Page 17 of 225
PDF/HTML Page 30 of 238
single page version

શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ ૧૭

સમયસાર ગાથા બે. પહેલો એક બોલ ચાલ્યો છે. જીવ કેવો છે? ‘જીવ-પદાર્થ કેવો છે? છે ને...? (ટીકામાં) ‘આ જીવ-પદાર્થ કેવો છે?’ એ એક બોલ ચાલ્યો.

બીજો બોલ. ‘વળી જીવ કેવો છે?’ છે? વચમાં. ‘નૈયાયિકો અને વૈશેષિકો સત્તાને નિત્ય જ માને છે અને બૌદ્ધો સત્તાને ક્ષણિક જ માને છે; તેમનું નિરાકરણ સત્તાને ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્યરૂપ કહેવાથી થયું’ ત્યાં સુધી તો આવી ગયું છે.

‘વળી જીવ કેવો છે? ચૈતન્યસ્વરૂપપણાથી’ -એનું સ્વરૂપ તો ચૈતન્ય છે. જાણવું-દેખવું એનું કાયમ સ્વરૂપ છે. ‘ચૈતન્યસ્વરૂપપણાથી નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ છે’ ચૈતન્યના સ્વરૂપથી જીવ નિત્ય પ્રકાશમાન છે. કેવો છે જીવ? કે ચૈતન્યસ્વરૂપપણાથી નિત્ય પ્રકાશમાન, નિર્મળ ઉદ્યોતરૂપ સ્પષ્ટ-ઉદ્યોતરૂપ... નિર્મળ અને સ્પષ્ટ! ‘દર્શનજ્ઞાન-જ્યોતિસ્વરૂપ છે’ એ ત્રિકાળની વાત કરી. ત્રિકાળી તત્ત્વ આવું છે.

એ હવે ઠરે છે ક્યારે શેમાં, એ પછી લેશે. આવી ચીજ છે! એ દર્શનજ્ઞાનમાં સ્થિત થાય, તો એને સ્વસમય કહેવાય એમ સિદ્ધ કરવું છે.

આહા.. હા! નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ નિર્મળ સ્પષ્ટ-પ્રત્યક્ષ દર્શનજ્ઞાન જ્યોતિસ્વરૂપ છે. ઈ તો પ્રત્યક્ષદર્શનજ્ઞાનજ્યોતિ ત્રિકાળસ્વરૂપ એનું છે. નિત્યઉદ્યોતનિર્મળ છે. એવું ઈ જીવદ્રવ્ય છે એમ સિદ્ધ કરવું છે. જીવ-પદાર્થ આવો છે. પછી શેમાં સ્થિત થાય એ પછી કહેશે એ પર્યાયમાં.

‘આ વિશેષણથી ચૈતન્યને જ્ઞાનાકારસ્વરૂપ નહિ માનનાર સાંખ્યમતીઓનો નિષેધ થયો. કૌંસમાં કહ્યું કે કારણકે ચૈતન્યનું પરિણમન દર્શન જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. ચૈતન્ય લેવો છે ને...! ‘જાણનાર- દેખનાર’ એનું પરિણમન દર્શનજ્ઞાનરૂપ છે. ચૈતન્યનું પરિણમન દર્શનજ્ઞાનરૂપ છે.

(શ્રોતાઃ) ત્રણે કાળે જીવ કેવો છે તે બતાવવું છે? (ઉત્તરઃ) ત્રણે કાળે જીવદ્રવ્ય છે એ ચૈતન્યસ્વરૂપપણાને લઈને નિત્ય ઉદ્યોતરૂપ નિર્મળ સ્પષ્ટ દર્શનજ્ઞાન-જ્યોતિસ્વરૂપ છે. એટલે કે ચૈતન્યનું પરિણમન દર્શનજ્ઞાનસ્વરૂપ છે. પરિણમન નાખ્યું અંદર એમાં. આમ તો ત્રિકાળી બતાવવું છે. ત્રિકાળી દર્શનજ્ઞાનસ્વરૂપ છે. એનું પરિણમન દર્શનજ્ઞાનમય છે.

આહા.. હા! અહીંયાં તો ત્રિકાળી ચૈતન્ય દ્રવ્યની દ્રષ્ટિ કરાવીને, ચૈતન્યને અંર્ત દર્શનજ્ઞાનમાં સ્થિત થયેલો એ આત્મા છે એમ જણાવવું છે. ત્રીજો બોલ! વળી તે કેવો છે પ્રભુ! જીવ દ્રવ્ય? ‘અનંત ધર્મોમાં રહેલું જે એક ધર્મીપણું ‘આહા.. હા! અનંતથગુણોરૂપી ધર્મી! આહા..! અનંતગુણોરૂપી ધર્મી એમાં જે રહેલું એક ધર્મીપણું દ્રવ્ય એક. અનંતગુણોમાં કેમકે અનંતધર્મ એવો એક એનો ગુણ છે. એથી અનંતધર્મોમાં રહેલું (જે) એક ધર્મીપણું-એકદ્રવ્યપણું. એક દ્રવ્યમાં અનંતા ગુણો રહ્યાં છે એથી એકરૂપ તે દ્રવ્ય અનંતધર્મોમાં એકરૂપી ધર્મી તે દ્રવ્ય. છે ને...? ‘અનંતધર્મોમાં રહેલું’ - ધર્મ શબ્દે ગુણને પર્યાય અથવા ત્રિકાળીગુણો (એવા) ‘અનંતધર્મોમાં રહેલું જે એક ધર્મીપણું તેને લીધે જેને દ્રવ્યપણું પ્રગટ છે’ કારણ કે અનંત ધર્મોની એકતા તે દ્રવ્યપણું છે.’ કોઈ જુદી ચીજ નથી. જ્ઞાન, દર્શન જે ગુણ અપાર છે,

Page 18 of 225
PDF/HTML Page 31 of 238
single page version

૧૮ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ અનંત છે અને તે ગુણો એકગુણ જ્યાં વ્યાપક છે ત્યાં અનંતગુણો વ્યાપક છે. એમ કહ્યું ને...! એ અનંતધર્મોમાં રહેલું એકધર્મીપણું.

એ વસ્તુ જ છે આત્મા, એના ગુણો અનંત, પણ તે અનંતધર્મોનું રૂપ એકધર્મીપણું તે દ્રવ્ય છે. આહા.. હા! એટલે? એ ધર્મો અનંત.. એનો કોઈ અંત નહીં. અને એ ધર્મોમાં દરેક ધર્મ વ્યાપક છે. એટલે? કે અનંતગુણો છે આત્મામાં, તો જ્ઞાન છે ઉપર છે ને દર્શન હેઠે, ચારિત્ર હેઠે શાંતિ હેઠે વીર્ય હેઠે એમ એમાં ક્ષેત્રભેદ નથી. સમજાણું કાંઈ...?

