Page 78 of 540
PDF/HTML Page 87 of 549
single page version
(ગઈકાલે).
ત્રિકાળી દ્રવ્યસ્વભાવનો સ્વીકાર કરી, અને જે શ્રદ્ધા-જ્ઞાન ને ચારિત્રની જે નિર્વિકારી દશા પ્રગટ થાય,
તે અવિચલિત ચેતનાવિલાસ આત્માનો વ્યવહાર છે. આહા... હા! આવી વાત! જગતને તો
(સમજવી) આકરી પડે! (અને આ કરવું સહેલું લાગે) દયા, દાન, વ્રત, ભક્તિ, તપ અને પૂજાનો
ભાવ (પણ) એ બધો તો રાગ છે, એ આત્મવ્યવહાર નથી, એ તો મનુષ્યનો વ્યવહાર છે. આહા...
હા! (આ વાત ગળે ઊતારવી) આકરું કામ...! જગતને! ક્યાં બિચારા શું કરે? (સુખતત્ત્વ) મળતું
નથી! અરે, અનંત કાળ થયા ચેતનવસ્તુ અંદર અનંત ગુણનો ભંડાર, અનંત ચૈતન્યરત્નોથી
(ગુણોથી) ભરેલો પ્રભુ (છે)! જેમાં દાન, વ્રત, ભક્તિના પરિણામ જે શુભ છે તે પણ નથી. એવા
ધર્મીને એટલે આત્માને અવલંબીને, ઝીણી વાત છે પ્રભુ! એવો જે ભગવાન આત્મા બિરાજે છે અંદર
બધાને એની અવિચલિત ચેતનાવિલાસ માત્ર (એટલે) અંતરના અનુભવની દ્રષ્ટિ (જે થઈ)
ચેતનસ્વભાવને અનુસરીને થતી નિર્મળ પરિણતિ, નિર્મળ પર્યાય, એ અવિચલિત (એટલે) ન ચળે
એવી ચેતનાવિલાસ માત્ર-જેમાં દયા, દાન, વ્રત, ભક્તિનો વિકલ્પ નથી - કારણ કે એ તો બધા
પુણ્યબંધના કારણ ને, ખરેખર તો એ અધર્મ છે. અર.. ર! આવી વાત હવે. (વ્યવહારના પક્ષવાળા)
કેમ સહન કરે? અત્યારે એને ધર્મ માનીને સંપ્રદાય ચાલે છે! આહા... હા!
૯૬-૯૭માં સ્વરૂપ અસ્તિત્વ અને સાદ્રશ્ય અસ્તિત્વ) અસ્તિ સામાન્ય, છે. ... છે... છે..! ઝીણી વાત
છે પ્રભુ! (સમજાણું કાંઈ...?)
સમ્યગ્દર્શન - જ્ઞાન- ચારિત્ર (પ્રગટે છે) નિશ્ચય સાચા સમ્યગ્દર્શન - જ્ઞાન -ચારિત્ર (પર્યાયમાં
પ્રવાહ પ્રગટયો) એ સ્વભાવને આશ્રયે અવલંબીને થાય (છે). (અનુભૂતિની) આવી વાત છે પ્રભુ!
એ “અવિચલિત ચેતનાવિલાસ છે.” (અહીંયાં) ચેતના વિલાસ “માત્ર” કેમ કહ્યું? કે એમાં વ્રત ને
તપ ને ભક્તિ ને પૂજાના વિકલ્પનો જરીએ સંબંધ નથી એને (માટે ચેતના વિલાસ “માત્ર” કહ્યું છે)
એ બધા (વિકલ્પો) બંધના કારણ, સંસાર, છે. આહા... હા! ... હા! (જીવો આમ ન સમજે તો) શું
થાય? (અજ્ઞાનને કારણે) અનંત કાળથી રખડે છે ચોરાશી (લાખ) ના અવતારમાં! આમ
કરોડાધિપતિ હોય, ઈ મરીને પશું (માં જાય) બોકડો થાય, ગધેડો થાય. આહા... હા!
Page 79 of 540
PDF/HTML Page 88 of 549
single page version
થાય એય (કેટલાકને) નથી. એને એકલાં પાપના પરિણામ (થાય છે). પ્રભુ તું ક્યાં રહી ગયો એક
કોર! (એટલે કે ધર્મથી બીજી કોર). આહા... હા!
