जो
[भवदुःखेभ्यः ] चतुर्गतिरूप संसारके दुःखोंसे [भीताः ] डर गये हैं, और [निर्वाणम् पदं ]
मोक्षपदको [इच्छंति ] चाहते हैं ।
भावार्थ : — व्यवहारनयकर परमात्मप्रकाशनामा ग्रंथकी और निश्चयनयकर निर्दोष
परमात्मतत्त्वकी भावनाके योग्य वे ही हैं, जो रागादि विकल्प रहित परम आनंदरूप
शुद्धात्मतत्त्वकी भावनासे उत्पन्न हुए अतीन्द्रिय अविनश्वर सुखसे विपरीत जो नरकादि संसारके
दुःख उनसे डर गये हैं, जिनको चतुर्गतिके भ्रमणका डर है, और जो सिद्धपरमेष्ठीके निवास
मोक्षपदको चाहते हैं ।।२०७।।
ભાવાર્થઃ — તેઓ જ વ્યવહારથી આ પરમાત્મપ્રકાશ નામના ગ્રંથને અને પરમાર્થથી
પરમાત્મપ્રકાશ શબ્દથી વાચ્ય એવા નિર્દોષ પરમાત્માને યોગ્ય છે, એમ જાણો – કે જેઓ
રાગાદિ વિકલ્પોથી રહિત પરમ આહ્લાદરૂપ શુદ્ધ આત્માની ભાવનાથી ઉત્પન્ન પારમાર્થિક
સુખથી વિલક્ષણ નારકાદિ ભવદુઃખોથી ભયભીત છે અને જેઓ નિર્વૃતિગત (મોક્ષપ્રાપ્ત)
પરમાત્માના આધારભૂત ‘નિર્વાણ’ શબ્દથી વાચ્ય એવા મુક્તિસ્થાનને ઇચ્છે છે, એ અભિપ્રાય
છે. ૨૦૭.

Page 543 of 565
PDF/HTML Page 557 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૮ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૪૩
अथ —
३३९) जे परमप्पहँ भत्तियर विसय ण जे वि रमंति ।
ते परमप्प-पयासयहँ मुणिवर जोग्ग हवंति ।।२०८।।
ये परमात्मनो भक्ति पराः विषयान् न येऽपि रमन्ते ।
ते परमात्मप्रकाशकस्य मुनिवरा योग्या भवन्ति ।।२०८।।
हवंति भवन्ति जोग्ग योग्याः । के ते मुणिवर मुनिप्रधानाः । के । ते ते पूर्वोक्ताः ।
कस्य योग्या भवन्ति । परमप्प-पयासयहं व्यवहारेण परमात्मप्रकाशसंज्ञग्रन्थस्य परमार्थेन तु
परमात्मप्रकाशशब्दवाच्यस्य शुद्धात्मस्वभावस्य । कथंभूतो ये । जे परमप्पहं भत्तियर ये परमात्मनो
भक्ति पराः । पुनरपि किं कुर्वन्ति ये ।िवसय ण जे वि रमंति निर्विषयपरमात्मतत्त्वानुभूति-
समुत्पन्नातीन्द्रियपरमानन्दसुखरसास्वादतृप्ताः सन्तः सुलभान्मनोहरानपि विषयान्न रमन्त
इत्यभिप्रायः ।।२०८।।
आगे फि र भी उन्हीं पुरुषोंकी महिमा कहते हैं —
गाथा – २०८
अन्वयार्थ : — [ये ] जो [परमात्मनः भक्तिपराः ] परमात्माकी भक्ति करनेवाले
[ये ] जो मुनि [विषयान् न अपि रमंते ] विषयकषायोंमें नहीं रमते हैं, [ते मुनिवराः ] वे
ही मुनीश्वर [परमात्मप्रकाशस्य योग्याः ] परमात्मप्रकाशके अभ्यासके योग्य [भवंति ] हैं ।
भावार्थ : — व्यवहारनयकर परमात्मप्रकाश नामका ग्रंथ जो निश्चयनयकर
निजशुद्धात्मस्वरूप परमात्मा उसकी भक्तिमें जो तत्पर हैं, वे विषय रहित जो परमात्मतत्त्वकी
अनुभूति उससे उपार्जन किया जो अतीन्द्रिय परमानंदसुख उसके रसके आस्वादसे तृप्त हुए विषयोंमें
नहीं रमते हैं । जिनको मनोहर विषय आकर प्राप्त हुए हैं, तो भी वे उनमें नहीं रमते ।।२०८।।
વળી, ફરી તે પુરુષોનો મહિમા કહે છેઃ —
ભાવાર્થઃ — તે પૂર્વોક્ત મુનિવરો વ્યવહારથી પરમાત્મપ્રકાશ નામના ગ્રંથને અને
પરમાત્મપ્રકાશ શબ્દથી વાચ્ય શુદ્ધ આત્મસ્વભાવને યોગ્ય છે – કે જેઓ પરમાત્માની ભક્તિમાં
પરાયણ હોય અને નિર્વિષય પરમાત્મતત્ત્વની અનુભૂતિથી ઉત્પન્ન અતીન્દ્રિય પરમાનંદમય
સુખરસના આસ્વાદથી તૃપ્ત થઈને સુલભ અને મનોહર એવા વિષયોમાં પણ રમતા ન હોય,
એ અભિપ્રાય છે. ૨૦૮.