જ્યાં જ્ઞાન છે ત્યાં દર્શન છે. આમ વ્યાપક છે. એકેક ગુણો અનંતધર્મોમાં વ્યાપક છે. એકેક ગુણો અનંતધર્મોમાં રહેલ છે. જેમ આ રજકણો છે. ઉપરનું રજકણ તે નીચલા રજકણની હારે નથી, નીચલું ઉપરની હારે નથી. એમ આત્મામાં નથી. આત્મામાં અનંત ગુણો એમાં એક ગુણ ઉપર છે ને પછી છે ને પછી છે ને એમ નથી. પણ અનંતગુણનો પિંડ આમ છે એમ નથી એક-એક ગુણ સર્વગુણમાં વ્યાપક છે.

આહા.. હા! જેમ કેરીમાં રંગથી દેખો તો સારી (આખી) કેરી વ્યાપક છે. ગંધથી દેખોતો આખી કેરી (ગંધમય) વ્યાપક છે. કેરી રસથી દેખો તો આખી કેરી વ્યાપક છે ને સ્પર્શથી દેખો તો આખી કેરી સ્પર્શમય વ્યાપક છે. એમ નથી કે કેરીનો રસ છે એ ઉપર રહે છે ને ગંધ છે તે હેઠે છે, સ્પર્શ હેઠે છે એમ ભાગ નથી. સમજાણું કાંઈ...?

ગહન વિષય છે! એ અનંતા ધર્મોમાં રહેલું એક ધર્મી (પણું) દ્રવ્ય, અનંતધર્મોમાં વ્યાપનારું એમ. આહા..! જેમ ધર્મ એક અનંતમાં વ્યાપક છે એમ ધર્મી-દ્રવ્ય અનંતગુણમાં વ્યાપક છે. આહા..! ‘અનંતધર્મોમાં રહેલું જે એક ધર્મી પણું તેને લીધે જેને દ્રવ્યપણું પ્રગટ છે.’ - વસ્તુ તે પ્રગટ છે આહાહા’ કારણકે અનંતધર્મોની એકતા તે દ્રવ્યપણું છે’ એ ખુલાસો કર્યો (કૌંસ આપીને) કૌંસમાં ઓલું જરી ચૈતન્યનું પરિણમન નાખ્યું છે ને... ખરેખર તો નિત્યદર્શનજ્ઞાનસ્વરૂપ સિદ્ધ કરવું છે આંહી, આંહી પરિણમન સિદ્ધ નથી કરવું.

પરિણમન સિદ્ધ નથી કરવું આંહી તો વસ્તુ આવી છે એટલું બસ એટલું! ઈ પછી સ્થિત કેમ થાય ઈ પછી પરિણમનની દશા, એ પછી કહેશે. જે આ કૌંસમાં છે ને...? ‘કારણકે ચૈતન્યનું પરિણમન દર્શનજ્ઞાનસ્વરૂપ છે’ (એમ લખ્યું છે) ઈ ત્યાં મેળ નથી ખાતો. શું કહ્યું સમજાણું?

આ નિત્ય કેવું છે ને આંહી. વસ્તુ-જીવ-પદાર્થ, ત્રિકાળજીવપદાર્થ કેવો છે? એ લઈ અને પછી એ સ્થિત થાય છે દર્શનજ્ઞાનચારિત્રમાં એ પરિણમન છે. સમજાણું કાંઈ..? પાઠે ય છે ને... જુઓ ને..! ‘ચૈતન્યસ્વરૂપપણાથી નિત્ય, ઉદ્યોતરૂપ, નિર્મળ સ્પષ્ટ દર્શનજ્ઞાન-જ્યોતિસ્વરૂપ છે’ (આ પાઠ છે)

અને આમાં અનંતધર્મોમાં રહેલું ઓહો હો! જે એક ધર્મીપણું તેન લીધે જેને દ્રવ્યપણું પ્રગટ છે. કેમકે અનંત ધર્મોની એકતા તે દ્રવ્યપણું છે આ વિશેષણથી વસ્તુને ધર્મોથીરહિત-ગુણોરહિત માનનાર બૌદ્ધમતીનો નિષેધ થયો. આ જીવ-પદાર્થ, જીવો એ શબ્દ છે ને..! એની વ્યાખ્યા કરે છે આ. ‘जीवो’ પછી चरित्तदंसणणाण ठिदो એ પછી પર્યાયની વ્યાખ્યા ચાલશે. સમજાણું કાંઈ...?

આમ તો જુવાનિયા સાંભળે છે ને... આ તો આત્માની વાત છે આહા.. હા! એક કોર ‘તત્ત્વાર્થસૂત્ર’ માં એક કહે કે ઉદયભાવ તે જીવ છે. છે ને..? તત્ત્વાર્થસૂત્ર પહેલો અધ્યાય.

Page 19 of 225
PDF/HTML Page 32 of 238
single page version

શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ ૧૯ પુણ્ય-પાપ, રાગ-દ્વેષ એ જીવતત્ત્વ, જીવ છે કેમકે જીવની પર્યાય છે ને...!

એકબાજું એમ કહે છે ક્ષયોપશમભાવ આદિ ભાવ પણ જીવમાં નથી. એ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ વાત છે.

એકબાજુ એમ કહે, કે જીવના જે પર્યાયો.. રાગ-દ્વેષ, પુણ્ય-પાપ થાય છે એ બધાં પુદ્ગલ છે કેમ કે એનામાંથી નીકળી જાય છે ને એની ચીજ નથી માટે. અને એને જીવતત્ત્વ કહ્યું કેમ કે એની પર્યાયમાં એના અસ્તિત્વમાં છે. કર્મના અસ્તિત્વમાં રાગદ્વેષ, પુણ્યપાપ નથી. સમજાણું કાંઈ..?