ગુણની પડી છે. (ધ્રુવ છે). એને અવલંબીને -એનો આશ્રય કરીને, જે નિર્મળ સમ્યગ્દર્શન ને નિર્મળ
જ્ઞાન ને નિર્મળ શાંતિ-ચારિત્ર (રૂપ) એ આત્માની નિર્મળ પર્યાય એને અહીંયાં
આડે નવરાશ ન મળે. ધંધાથી નવરો થાય તો છ - સાત કલાક ઊંઘમાં જાય. (બાકીનો સમય)
બાયડી - છોકરાને સાચવવામાં - રાજી કરવામાં જાય. અર... ર! કેદી’ આ (પોતાનું હિત) કરે! શું
કરે આ...? અનંત અનંત કાળ થ્યો પ્રભુ પરિભ્રમણ કરતાં (કરતાં છતાં થાક લાગતો નથી!) એ
પરિભ્રમણને ટાળવાનો ઉપાય આ એક છે. આહા... હા! કે જે ભગવાન આત્મા પૂર્ણાનંદ, અનંત
ગુણનો ઢગલો, રાશિ પડી છે ઈ. એનું અવલંબન લેતાં, એનો આશ્રય કરતાં, એનો શ્રદ્ધા- જ્ઞાનમાં
સ્વીકાર કરતાં, જે શ્રદ્ધા-જ્ઞાન ને શાંતિ પ્રગટ થાય તેને અહીંયાં ‘અવિચલિત’ ન કરતાં, એનો શ્રદ્ધા-
જ્ઞાનમાં સ્વીકાર કરતાં, જે શ્રદ્ધા-જ્ઞાન ને શાંતિ પ્રગટ થાય તેને અહીંયાં ‘અવિચલિત’ ન ચળે એવી
ચેતનાવિલાસ (કહેવામાં આવે) છે. દ્રવ્ય ન ચળે! આહા...હા! ભગવાન વસ્તુ ત્રિકાળી પરમામસ્વરૂપ
છે. સ્વભાવ અને શક્તિ તો પરમાત્મસ્વરૂપ છે. એ કોઈ દી’ ચળે નહીં. એ જેમ ચળે નહીં તેમ તેને
આશ્રય લીધેલી દશા પણ ચળે નહીં. આહા... હા! સમજાણું કાંઈ? આવી વાત છે પ્રભુ! શું થાય...?
વીતરાગ પરમાત્મા! ત્રિલોકનાથની અકષાય કરુણા છે!! હેં! અકષાય કરુણા છે પ્રભુ!!
તારામાં એ નથી. એ તારામાં નથી, તારા નથી. તું ત્યાં નથી. જ્યાં તું છે ત્યાં તે રાગ નથી. આહા...
હા... હા! આવી વાત! અમૃત જેવી મીઠી છે.) એ અવિચલિત ચેતનાવિલાસમાત્ર આત્મવ્યવહારને
વ્યવહાર કહીએ. આત્મા જે ત્રિકાળી નિશ્ચય વસ્તુ છે. સત્-સત્ (છે). સચ્ચિદાનંદ પ્રભુ (છે). સત્
શાશ્વત, જ્ઞાન ને આનંદ આદિ સ્વભાવનો સાગર છે એને નિશ્ચય કહીએ એને પરમસત્ય કહીએ, ત્યારે
તેનો આશ્રય લઈને જે દશા પ્રગટી છે તેને આત્માનો વ્યવહાર કહીએ. આહા.. હા! આવી વાત
(નિશ્ચય-વ્યવહારની) છે પ્રભુ! શું થાય ભાઈ! બધી ખબર છે દુનિયાની (કે દુનિયા શું માને છે)
બધી ખબર (શું) નથી! કેમ ચાલે છે ને દુનિયા (માં) બધી ખબર છે. છાસઠ વરસથી તો નિવૃત્તિ
છે. દીક્ષા (લીધી.) (કહેવાય છે કે) દીક્ષા લીધી પણ સ્થાનકવાસીમાં તો દીક્ષા હતી જ કેદી’?
આહા... હા! હજી તો (એને) સમ્યગ્દર્શન કોને કહેવું? ખબર ન મળે. ત્યાં દીક્ષા કેવી? દખ્યા હતી.
(એટલે દુઃખ હતું) રાગને ધરમ માનવો એ દુઃખ (હતું) દુઃખી, દુઃખી છે! આહા... હા!