Page 544 of 565
PDF/HTML Page 558 of 579
single page version

background image
૫૪૪ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૦૯
अथ —
३४०) णाण – वियक्खणु सुद्ध – मणु जो जणु एहउ कोइ ।
सो परमप्प – पयासयहँ जोग्गु भणंति जि जोइ ।।२०९।।
ज्ञानविचक्षणः शुद्धमना यो जन ईद्रशः कश्चिदपि ।
तं परमात्मप्रकाशकस्य योग्यं भणन्ति ये योगिनः ।।२०९।।
भणंति कथयन्ति जि जोइ ये परमयोगिनः । कं भणन्ति । जोग्गु योग्यम् । कस्य ।
परमप्प-पयासयहं व्यवहारनयेन परमात्मप्रकाशाभिधानशास्त्रस्य निश्चयेन तु परमात्मप्रकाश-
शब्दवाच्यस्य शुद्धात्मस्वरूपस्य । कं पुरुषं योग्यं भणन्ति । सो तम् । तं कम् । जो जणु
एहउ कोइ यो जनः इत्थंभूतः कश्चित् । कथंभूतः । णाण-वियक्खणु स्वसंवेदनज्ञान-
विचक्षणः । पुनरपि कथंभूतः । सुद्धमणुपरमात्मानुभूतिविलक्षणरागद्वेषमोहस्वरूपसमस्तविकल्प-
आगे फि र भी यही कथन करते हैं —
गाथा – २०९
अन्वयार्थ : — [यः जनः ] जो प्राणी [ज्ञानविचक्षणः ] स्वसंवेदनज्ञानकर विचक्षण
(बुद्धिमान) हैं, और [शुद्धमनाः ] जिसका मन परमात्माकी अनुभूतिसे विपरीत जो राग द्वेष
मोहरूप समस्त विकल्प – जाल उनके त्यागसे शुद्ध है, [कश्चिदपि ईदृशः ] ऐसा कोई भी
सत्पुरुष हो, [तं ] उसे [ये योगिनः ] जो योगीश्वर हैं, वे [परमात्मप्रकाशकस्य योग्यं ]
परमात्मप्रकाशके आराधने योग्य [भणंते ] कहते हैं ।
भावार्थ : — व्यवहारनयकर यह परमात्मप्रकाशनामा द्रव्यसूत्र और निश्चयनयकर
शुद्धात्मस्वभावसूत्रके आराधनेको वे ही पुरुष योग्य हैं, जो कि आत्मज्ञानके प्रभावसे महा प्रवीण
हैं, और जिनके मिथ्यात्व राग द्वेषादि मलकर रहित शुद्ध भाव हैं, ऐसे पुरुषोंके सिवाय दूसरा
कोई भी परमात्मप्रकाशके आराधने योग्य नहीं है ।।२०९।।
હવે, ફરી પણ એ જ કથન કરે છેઃ —
ભાવાર્થઃ — જે યોગીઓ છે તેઓ, સ્વસંવેદનજ્ઞાનમાં વિચક્ષણ હોય અને પરમાત્માની
અનુભૂતિથી વિલક્ષણ એવા રાગદ્વેષ-મોહસ્વરૂપ સમસ્તવિકલ્પજાળોના ત્યાગથી શુદ્ધ આત્મા હોય
– આવો જે કોઈ જન હોય-તેને વ્યવહારનયથી પરમાત્મપ્રકાશ નામના શાસ્ત્રને અને નિશ્ચયનયથી
પરમાત્મપ્રકાશ શબ્દથી વાચ્ય એવા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપને યોગ્ય કહે છે, એ અભિપ્રાય છે. ૨૦૯.