આહાહા! આવી વાત છે! એક કોર કહે, કે જીવમાં ક્ષાયિકભાવ નથી. ‘નિયમસાર’ .. એ ત્રિકાળીદ્રવ્યની અપેક્ષાએ..! ક્ષાયિકભાવ વસ્તુમાં ક્યાં છે? વસ્તુ પરમપારિણામિકભાવ એકરૂપ છે. ક્ષાયિકભાવ તો પર્યાય છે. ક્ષાયિકભાવ જીવદ્રવ્યમાં નથી. અને એકકોર કહે કે પર્યાયમાં રાગ-દ્વેષ એ જીવતત્ત્વ છે. કઈ અપેક્ષાએ.. (અપેક્ષા) જાણવી જોઈએ ને.! પર્યાય એની છે એનામાં થાય છે, પણ વસ્તુનો ‘સ્વભાવ નથી’ એથી એને કાઢી નાખીને... પુદ્ગલના પરિણામ કહ્યાં.

અહીંયાં હવે જે છે એ તો એનાં ગુણોની વાત છે. પર્યાયની નથી. અરે! આવું બધું સમજવું...! આહા.. હા! ‘અનંત ધર્મોની એકતા તે દ્રવ્યપણું છે’ વસ્તુ તે અનંત ગુણો જે છે અનેક, પર્યાયની અહીં વાત નહીં અત્યારે! તેમ પુણ્ય-પાપના વિકલ્પો એનામાં છે જ નહીં. વસ્તુના ગુણોમાંય નથી ને વસ્તુમાં ય નથી.

આહા.. હા! આવો જે જીવ-પદાર્થ! અનંતગુણોનું એકરૂપ!! તે દ્રવ્ય છે. એમ કહીને ‘વસ્તુને ધર્મોથી રહિત માનનારનો નિષેધ કર્યો. હવે વળી તે કેવો છે? હવે સિદ્ધ કરે છે એની પર્યાયસહિત.

‘ક્રમરૂપ અને અક્રમરૂપ પ્રવર્તતા અનેક ભાવો જેનો સ્વભાવ હોવાથી જેણે ગુણપર્યાયો અંગીકાર કર્યા છે’ આહા.. હા! ક્રમરૂપ એ પર્યાય છે. ક્રમે.. ક્રમે થતી પર્યાય... ક્રમે થતી-એક પછી એક, એક પછી એક તે થતી, થતી, થતી તે એકપછી એક. એકપછી એક ગમે તે એકપછી એક એમ નહીં. જે થવાની છે તે એકપછી એક, તે તે રીતે ક્રમવર્તી છે ઈ... આહા..! લંબાઈ! .. એકધારા.. પર્યાય લંબાઈ એટલે આયત-એકપછી એક જે પર્યાય થવાની છે તે. ક્રમબદ્ધ એકપછી એક, ક્રમવર્તી કહો, ક્રમબદ્ધ કહો પણ.. ક્રમબદ્ધમાં બધાનો સંબંધ એકપછી એકની જે થવાની એમ આંહી ક્રમવર્તીમાં વર્તે છે એટલું. પણ એમાંય ન્યાય તો આવી જાય છે ભાઈ..! ક્રમે વર્તે છે. પર્યાય એકસમયે એક વર્તે એ જ વર્તશે. એકસમયે વર્તે છે તે જ વર્તશે. એક ક્રમે ઈ વર્તશે. એવો જેનો ક્રમવર્તી, પર્યાયનો ધર્મ છે. અને તે ક્રમવર્તી પર્યાયમાં તેને પરની કોઈ અપેક્ષા નથી. કે પર હોય તો આ ક્રમવર્તી પર્યાય થાય... એનો પોતાનો ક્રમવર્તી સ્વભાવ છે. સમજાણું કાંઈ...?

આવું ઝીણું હવે સમજવા ક્યાં નવરા થાય! એક તો આખો દિ’ સંસારના પાપ આડે નવરાશ ન મળે! આહા.. હા! સાંભળવા મળે તો પાછું કહે કે જીવતત્ત્વ, રાગ દ્વેષ જીવતત્ત્વ! એકકોર કહે કે રાગદ્વેષ પુદ્ગલ તત્ત્વ! કઈ અપેક્ષાથી કહે છે જ્ઞાન ન કરે ને એકાંત માની લ્યે કે રાગદ્વેષ જડના છે, જડ જ છે એ ખોટું! અને એ રાગ વસ્તુનો સ્વભાવ છે તેથી એ તે સ્વભાવમાં છે એ ય ખોટું!

Page 20 of 225
PDF/HTML Page 33 of 238
single page version

૨૦ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧

આહા.. હા! ‘ક્રમરૂપ અને અક્રમરૂપ’ જુઓ! આવ્યું... ગુણો છે ઈ અક્રમ છે આમ તીચ્છા અને પર્યાય આમ ક્રમવર્તી છે આમ... એકપછી એક પર્યાય કાળક્રમે આયત, અને આ (ગુણો) અક્રમે છે. જેટલા ગુણો છે તેટલા એ અક્રમે એકસાથે (છે) એકસાથે છે પણ ઉપરાઉપર રહેલા એમ નહીં. બધા એકરૂપે રહેલા છે આમ. તીરછા.. તીરછા નામ વિસ્તાર... તીરછોવિસ્તાર આત્મામાં વિસ્તારતીરછો, પર્યાય આયત આમ લાંબી એક પછી એક અને આ વસ્તુના ગુણો છે એ અક્રમે છે. એકસાથે અનંત આમ તીરછા, છતાંય એ તીરછા એક ઉપર એક પછી એક ઉપર એક, ઉપર પાથરેલા એમ નહીં. પાથરેલા.. એમ વિસ્તાર નહીં. એ એક જ ગુણ જ્યાં છે ત્યાં બધા ગુણો વ્યાપેલા હારે છે. છતાં એક ગુણ બીજા ગુણરૂપે થયો નથી. સર્વે ગુણ અસહાય! જેટલા ગુણો અનંત છે ઈ બધા અસહાય છે! એને બીજા ગુણની સહાય નથી કેમકે ઈ સત્ છે. અસહાય છે, તીરછા રહેલા છે માટે અક્રમે છે અને એકસાથ વ્યાપેલા છે. એટલે અનંતગુણોમાં અનંત સંખ્યાના તીરછામાં આ પહેલો ને આ બીજો ને આ ત્રીજો એમ નથી.

આહા.. હા! જેમ.. અનંતગુણોની સંખ્યામાં આ પહેલો, બીજો ને આ છેલ્લો, એમ ગુણમાં નથી. એમ તીચ્છામાં ગુણમાં પણ પહેલો આ ને બીજો આને ત્રીજો આ એમ એમ તીરછા, એમ પણ નથી. સમજાણું?