ભગવંત ને આવા ભવી ને...! નિયમસારમાં છે ચાર પાંચ બોલ છે. છે આંહી? (શાસ્ત્ર),
(‘નિયમસાર’ ગાથા-પાંચ ઉપરના શ્લોક
Page 80 of 540
PDF/HTML Page 89 of 549
single page version
તો તું ભવસમુદ્રની મધ્યમાં રહેલા મગરના મુખમાં છે.’ આહા... હા! ભગવાનનું સ્વરૂપ આવ્યું છે
ને...! જ્યાં (પાંચમી ગાથામાં) “
અરિહંતાણં’ એ અરિહંતપદમાં વર્ણવ્યો.. ‘ભવના ભયને ભેદનારા આ ભગવાન પ્રત્યે તને ભક્તિ
નથી? ’ એમ (મુનિરાજ) કહે છે. એ તો હજી શુભરાગ છે. આહા... હા... હા... હા...!
ત્રિલોકનાથ, આનંદનો કંદ સ્વયં અંદર પ્રભુ બિરાજે છે ભગવાન છે, ભગવત્સ્વરૂપ બિરાજે છે. એની
જે શ્રદ્ધા-જ્ઞાન ને શાંતિ, નિર્વિકલ્પ સમ્યગ્દર્શન (છે). વળી એક જણો તો આમાં એવું લખે છે કેઃ
(નિર્વિકલ્પ) આત્માનું ચિંતન ને સમ્યગ્દર્શન એ તો સાતમે ગુણસ્થાને હોય! કો’ આમાં ‘કરુણાદીપમાં
(લખાણ છે). અરે, ભગવાન (આ) શું કરે છે! ક્યાં (સાચી વાતને) લઈ જાય છે? અહીંયાનું
તોડવા સાટુ (સોનગઢનું ખોટું કરવા માટે) અરે પ્રભુ! અહીંયાંનું આ કાંઈ વ્યક્તિનું નથી, આ તો
આત્માનું છે, અનંતવીતરાગોએ કહેલું છે તે (આ વાત) છે પ્રભુ! આહા.. હા!
દાન, વ્રત, ભક્તિના પરિણામ આવે ઈ પણ આતમવ્યવહાર નહીં. આત્મવ્યવહારને ‘અંગીકાર કરીને’
અમૃતનો સાગર ભગવાન! પૂરણ અમૃત ભર્યું છે જેમાં, એનો આશ્રય કરી અને જે ચેતના-અવિચલ
ચેતના એને અંગીકાર કરી. જોયું? (અહીંયાં કહ્યું) વ્યવહારને અંગીકાર કરી
આહા... હા! ઝીણી વાત બહુ ભાઈ! શું થાય? અત્યારે તો બધું (ગરબડ થઈ ગયું છે) ગરબડ ચાલી
એવી કે સોનગઢને તો ખોટું ઠરાવવા લોકો પ્રયત્ન કરે બિચારા! કરો બાપા! અહા... હા... હા!
ભગવાન છો પ્રભુ તમે પણ. (પરંતુ તમારી) મૂળમાં ભૂલ છે. એ આમાં (પત્રિકા) માં આવ્યું’ તું.
આજે આવ્યું છે અહીંયાં નું આવ્યું છે એમાં છે. આહા... હા!
સંશય નિવારે’ આગમના (આ) વચનો! આહા.. હા! એ પરમાત્માનો પોકાર છે જગતની પાસે કે તું
પોતે મારી જાતનો ભગવાન છો, ભાઈ! એ ભગવાન અંદર છે તું તેનો આશ્રય લે. એ દયા-દાન-
વ્રત- ભક્તિના પરિણામ (કરવા) એ પામરતા - નપુંસકતા છે એ તો આવી વાતું હવે! સાંભળવી
આકરી પડે! આખો દી’ આ હાલે ન્યાં. આ કરો, આ કરો. (‘મા હણો, મા હણો’ જીવને એ હાલે
વાત! ભગવાનને પોકાર છે
Page 81 of 540
PDF/HTML Page 90 of 549
single page version
બાપા! (એની તો એને ખબર નથી). આહા... હા! એ (વાત) અંગ્રેજીમાં આવે છે (એટલે) અહીંયાં
નાખ્યું ‘જીવો અને જીવવા દ્યો’ અરે, જીવતર તો પ્રભુ આનંદનું જીવતર એ જીવતર છે. એ
‘ચેતનાવિલાસ’ (પ્રગટ થવી) એ તારું જીવતર છે. આહા... હા... હા.. હા! (૪૭ શક્તિમાં) જીવતર
શક્તિ પહેલી આવી ને...! અનંત જ્ઞાન-દર્શન- આનંદ-સત્તા-સુખ- વીર્ય (આદિ અનંત શક્તિઓનો
પિંડ છે) એનું જે પરિણમન થવું - નિર્વિકલ્પ વીતરાગ દશા (પ્રગટ થવી) એ અવિચલિત
ચેતનાવિલાસમાત્ર આત્મવ્યવહાર (છે), ધંધો-ધાપો ને વ્રત પાળવાં ને એ વ્યવહારની અહીંયાં વાત
નથી, એ આત્માનો વ્યવહાર નથી, જડનો વ્યવહાર છે.