Page 545 of 565
PDF/HTML Page 559 of 579
single page version

background image
અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૧૦ ]પરમાત્મપ્રકાશઃ [ ૫૪૫
जालपरिहारेण शुद्धात्मा इत्यभिप्रायः ।।२०९।। एवं चतुर्विंशतिसूत्रप्रमितमहास्थलमध्ये
परमाराधकपुरुषलक्षणकथनरूपेण सूत्रत्रयेण षष्ठमन्तरस्थलं गतम् ।
अथ शास्त्रफलकथनमुख्यत्वेन सूत्रमेकं तदनन्तरमौद्धत्यपरिहारेण च सूत्रद्वयपर्यन्तं
व्याख्यानं करोति । तद्यथा —
३४१) लक्खण-छंद-विवज्जियउ एहु परमप्प-पयासु ।
कुणइ सुहावइँ भावियउ चउ-गइ-दुक्ख-विणासु ।।२१०।।
लक्षणछन्दोविवर्जितः एष परमात्मप्रकाशः ।
करोति सुभावेन भावितः चतुर्गतिदुःखविनाशम् ।।२१०।।
लक्खण इत्यादि । लक्खण-छंद-विवज्जियउ लक्षणछन्दोविवर्जितोऽयम् । अयं कः एहु
इसप्रकार चौबीस दोहोंके महास्थलमें आराधक पुरुषके लक्षण तीन दोहोंमें कहके छट्ठा
अंतरस्थल समाप्त हुआ ।
आगे शास्त्रके फलके कथनकी मुख्यताकर एक दोहा और उद्धतपनेके त्यागकी
मुख्यताकर दो दोहे, इस तरह तीन दोहोंमें व्याख्यान करते हैं —
गाथा – २१०
अन्वयार्थ : — [एष परमात्मप्रकाशः ] यह परमात्मप्रकाश [सुभावेन भावितः ] शुद्ध
भावोंकर भाया हुआ [चतुर्गतिदुःखविनाशम् ] चारों गतिके दुखोंका विनाश [करोति ] करता
है । जो परमात्मप्रकाश [लक्षणछंदोविवर्जितः ] यद्यपि व्यवहारनयकर प्राकृतरूप दोहा छंदोकर
सहित है, और अनेक लक्षणोंकर सहित हैं, तो भी निश्चयनयकर परमात्मप्रकाश जो
शुद्धात्मस्वरूप वह लक्षण और छंदोकर रहित है ।
भावार्थ : — शुभ लक्षण और प्रबंध ये दोनों परमात्मामें नहीं हैं । परमात्मा शुभाशुभ
એ પ્રમાણે ચોવીસ સૂત્રોના મહાસ્થળમાં પરમ આરાધક પુરુષના લક્ષણના કથનરૂપે ત્રણ
સૂત્રોથી છઠ્ઠું અન્તરસ્થળ સમાપ્ત થયું.
હવે, શાસ્ત્રના ફળકથનની મુખ્યતાથી એક ગાથાસૂત્ર અને ત્યાર પછી ઉદ્ધતાઈના ત્યાગની
મુખ્યતાથી બે ગાથાસૂત્રો સુધી વ્યાખ્યાન કરે છે. તે આ પ્રમાણેઃ —
ભાવાર્થઃ — જોકે આ પરમાત્મપ્રકાશગ્રંથ શાસ્ત્રક્રમના વ્યવહારથી દોહાછંદથી અને