ફરીને...! વસ્તુ છે એના અનંત ગુણ છે. એ અનંત ગુણ.. એને કાળભેદ નથી. એકહારે છે. એકવાત અને અનંતગુણ છે એનો છેલ્લો ગુણ અનંતમો ક્યો? એ નથી. એટલા અનંત સંખ્યાએ છે અને તે અનંત સંખ્યાએ છે તે.. એક-બે-ત્રણ આમ જે રહે એમ નથી રહેલા. એકસમયમાં તીચ્છા વ્યાપક એકસાથે રહેલા છે.

આહા.. હા! આ તો હજી ‘जीवो’ એની વ્યાખ્યા કરે છે. પહેલો શબ્દ પડયો છે ને (ગાથાનો) ‘जीवो’ આ તો વાણી વીતરાગની બાપુ! સર્વજ્ઞ, ત્રણલોકના નાથની વાણી એ સંતો! જગતમાં આડતિયા થઈને જાહેર કરે છે. આડતિયા છે ભગવાનના માલના. કારણકે ‘પૂરું તો સર્વજ્ઞે જોયું છે. પ્રત્યક્ષ! મુનિએ પૂરું પ્રત્યક્ષ જોયું નથી પણ પૂરા પ્રત્યક્ષનો એને પ્રતીતને વિશ્વાસ છે.

આહા.. હા! એ વિશ્વાસ, અનુભૂતિ સમ્યગ્દ્રષ્ટિની ભૂમિકામાં- સ્થિરવસ્તુમાં રહેલા પાછા ચારિત્રની એ ભૂમિકાની આ વાત કરી રહ્યા છે. આહા.. હા! ‘ક્રમરૂપ અને અક્રમરૂપ પ્રવર્તતા’ પ્રર્વતતા નામ? ક્રમે પ્રવર્તે ઈ તો પર્યાય ભલે! પણ અક્રમે પ્રવર્તતા એટલે એકહારે હોય પ્રવર્તતા એટલે રહેલા અનંતગુણો છે એક્રમે પ્રવર્તતા. પ્રવર્તતા નામ અનેકઅક્રમે પરિણમે છે ઈ નહીં એ અત્યારે નથી વાત. ઈ તો પર્યાયમાં ગ્યું પરિણમન. અને આ ગુણો છે તે અક્રમરૂપે પ્રવર્તતા, પ્રવર્તતા એટલે રહેલા.

આહા.. હા! અરે...! કોને? નિજઘરમાં શું છે એની ખબરું ન મળે! બાકી બધી વાતું બહારની... આહા..! આવો પ્રભુ! કેવો છે જીવ-પદાર્થ? કે ક્રમે-અક્રમે પ્રવર્તતા...

આહા.. હા! ‘અનેક ભાવો.’ છે? બે ય અનેક ભાવ છે. ક્રમે પ્રવર્તતી પર્યાયો અનેક ભાવરૂપ છે. અને ગુણો અક્રમે રહેલા તિરછા એક સાથે વ્યાપેલા. આમ જ્ઞાન ને દર્શનને આનંદ ને.. એમ નહીં. આમ જ્ઞાન છે ત્યાં દર્શન છે ત્યાં આનંદ છે. અનેકપણે પ્રવર્તતા-રહેલા ‘અનેકભાવો’ જેનો સ્વભાવ હોવાથી’ જોયું? પર્યાયને ગુણ બેય જેનો સ્વભાવ હોવાથી ક્રમે પ્રવર્તવું એવો પણ અનેક ભાવ એનો સ્વભાવ

Page 21 of 225
PDF/HTML Page 34 of 238
single page version

શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ ૨૧ હોવાથી, અને અક્રમે પ્રવર્તવુ-રહેવું એનો સ્વભાવ હોવાથી!

આહા.. હા! આ તો સમયસાર છે! ભરતક્ષેત્રની છેલ્લામાં છેલ્લી, ઊંચામાં ઊંચી ચીજ! આહા..! સત્ને પ્રસિદ્ધ કરનારી એ ચીજ છે ‘આ’

વાણિયાને તો એનો એક ધંધો! ઈ નું ઈ બોલ્યા કરે આખો દિ’! એક જાતનો ધંધો તો આનું આ ને આનું આ, એમાં કાંઈ નવું કે તર્ક કાંઈ નહીં. આ લોઢાનો વેપાર! આ લોઢું આવું છે આનું આમ છે! એ ભાઈ! જેને જે ધંધો હોય અમારે માસ્તર કહેતા, નૈ? માસ્તર! અમે માસ્તર બધા પંતુ કહેવાય કહે. કેમ? આખો દિ’ શીખવવાનું જ હોય એકનું એક! એમાં કોઈ નવું કે શીખવવાનું તર્ક ન હોય એમાં! માસ્તર હતા ને...! એ કહેતા’ તા. એમ આ વાણિયા ય તે પંતુ જેવા છે. એને ય આખો દિ’ શબ્દો તે ને તે. પણ તેમાં શું નવીન ચીજ છે?

(શ્રોતાઃ) વાણિયા તો ડાહી જાત છે. (ઉત્તરઃ) ડાહી જાત છે બધી સમજવા જેવી. કીધું તું ને આવ્યો’ તો છોકરો એક વીસ-પચીસ લાખનો આસામી. દુકાન નવી કરી હશે તો મનને એમ મારાજ’ ના દર્શન કરી. મેં તો એટલું પૂછયું એને કે એલા આ પચાસ, સાઠ, સીત્તેર વરસ કહેવાય છે, એ શરીરના કે આત્માના? (શ્રોતાઃ) મા’ રાજને ખબર. (ઉત્તરઃ) એક જુવાન માણસ આવ્યો, વીસ- પચીસલાખનો હતો. એને પ્રેમ તો આંહી ઘણો ને...! મારાજ’ ના પગમાં પડશુ તો દુકાન-દુકાન સરખી ચાલશે. એવી એવી માન્યતાઓ બાકી તો થવાનું હોય તે થાય ત્યાં ક્યાં અમારે લઈને થાય છે.

આંહી કહે છે આહા... હા! જીવ-પદાર્થ એવો છે કે જેને પર્યાયો ક્રમવર્તી પ્રવર્તે છે એની અને જેના ગુણો અક્રમે-... -સાથે-તીચ્છા આમ.. (વિસ્તારક્રમ) પર્યાય આમ... ગુણ આમ એક સાથે એ પણ એકપછી એક એમ ગુણ નહીં. એક ગુણ છે ત્યાં અનંત ગુણો વ્યાપેલાં છે બધાં! આહા..હા! એ ‘વિભુ’ નામનો ગુણ છે. ને એમાં ૪૭ શક્તિ વિભત્વગુણ ત્યાં જ્ઞાન વ્યાપક છે ત્યાં બધું વ્યાપક છે. આ... આ... એમ અનંતગુણ છે તે જ્ઞાન આંહી, દર્શન આંહી આનંદ આંહી થોકડો પડયો છે એમ નથી. વ્યાપેલો થોકડો છે! જ્યાં એક ગુણ છે ત્યાં અનંત ગુણ રહેલાં છે! ક્ષેત્રથી તો રહેલાં છે ભાવથી પણ વ્યાપીને રહેલાં છે.