જગત સમક્ષ જાહેર કરે છે. જે અંદર ‘ક્રિયાકલાપ’ - આ કર્યું ને ભક્તિ કરી ને વ્રત પાળ્યાં ને
ઉપવાસ કર્યા ને વરસીતપ કર્યું ને ફલાણું કર્યું ને ઢીકણું કર્યું, મહિનાના ઉપવાસ કર્યા ને એ બધા
(વિકલ્પો) રાગ ને ક્રિયાકલાપ-રાગ છે બાપા! એ આત્માની વસ્તુ નહીં. એ ક્રિયાકલાપને - સમસ્ત
ક્રિયાકલાપ એમ એક પણ શુભનો રાગ (વિકલ્પ) તે ક્રિયાકલાપ છે.
મનુષ્યનો વ્યવહાર છે. સંસારીનો વ્યવહાર છે. આહા... હા! રખડતા જીવના ભ્રમણમાં કારણ
પરિભ્રમણનો, એ વ્યવહાર છે. અરે... રે! (શ્રોતાઃ) ક્રિયાકલાપમાં (એ શુભ ક્રિયામાં) આત્માનો
વિચાર આવે કે નહીં? (ઉત્તરઃ) વિચાર એ (જે) ક્રિયા કલાપ છે. ગુણ - ગુણીના ભેદનો વિચાર
ઊઠે એ ક્રિયાકલાપ છે. ઝીણી વાત છે. (શ્રોતાઃ) એ આંગણું કહ્યું છે ને! (ઉત્તરઃ) એ તો આમાં
આવી ગયું ને બાપા!
ભગવાનની ભક્તિનો, વ્રતનો, તપનો - એ વિકલ્પ છે, એ રાગ છે, એ ક્રિયાનો સમૂહ છે - રાગનો
સમૂહ (છે) એને ભેટવામાં આવે છે
એનો આશ્રય લઈને જે શાંતિ ને આનંદ પ્રગટ થયો, એ રાગની ક્રિયાને (ક્રિયાકલાપને) ભેટતો નથી.
એ મારાં છે ને મારે કરવા લાયક છે એમ કરતો નથી. આહા...! આવી વાત છે.
થાય છે તો (એ ભગવાનપણું) આવશે ક્યાંથી? અરિહંત પરમાત્માને અનંત દર્શન - અનંત જ્ઞાન -
અનંત આનંદ-અનંત વીર્ય પ્રગટયું તે ક્યાંથી આવ્યું? એ અંતરમાં પડયું (ધુવ) છે પ્રભુ! અનંત
જ્ઞાન-દર્શન (આદિ) શક્તિ રૂપ સ્વભાવ, ભગવાન છો! આહા... હા.. હા! એનો આશ્રય લઈને જેણે
નિર્મળ સમ્યગ્દર્શન - જ્ઞાન - ચારિત્રનો અવિચલિત ચેતનાવિલાસ જેણે પ્રગટ કર્યો છે તે ક્રિયાકાંડના
ભાવને ભેટતો નથી. એ ક્રિયાકાંડ દયા-દાન-વ્રત- ભક્તિના પરિણામના
Page 82 of 540
PDF/HTML Page 91 of 549
single page version
એ તો સરકાર (નોકરી) છોડાવે છે એટલે છોડી દ્યે છે. જો સરકાર એને ચાંદલા કરે તો એ એંસીએ
ય ન છોડે!