Page 546 of 565
PDF/HTML Page 560 of 579
single page version

background image
૫૪૬ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૨૧૧
परमप्पपयासु एष परमात्मप्रकाशः । एवंगुणविशिष्टोऽयं किं करोति । कुणइ करोति । कम् ।
चउ-गइ-दुक्ख-विणासु चतुर्गतिदुःखविनाशम् । कथंभूतः सन् । भावियउ भावितः । केन ।
सुहावइं शुद्धभावेनेति । तथाहि । यद्यप्ययं परमात्मप्रकाशग्रन्थः शास्त्रक्रमव्यवहारेण दोहकछन्दसा
प्राकृतलक्षणेन च युक्त :, तथापि निश्चयेन परमात्मप्रकाशशब्दवाच्यशुद्धात्मस्वरूपापेक्षया लक्षण-
छन्दोविवर्जितः । एवंभूतः सन्नयं किं करोति । शुद्धभावनया भावितः सन् शुद्धात्म-
संवित्तिसमुत्पन्नरागादिविकल्परहितपरमानन्दैकलक्षणसुखविपरीतानां चतुर्गतिदुःखानां विनाशं
करोतीति भावार्थः ।।२१०।।
अथ श्रीयोगीन्द्रदेव औद्धत्यं परिहरति —
३४२) इत्थु ण लेवउ पंडियहिँ गुण-दोसु वि पुणरुत्तु ।
भट्ट-पभायर-कारणइँ मइँ पुणु पुणु वि पउत्तु ।।२११।।
अत्र न ग्राह्यः पण्डितैः गुणो दोषोऽपि पुनरुक्त : ।
भट्टप्रभाकरकारणेन मया पुनः पुनरपि प्रोक्त म् ।।२११।।
लक्षणोंकर रहित है, और जिसके कोई प्रबंध नहीं, अनंतरूप है, उपयोगलक्षणमय परमानंद
लक्षणस्वरूप है, सो भावोंसे उसको आराधो, वही चतुर्गतिके दुःखोंका नाश करनेवाला है ।
शुद्ध परमात्मा तो व्यवहार लक्षण और श्रुतरूप छंदोंसे रहित है, इनसे भिन्न निज लक्षणमयी
है, और यह परमात्मप्रकाशनामा अध्यात्म – ग्रंथ यद्यपि दोहेके छंदरूप है, और प्राकृत लक्षणरूप
है, परंतु इसमें स्वसंवेदनज्ञानकी मुख्यता है, छंद अलंकारादिकी मुख्यता नहीं है ।।२१०।।
आगे श्रीयोगींद्रदेव उद्धतपनेका त्याग दिखलाते हैं —
गाथा – २११
अन्वयार्थ : — [यत्र ] श्रीयोगींद्रदेव कहते हैं, अहो भव्यजीवो, इस ग्रंथमें
[पुनरुक्तः ] पुनरुक्तिका [गुणो दोषोऽपि ] दोष भी [पंडितैः ] आप पंडितजन [न ग्राह्यः ]
પ્રાકૃતલક્ષણથી યુક્ત છે તોપણ નિશ્ચયથી ‘પરમાત્મપ્રકાશ’ શબ્દથી વાચ્ય એવા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપની
અપેક્ષાએ લક્ષણ અને છંદથી રહિત છે એવો આ પરમાત્મપ્રકાશ શુદ્ધભાવનાથી ભાવવામાં આવતો
થકો, શુદ્ધાત્મસંવિત્તિથી ઉત્પન્ન રાગાદિ વિકલ્પ રહિત પરમાનંદ જેનું એક લક્ષણ છે એવા સુખથી
વિપરીત ચાર ગતિનાં દુઃખોનો વિનાશ કરે છે, એ ભાવાર્થ છે. ૨૧૦.
હવે, શ્રી યોગીન્દ્રદેવ ઉદ્ધતપણાનો પરિહાર કરે છેઃ —