આ ઈ જ કહ્યું ત્યાં વિકલ્પ-ભેદ નથી, ઓલું એકપછી એક ને આ (એકસાથ). એમ આમાં નથી. એમ આ ગુણો જે છે. એક તો એક શબ્દ વાપર્યો કે ‘ક્રમ અને અક્રમ અનેકભાવો’ એમ કીધું ને...! અનેક શબ્દ અનંત બેથી માંડીને અનેક કહેવાય છે. એટલે વસ્તુ જે છે પ્રભુ આત્મા, એની પર્યાયો અનેક લાંબી આમ ક્રમે પ્રવર્તે. તે પણ એકપછી એક, એકપછી એક, આડીઆવળી નહીં અને વચ્ચમાં પાંચમે સમયે થવાની હોય બીજે સમયે થાય બીજે સમયે થવાની પાંચમે (સમયે થાય) એમે ય નહીં.

આહા... હા! એવી ક્રમે પ્રવર્તતી પર્યાય, એ તો છે. ‘અનેક’ શબ્દ વાપરીને અનેક કહ્યું છે. એમ અક્રમે પ્રવર્તતા ગુણો પણ અનંત! આહા... હા!

જરી ઊંડો વિચાર કરે તો એને પત્તો લાગે કે ઓહો... હો... હો! બીજા દ્રવ્યો તો એની પાસે રહ્યાં, જુદાં! આ એક પોતે છે. જે અનંત, અનંત, અનંત ગુણોથી ભરેલો, અને એક ગુણ છે ત્યાં બીજો ગુણ વ્યાપી રહેલો અને અનંત છે ત્યાં સંખ્યાનો ક્યાંય છેડો નથી, ક્ષેત્રથી તો આત્મા (આ શરીર પ્રમાણ) એટલામાં આવી ગયો આત્મા. પણ એની શક્તિઓ જે ગુણો છે

Page 22 of 225
PDF/HTML Page 35 of 238
single page version

૨૨ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ એ તો એટલા અનંત છે કે જેને એકપછી એક તો કાળ લાગુ પડતો નથી, પણ જેને આ છેલ્લામાં છેલ્લો ગુણ છે એવું ત્યાં લાગુ પડતું નથી.

આહા... હા! એમ ‘અનેક’ પ્રવર્તતા કહ્યું. અનંતગુણો એકસાથે પ્રવર્તે છે. વિસ્તારરૂપે- તીરછારૂપે આમ. આહા... હા!

આ તો ભઈ... ઓગણસમી વાર વંચાય છે. એ બધું પછી... અઢારવાર તો વંચાઈ ગયું છે આ સમયસાર! આ તો ઓગણીસમી વાર શરૂ થયું છે.

(શ્રોતાઃ) દરેક વખતે જુદી જુદી રીતે આવે? (ઉત્તરઃ) આવે! એકધારી વાત છે? આહા... હા! ‘ક્રમરૂપ અને અક્રમરૂપ પ્રવર્તતા’ એટલે હયાતિ ધરાવતા, એમ સમજાણું? ‘અનેક ભાવો જેનો સ્વભાવ હોવાથી’ અનેક એટલે અનંત હોવાથી જેણે ગુણપર્યાયો અંગીકાર કર્યા છે’ પદાર્થ... એવી ચીજ છે કે અનંતાગુણ અક્રમે અને તે પર્યાયો ક્રમે એ અંગીકાર કર્યા છે. એવો જે પદાર્થ.

આહા... હા! ‘ગુણ ને પર્યાયો જેણે અંગીકાર કર્યા છે એવો છે’ અને ૪૯મી ગાથામાં ‘અવ્યક્ત’ (ના બોલમાં) એમ કહે કે જીવદ્રવ્ય છે તેમાં પર્યાય આવતી નથી. દ્રવ્ય પર્યાયને સ્પર્શતું નથી. પર્યાય દ્રવ્યને સ્પર્શતી નથી. આહા... હા! બે નું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ સ્દ્ધિ કરવા (કહ્યું છે)

અને આંહી તો એ જીવ પોતે છે આખો એ પોતે ગુણપર્યાયો અંગીકાર કરેલ છે. ભાઈ...? આવું ઝીણું છે! એકવાર સમયસાર સાંભળ્‌યું છે તે આપણે સાંભળ્‌યું છે બસ! અરે... બાપુ! એ સમયસાર શું ચીજ છે!! ત્રણલોકના નાથ સર્વજ્ઞપરમાત્મા એનું પ્રવચનસાર છે ‘આ’ , આ ‘સમયસાર’ છે. આત્મસાર! ઓલું પ્રવચનસાર એની વાણીનો સાર!

આવા અગાધ ગુણ ને અગાધ ક્રમ પર્યાયો અનંતી એનો જેણે અંગીકાર કર્યો છે એટલે કે ગુણપર્યાયવાળું દ્રવ્ય છે એમ. (એ આત્મદ્રવ્ય) ગુણપર્યાયવાળું દ્રવ્ય છે. ‘તત્ત્વાર્થસૂત્ર’ માં આવે છે.

આહા... હા! ‘પર્યાય ક્રમવર્તી હોય છે અને ગુણ સહવર્તી હોય છે; સહવર્તીને અક્રમવર્તી પણ કહે છે’ સાથે રહેનારા અનંત ગુણોને અક્રમવર્તી પણ કહે છે. સહવર્તી એટલે દ્રવ્યની સાથે રહેલા એમ નહીં. દ્રવ્યની સાથે રહેલા માટે સહવર્તી એમ નહીં. ગુણો ગુણો પોતે એકસાથે રહેલા માટે સહવર્તી! સહવર્તી, દ્રવ્યની સાથે (રહેલા) જો સહવર્તી કહીએ તો પર્યાય પણ દ્રવ્યમાં સાથે વર્તે છે! એટલે આંહી તો ગુણો એકસાથે વર્તે છે, તીરછા અનંતગુણો ભલે સંખ્યાનો પાર ન મળે છતાં એકસમયમાં સાથે વર્તે છે. ગુણો, ગુણમાં એકસાથે વર્તે તે સહવર્તી છે. ગુણ, દ્રવ્યમાં એકસાથે વર્તે માટે સહવર્તી છે એમ નહીં.