પરિણામ સાધુ નામ ધરાવીને કરે એ ક્રિયા મારી છે (એમ માન્યતા કરીને) ભેટે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
અજ્ઞાની છે એ જૈન નથી. એને જૈનની ખબર નથી. આવી વાતું છે, બાપુ! આહા... હા... હા! આ તો
જંગલ છે. આમાં કોણ કોને? (કહી શકે?) વાડામાં હોઈએ તોઃ રહેવાય દ્યે નહીં!! આહા.. હા! અરે
આવું ક્યાં?
ક્રિયાકલાપ, રાગ છે. એને
કર્યું. સામે પુસ્તક છે ને ભાઈ! સોનગઢનું પુસ્તક નથી. આ તો ભગવાનની વાણીનું (‘પ્રવચન
સાર’) છે. સંતોએ જગતને જાહેર કર્યું છે. આહા... હા! જેને એ વ્યવહાર રત્નત્રયના વિકલ્પ જે છે
એમાં જેને હોંશું આવે છે એ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. એને જૈનની ખબર નથી. ‘જૈન’ તો એને કહીએ કે જે
જિનસ્વરૂપ! ‘ઘટ ઘટ અંતર જિન બસૈ, ઘટ ઘટ અંતર જૈન” એ જિનસ્વરૂપી પ્રભુની શ્રદ્ધા-જ્ઞાન ને
ચારિત્રની વીતરાગ દશા થવી તેને જૈન કહે છે. જિન. -જિન તો સ્વરૂપ છે. એનું. એની શ્રદ્ધા-જ્ઞાન
ને ચારિત્ર, નિર્વિકલ્પ અનુભવ (ની પર્યાય પ્રગટ થઈ) એને જૈન કહેવામાં આવે છે. બાકી બધા
અજૈન છે. (શ્રોતાઃ) નામધારી જૈન છે...! (ઉત્તરઃ) નામ અને ગુણમાં ફેર (છે.) જરા દાખલો
આપતાં એમાં... શું કહેવાય... એ કોથળી (માં) કરીયાતું. કરીયાતાની કોથળી (હોય) ઉપર નામ
આપે (લખે) સાકર. એટલે (કાંઈ કરીયાતું) સાકર થઈ જાય? (કદી ન થાય). અમે જૈન છીએ,
અમે સ્થાનકવાસી છીએ, અમે દેરાવાસી છીએ, અમે દિગંબર છીએ. એ તો બધા નામ છે (કોથળી
ઉપર લખ્યું’ તું એમ) આહા... હા! જૈનપણું તો આ (વીતરાગભાવ) છે. આહા... હા... હા!
એને જૈનપણું શું છે એની ખબર નથી. આહા... હા! આને અહીંયાં અંગીકાર કરી ને મનુષ્યવ્યવહારનો
“આશ્રય નહિ કરતા થકા, રાગ–દ્વેષના ઉન્મેષ અટકી ગયા હોવાને લીધે’ દયા-દાનના વિકલ્પો
રોકાઈ ગયા-અટકી ગયા. ઉન્મેષ એટલે પ્રગટ થવું તે; પ્રાકટય; સ્કુરણ. વીતરાગ સ્વરૂપ ભગવાન
આત્મા છે ત્રિકાળ! તેની પર્યાયમાં વીતરાગતા પ્રગટ થઈ - સમ્યગ્દર્શન - જ્ઞાન - ચારિત્ર (પ્રગટયું)
એને રાગ સ્ફુરણ થતો નથી. એને જે વ્યવહાર-દયા-દાન-વ્રત ભક્તિના પરિણામ છે એ એના
અનુભવમાં આવતા નથી. આહા.. હા! આવી (અનુભવીની) વાત! (લોકો બોલે છે ને) એ તો
એકાંત કહેવાય. અનેકાંત એને કહીએ વ્યવહારથી
Page 83 of 540
PDF/HTML Page 92 of 549
single page version
થાય એને અનેકાંત કહીએ છીએ.” આવી વાત છે!! અરે, પ્રભુ જાણીએ, બધી (વાત) જાણીએ
છીએ, દુનિયા (આખી) બધાને જાણીએ બાપુ! અહીં તો નેવું વરસ થયાં આ શરીરને! નવું-નેવું કોને
કહે? આ તો શરાફની દુકાન છે. શરાફીનો વેપાર છે આંહી.
એમ આ દયા-દાન-વ્રત-તપમાં ધરમ મનાવે, ખોટો રૂપિયો છે તારો - આગળ નહીં હાલે, મરી જઈશ
ચાર ગતિમાં રખડીશ. આહા... હા! આવી વાતું હવે! એ લોકો બિચારા, બેસે નહીં એટલે એકાંત
કરીને (આ વાત) કાઢી નાખે બાપા! ભાઈ! તને ખબર નથી બાપુ, આ (જ) અનેકાંત છે. વસ્તુના
સ્વરૂપની શુદ્ધ પરિણતિ પ્રગટ કરવી. એ અંગીકાર કરવો અને રાગાદિને ઉત્પન્ન થવા ન દેવું, એ
અનેકાંત છે.
આશંકા કરશે કે મોક્ષમાર્ગ સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર એ ત્રણે મળીને છે; અહીં જ્ઞાનમાત્ર મોક્ષમાર્ગ
કહ્યો તે કઈ રીતે કહ્યો? તેનું સમાધાન આમ છે કે શુદ્ધ સ્વરૂપ જ્ઞાનમાં સમ્યગ્દર્શન, સમ્યક્ચારિત્ર
સહજ જ ગર્ભિત છે, તેથી દોષ તો કાંઈ નથી. ગુણ છે. ૧૦-૧૦૯.) બે ત્રણ ઠેકાણે છે. સમ્યગ્દર્શન
થતાં એ ત્રણેય ભેગાં આવી જાય છે. આવે છે ને...! અરે! પ્રભુ! આ તો ઊલટ - પલટની વાતું છે
બાપુ! અહા... હા! આ શરીરને વાણી જડ માટીનાં પૂતળાં છે, આ તો! મીણ જેમ ઓગળી જશે એમ
આ ઓગળી જવાના બાપા! આ તો જડધૂળ છે. અંદરમાં દયા, દાન, વ્રતના પરિણામ આવે, એને પણ
ધર્મી - પોતે અંગીકાર કરતો નથી. એનો આશ્રય કરતો નથી. આહા.... હા!
(ધર્મીએ દૂર કર્યો છે. ભગવાન આત્માનો પરિચય કર્યો છે. આહા... હા! આ તો પાગલ જેવું લાગે!
ગાંડા (થઈ) ગ્યા છે કે! ભાઈ, લાખ્ખો માણસ કયે (કહે) એ ખોટું? અને આ સાચું? (આડા!)
આ તો સત્ય છે સત્ય બાપા! એને - સત્ને કોઈ સંખ્યાની જરૂર નથી. બહુ માનનારા ઝાઝા (હોય)
તો સત્ય. એવું કાંઈ છે નહીં. આહા... હા! સત્ તો આ છે.
જ્યાં આવ્યો એણે પરનો સંગ છોડી દીધો. આહા... હા!
વીતરાગમૂર્તિ આત્મા (પ્રગટ અસંગ-નિઃસંગ છે) એમ પરમાત્માનો પોકાર છે. ‘કેવળ સ્વદ્રવ્ય’
જોયું..? એકલું સ્વદ્રવ્ય નહીં. ‘કેવળ સ્વદ્રવ્ય’ (કહ્યું) એક ભગવાન પૂર્ણાનંદ! ‘કેવળસ્વદ્રવ્ય’ સાથે
(સંગતપણું હોવાથી) આહા.. હા..! (અલૌકિક, દૈવી) ટીકા! સંગતપણું (અર્થાત્) પરિચય હોવાથી.
‘ખરેખર સ્વસમય થાય છે અર્થાત્ સ્વસમયરૂપે પરિણમે છે.” (નીચે ફૂટનોટમાં અર્થ આ પ્રમાણે છે)
‘જે જીવ સ્વ સાથે એકપણાની માન્યતાપૂર્વક (સ્વ સાથે) જોડાય તેને સ્વસમય કહેવામાં આવે છે’ .
એને સ્વસમય કહીએ. આહા.. હા! એટલે કે આત્મા
Page 84 of 540
PDF/HTML Page 93 of 549
single page version
સમજાણું કાંઈ? એને આત્મા કહેવામાં આવે છે.
આત્માનું તત્ત્વ છે.