આહા... હા! ‘પંચાધ્યાયી’ માં છે ઈ. ‘પંચાધ્યાયી’ માં ખુલાસો કર્યો છે. આહા.. હા! ‘સહવર્તીને અક્રમવર્તી પણ કહે છે. આ વિશેષણથી જીવના વિશેષણ છે ને આ...!’ આ વિશેષણથી પુરુષને નિર્ગુણ માનનાર સાંખ્યમતીઓનો નિરાસ થયો.’ સાંખ્યમતી કહે છે પુરુષનો નિર્ગુણ છે. એ તો એના પ્રકૃતિના જે (ગુણ) છે સત્ત્વ, રજ, તમોગુણ એ એમાં નથી. પણ એના જે સ્વભાવરૂપ ગુણ છે એ એમાં ત્રિકાળ પડયા છે. ઈ તો એને ખબર નથી. ગુણનું એનું આવે છે ને... સત્ત્વ, રજ, તમ! ઇતો પ્રકૃતિના ગુણો, ઈ પ્રકૃતિના ગુણો સ્વભાવમાં ઈ છે અને અનંતી પર્યાયો છે. એ ગુણ ને પર્યાયો જેણે અંગીકાર કર્યા છે એવું તે-જીવદ્રવ્ય છે.

Page 23 of 225
PDF/HTML Page 36 of 238
single page version

શ્રી પ્રવચનો રત્નો-૧ ૨૩

આહા... હા! આમાં કેટલું યાદ રાખવું? દુકાનના ધંધામાં તો ઈ ને દાખલા ને ઈ ને ઈ પલાખા. નવું કાંઈ શીખવાનું કાંઈ ન મળે! મજુર બેઠો હોય તો ઈ એય બોલ્યા કરે ઈ ને ઈ. આનું આટલું ને આનું આટલું ને આનું આટલું (ઈ ને ઈ વાત) એનો શેઠ બેઠો હોય તો ઈ એ એ જ કર્યા કરે, બોલ્યા કરે (ઈનુંઈ)

આહા...! આ ચીજ તો બીજી છે બાપુ! આહા... હા! દેહમાં ભિન્ન જે પદાર્થ કઈ રીતે છે ને કઈ રીતે એમાં ગુણોને પર્યાયો પ્રવર્તી રહ્યા છે?

પર્યાયો ક્રમે પ્રવર્તી રહી છે, ગુણો એકસાથે-અક્રમે પ્રવર્તી રહ્યા છે. માટે તે દ્રવ્યને ગુણપર્યાયોને અંગીકાર કરનારું કહેવામાં આવે છે.

આહા... હા! ભાષા તો સાદી છે, પણ ભાવ તો જે હોય તે હોય ને...! (શ્રોતાઃ) બહુત ગંભીર હૈ! (ઉત્તરઃ) ગંભીર હૈ. આહા... હા! (શ્રોતાઃ) નિમિત્તથી તો પર્યાયનો ક્રમ તોડીને થાય છે.

(ઉત્તરઃ) બિલકુલ જૂઠી વાત છે. એ જ અજ્ઞાનીમાં, મોટા વાંધા! ઉપાદાનમાં અનેક જાતની યોગ્યતા છે નિમિત્ત આવે એવું થાય એમ કહે છે, એ તદ્ન જૂઠી વાત છે.

ઉપાદાનમાં એક જ વાતની તે સમયે તે ક્ષણે ઉત્પન્ન થવાનો સમય છે અને તે થશે. એક જ યોગ્યતા છે, બીજી યોગ્યતા છે જ નહીં. એ પંડિત કહે છે બધા... ઉપાદાનમાં ઘણી જાતની યોગ્યતા છે, પાણીમાં ઘણી જાતની યોગ્યતા છે, રંગ નાખો એવું દેખાશે. લીલો નાખો તો લીલું, પીળો નાંખો તો પીળું એ વાત તદ્ન ખોટી છે.

આહા... હા! તત્ત્વની વાતું સમજવી, સાંભળવી એ બાપુ! બહુ સૂક્ષ્મ બાપુ! બાકી તો ધૂળધાણીને બધું આવું... સંસાર, હેરાન થઈને મરી ગ્યા છે! અનંત કાળ કાઢયો, રખડતાં!

પણ રખડનારની દશાને રખડનારના ગુણો અને રખડનારો પોતે કોણ? કેટલો? કેવડો છે? જાણ્યો નહીં. કાં તો ભૂલ થઈ છે કર્મે કરાવી છે આહા..! અને કાં ભૂલ છે એ મારો ત્રિકાળીસ્વભાવ, ગુણ મારો છે એ દરેક ભૂલ...

પર્યાયમાં ભૂલ જે સમયે થવાની છે ક્રમે તેનો કાળ છે કાળલબ્ધિ છે ઈ. જે સમયે જે પર્યાય થાય એ તેની કાળ લબ્ધિ છે. અને તે તેની નિજક્ષણ છે. આહા... હા! મોક્ષમાર્ગપ્રકાશકમાં તો ત્યાં સુધી (કહ્યું છે) કહ્યું’ તું તે દિ’ ત્યાંય કે અરે...! જિનાજ્ઞા માને તો આવી અનીતિ સંભવે નહીં, કર્મથી વિકાર થાય એમ માને. જૈનની આજ્ઞા જો માને તો આવી અનીતિ સંભવે નહીં. એ વાત થઈ’ તી તે દિ’ પણ અંદર... ઘણા વરસથી બેઠેલી ઊંઘી (માન્યતા), ખસેડવું કઠણ પડે માણસને...! પંડિત થઈ ગયેલા હોય મોટા, વ્યાકરણ (શ્રોતાઃ) કાશી જઈ આવ્યા હોય! (ઉત્તરઃ) કાશી થઈ આવ્યા હોય કે બનારસ જઈ આવ્યા હોય કાશી કરવત મૂકી આવ્યા હોય!

આ તો કાશી-ભગવાન આંહી છે. ત્યાં જાય તો એની ખબર પડે! એની શી સ્થિતિ છે. આહા... હા હા ‘વળી તે કેવો છે પ્રભુ! ‘जीवो’ એની વ્યાખ્યા હાલે છે અત્યાર સુધી. અને તેથી જે ૪૭ શક્તિઓ છે એમા જે પહેલાં ‘જીવત્ત્વશક્તિ’ છે એ આમાંથી કાઢી છે. અમૃતચંદ્રઆચાર્યે ટીકા પોતે

Page 24 of 225
PDF/HTML Page 37 of 238
single page version

૨૪ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ કરનાર છે ને...! અમૃતચંદ્રાચાર્યે ગજબ કામ કર્યું છે! કુંદકુંદાચાર્યે, પંચમઆરાના તીર્થંકર જેવું કામ કર્યું છે, આણે (અમૃતચંદ્રાચાર્યે) ગણઘર જેવું કામ કર્યું છે.

ટીકા છે ને ટીકા તો એકહજારવરસથી છે. પાઠમાં જેવું છે, જેવું અંદરમાં છે એવું ખોલીને મૂક્યું છે આંહી. આહા...! સમાજની જેને તુલના રાખવાની દરકાર નથી, કે સમાજ આમાં સરખી રીતે બધાં માનશે કે નહીં માને એની જેને દરકાર નથી, સત્ય આ છે. સમાજ સમતુલ રહો, બધાં ભેગાં થઈને માનો, ભેગાં ન રહીને ન માનો એની સાથે કોઈ સંબંધ નથી. આહા... હા!

(શ્રોતાઃ) નિર્ભયપણે કહ્યું છે, એણે નિર્ભયતાથી કહ્યું? (ઉત્તરઃ) એ એણે નિર્ભયતાથી નાખેલો પાઠ છે શાસ્ત્રમાં કળશ છે. રાગ-દ્વેષને ભેદ વિના, નિર્ભયપણે કાપી નાખે છે એને. એવો પાઠ છે મૂળ પાઠ છે. કરવતની પેઠે, કરવત હોય ને...! નિર્દયરીતે ભેદ કાપી નાખે છે. એટલે કે અનાદિનો રાગનો સંબંધ તેને નિર્દય રીતે ભિન્ન કરી નાખ્યો! આમ. અનાદિનો ‘બંધુ’ તરીકે (હતો) ‘પરમાત્મપ્રકાશ’ માં તો એમ નાખ્યું છે. એ પુણ્ય-પાપ એ ‘બંધુ’ હતા અનાદિના રહેલા, હારે રહેલા અનાદિના ‘બંધુ’ એ ‘બંધુ’ નો ઘાત કરનારો આત્મા છે.

આહા... હા! અનાદિકાળથી પુણ્યને પાપ ને મિથ્યાત્વ ધારી રાખ્યા હતા એને એક ક્ષણમાં ભેદજ્ઞાને નિર્દયરીતે કાપી નાખ્યાં! અહાહાહા!

આવી વસ્તુ છે! આહા...! ‘વળી તે કેવો છે? પોતાના અને પરદ્રવ્યોના આકારોને પ્રકાશવાનું સામર્થ્ય હોવાથી’ જીવદ્રવ્યમાં એટલું સામર્થ્ય-તાકાત છે, કે પોતાના અને પરદ્રવ્યોના આકાર એટલે વિશેષરૂપો, ‘એને પ્રકાશવાનું સામર્થ્ય હોવાથી જેણે સમસ્ત રૂપને પ્રકાશનારું એકરૂપપણું પ્રાપ્ત કર્યું છે’

આહાહા... હાહા ‘બધાને જાણવા છતાં એકરૂપે રહેલો છે’ ‘અનેકને જાણવા છતાં અનેકપણે થયો નથી’ ‘અનેક જ્ઞેયને જાણવા છતાં અનેક જ્ઞેયરૂપે થયો નથી’ ‘અનેક જ્ઞેયોને જાણવા છતાં, એ જ્ઞાનરૂપ રહીને અનેક જ્ઞેયોને જાણ્યા છે જેણે’ આહા... હા! કુંદકુંદાચાર્યે સમયસાર બનાવ્યું હશે! આહા... હા! એ હું શરૂ કરું છું. મારા જ્ઞાનમાં, ક્ષયોપશમમાં જે ભાવ છે, એ રીતે હું જણાવવા શરૂ કરું છું વાણીનો વિકલ્પ ને વાણી તો એને કારણે આવશે.

આહા... હા! આ તો ભઈ નિવૃત્તિનું કામ છે, નિવૃત્તિ લઈને પછી આ વસ્તુ તદ્ન નિવૃત્તસ્વરૂપ છે અંદર... એને જાણવા માટે ભાઈ...! બહુ વખત જોઈએ ભાઈ નહિતરએના જનમ- મરણ નહિ મટે બાપા! એ ચોરાશીના અવતાર ભાઈ...! આ દેહ છૂટયો ને ક્યાં જશે! આહા... પ્રભુ! આ દેહ છૂટશે પણ આત્માનો નાશ થશે? આત્મા તો રહેવાનો છે આહા... હા! આ બધું છૂટી જશે તો રહેશે એકલો ક્યાં? આ મારાં, મારાં કરીને મમતાને મિથ્યાત્વમાં ગાળ્‌યો વખત, મિથ્યા ભ્રમમાં રહેશે ભવિષ્યમાં. અહા... હા! અને એ ભ્રમના ફળ... રખડવાના... અવતાર... કોઈ જાણેલાં સગાં-વહાલાં જ્યાં નથી. કોઈ બાયડી-છોકરાં એનાં નથી. કોઈ ફઈ, ફૂવા, માસી, માસા ત્યાં નથી. આહા... હા! એકલડો જઈને, એકલો મથશે ઊંઘે રસ્તે!

આહા... હા! ‘પોતાના અને પરદ્રવ્યોના આકારો’ ગુણને પર્યાયો બધાને ‘પ્રકાશવાનું સામર્થ્ય

Page 25 of 225
PDF/HTML Page 38 of 238
single page version

શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ ૨પ હોવાથી જેણે સમસ્ત રૂપને-બધા રૂપને સ્વના દ્રવ્યગુણપર્યાય, પરના દ્રવ્ય-ગુણપર્યાય બધાને જાણવારૂપે પ્રકાશનારું ‘એકરૂપપણું પ્રાપ્ત કર્યું છે’ -એટલા, અનંતજ્ઞેયોને જાણતાં જ્ઞાનનો પર્યાય અનેકરૂપે- પરનેરૂપે થતી નથી. ‘પોતાના જ્ઞાનની પર્યાયરૂપે એકપણે રહે છે.’ આહા... હા! સમજાણું કાંઈ...?

અનેકને જાણવા કાળે પણ જીવની પર્યાય એકરૂપે પોતાનાજ્ઞાનરૂપે રહે છે. પરજ્ઞેયરૂપે અનેકને જાણવા છતાં પરજ્ઞેયરૂપે તે જ્ઞાન થતું નથી. અગ્નિને જાણતું જ્ઞાન, અગ્નિરૂપે થતું નથી. ‘જ્ઞાન તો જ્ઞાનરૂપે રહીને અગ્નિને જાણે છે’ આહા... હા! એમ જ્ઞાન પોતારૂપે રહીને અન્યજ્ઞેયોને જાણે છે એ અનંતજ્ઞેયને જાણતાં, અનેકપણાના ખંડ-ખંડ થઈ ગ્યા છે જ્ઞાનમાં એમ નથી.

આહા... હા... હા! સમયસાર ધર્મકથા છે બાપુ! આ તો ભાગવત-કથા! હેં? (કહે છે) ‘એકપણું પ્રાપ્ત કર્યું છે’ છે! ‘જેમાં અનેક વસ્તુઓના આકાર પ્રતિભાસે’ આકાર પ્રતિભાસે કહેવું ઈ પણ નિમિત્તની વાત છે. એ તો પોતાનું પર્યાયમાં એટલું સામર્થ્ય છે કે સ્વને પરને જાણવારૂપે-જ્ઞાનરૂપે પોતે પરિણમે છે. એવું પોતાના પરિણમન-પર્યાયનું અસ્તિત્વનું એટલું સામર્થ્ય છે.

પર છે માટે એને પરને જાણે છે એમે ય નથી. એ પર છે એના તે સંબંધીનું અસ્તિત્વનું જ્ઞાનની પર્યાયનું સામર્થ્ય છે તેટલા અસ્તિત્વનું પોતે પોતામાં રહીને સ્વને અને પરને જાણતાં અનેકરૂપે પરિણમ્યું જ્ઞાન, એથી અનેક થઈ ગ્યું છે એમ નથી. જ્ઞાનની પર્યાય તો પોતે એકરૂપ રહી છે.

આહા...! ‘જેમાં અનેક વસ્તુઓના ભાવો પ્રતિભાસે છે એવા એક જ્ઞાનના આકારરૂપ તે છે’ આહા...! આ વિશેષણથી, આ બધા જીવના વિશેષણ કહ્યા ને...! જીવવસ્તુ, એને વિશેષણથી ઓળખાવી, કે આવો જીવ છે. આવો જીવ છે એનાં આ વિશેષણો છે. વિશેષવસ્તુ પોતે એનાં આ બધાં વિશેષણોથી ઓળખાવી.

આહા... હા! એક ‘जीवो’ એની વ્યાખ્યા હાલે છે આ. ‘जीवो चरित्तदंसणणाण ठिदो’ એ પછી (કહેશે) આહા...! અમૃતચંદ્રાચાર્ય! જે કુંદકુંદાચાર્યને મળ્‌યા નહોતાં. ભગવાન પાસે ગયાં નહોતાં. એ કુંદકુંદાચાર્યના પેટમાં... જે ભાવ કહેવાના હતા ભાષામાં એ ભાવ ખોલ્યા છે.

આહા... હા! આવી ટીકા! ભરતક્ષેત્રમાં અત્યારે બીજે તો નથી પણ દિગમ્બરમાં આ સમયસાર ને આવી ટીકા બીજે ઠેકાણે નથી! આહા... હા! આખો એને હલાવી નાખે એકવાર! આહા...! પરથી જુદો તું પ્રભુ પરથી જુદો!

પરને જાણવા છતાં પરરૂપે થઈને જાણે છો એમ નહીં. પરને જાણવા કાળે પણ તારારૂપે રહીને થઈને તું જાણે છે! ભાઈ...? ભાષા તો સહેલી છે! આવી વાતું છે બાપુ શું થાય?

આહા... હા હા પરનું કાંઈ કરી શકતો તો નથી, કેમકે પરના આકારો અહીં કીધા ને... તે પરરૂપે છે. આ એમ આવ્યું ને...! ‘પોતાના અને પરદ્રવ્યોના આકારોને’ પરદ્રવ્ય, પરદ્રવ્યરૂપે છે એના દ્રવ્યગુણપર્યાય ત્રણે. પોતાના દ્રવ્યગુણપર્યાય છે. એને ‘પ્રકાશવાનું સામર્થ્ય હોવાથી’ પરરૂપે થઈને નહીં. પોતાના જ્ઞાનમાંથી ખસીને પરને જાણે છે એમ નહીં આહા...! પોતાના જ્ઞાનના અસ્તિત્વમાં રહીને, સ્વને પરના આકારોને જાણવા છતાં ‘એકરૂપે રહે છે’ એ એકનો બે થાતો નથી.

આ જ્ઞાન પોતાને જાણે ને પરને નથી જાણતું એક કહેનારાઓનો નિષેધ કર્યો. જ્ઞાન પોતાને જ

Page 26 of 225
PDF/HTML Page 39 of 238
single page version

૨૬ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ જાણે છે, પરને નથી જાણતું! ‘પરને જાણતું નથી’ કઈ અપેક્ષાએ? પરમાં તન્મય થઈને પરને જાણવું નથી.!

પણ પરને પરમાં તન્મય થયા વિના, પોતામાં રહીને પરને પર તરીકે બરાબર જાણે છે. (મતાર્થીનો નિષેધ કરેલ છે)

આહા...! ‘આ વિશેષણથી જ્ઞાન પોતાને જ જાણે છે પરને નથી જાણતું ‘એમ એકાકાર જ માનનારનો, તથા પોતાને નથી જાણતું પણ પરને જાણે છે. ‘એમ અનેકાકાર માનનારનો વ્યવચ્છેદ થયો’ - પોતે પોતાને નથી જાણતો પરને જ જાણે છે એમ માનનારા છે આહા... હા! આ શરીર છે, આ વાણી છે, આ ધંધો છે એને જ્ઞાન જાણે ઈ પરને જાણે છે એમ. પોતાને નથી જાણતો અરે પણ, પરને જાણવાકાળે જાણનાર પર્યાય પોતાની છેકે પરની છે?

એ પોતામાં રહીને પરને જાણે છે કે પરરૂપ થઈને પરને જાણે છે? એ પોતામાં રહીને પરને જાણે છે તો એનું સ્વરૂપ સિદ્ધ છે તો એને કેમ ન જાણે?

આહા... હા! ‘તથા પોતાને નથી જાણતું પણ પરને જાણે છે એમ અનેકાકાર જ માનનારનો વ્યવચ્છેદ થયો લ્યો! આહા... હા!

વિશેષ કહેશે હવે.....