પરિણમનને (આત્માનું તત્ત્વ) લીધું ભાઈ! કારણ કે આત્મા તો છે શુદ્ધ આનંદધન પણ છે એવું
પરિણમન ન કરે ત્યાં સુધી સ્વસમય ન થ્યું (પણ પરિણમન થયું) ત્યારે એને આત્માનું તત્ત્વ કહ્યું.
આહા... હા.. હા.! તત્ત્વાર્થ (એટલે અર્થ, દ્રવ્ય એનું પરિણમન તે તત્ત્વ, ભાવ એ આત્માનું તત્ત્વ છે.
આરે...! વળી આકરી વાતું! હવે આંહી દુકાનના ધંધા આડે નવરાશ નહીં. આખા દિ’ માં કલાક મળે
તો સાંભળવા જાય ક્યાંક અને દેરાવાસી હોય તો ભક્તિ કરે, પૂજા કરે પછી તેવીસ કલાક દુકાન,
સૂવામાં, રાજી કરવામાં-બાયડી છોકરાંને રાજી કરે અરેરે! પ્રભુ! ન્યાં તો પુણ્યના ય ઠેકાણાં નથી!
આહા.. હા! અહીંયાં તો પુણ્ય (ભાવ) છે એ પણ આત્મતત્ત્વ નહીં. આત્મતત્ત્વ તો એને કહીએ કે
વીતરાગી સ્વભાવરૂપ પરિણમન કરે તેને આત્મતત્ત્વ કહીએ. આહા... હા! વાદ-વિવાદે તો કાંઈ પાર
પડે એવું નથી. (અનુભવથી પાર પડે એવું છે). ઓલો દેરાવાસી (સાધુ) આવ્યો તો ને...! એનું
લખાણ આવે છે. (સોનગઢથી) વિરૂદ્ધ. ઘણું જોયું (છે)! (વિરુદ્ધતા) દિગંબરમાં નાખે બધી. (એ
સાધુ) લીંબડીમાં આવ્યો’ તો. જીવા પ્રતાપનો ભત્રીંજો. લીંબડી આવ્યો’ તો ત્યાં બે - ત્રણ સાધુ
(સાથે ને) બે-ત્રણ ગૃહસ્થ હતા સાથે ને (એ કહે) આપણે (સાથે બેસીને) વિચાર કરીએ. (મેં)
કીધું અમે વિચાર (વાદ-વિવાદ) કોઈ સાથે કરતા નથી. આ મેળ કોની સાથે થાય? (તો કહે)
તમારી આબરૂ શી? (કહ્યું) આંહી આબરૂ-આબરૂ છે કોની? (એ કહે) તમારૂં મોટું નામ ને ચર્ચાની
ના પાડો. એમ કરતાં એ છેલ્લે બોલ્યો. આ ચશ્મા વિના જણાય? આવી ગઈ ચર્ચા કીધું. આહા.. હા!
(ચશ્મા-આંખ) માટી છે જડ એનાથી જાણતો હશે આત્મા? (આત્માથી જ જણાય છે) (શ્રોતાઃ) તો
(ચશ્મા) ચડાવતા હશે શા માટે?
કોડા. જડ-માટી એનાથી જાણતો નથી. જાનનાર પોતે પોતાની દશામાં જાણનારને જાણે છે. આહા..
હા! એમાં આ બધું (વિરુદ્ધ લખાણ) આવે છે લાંબું- લાંબું ઓલી થોડી વાત હતી પંદર-વીશ
મિનિટની એના વિરૂદ્ધ દિગંબરનું આજે ય આવ્યું છે ‘કરુણાદીપ’ માં. આપણે તો એ વાંચતા ય નથી
એમાં ઈ. આ તો નામ ઉપર-ઉપરથી આહા.. હા..!
જીવ માનનારા છે. અજીવ છે આ (શરીર) તો માટી (છે). (આ) હાથ આમ હાલે છે, પગ હાલે
(છે) એ તો જડની ક્રિયા છે. આત્માને લઈને (આ) હાથ - પગ હાલતા નથી ભાષા નીકળે છે એ
આત્માને લઈને નહીં.
Page 85 of 540
PDF/HTML Page 94 of 549
single page version
શરીર, વાણી આદિની ‘સમસ્ત ક્રિયાઓ હું કરું છું’ પરની દયા પાળું છું, પરને મદદ કરું છું, પરને
સુખી કરું છું, પૈસા આપીને બધાને સગવડ આપું છું એ બધી માન્યતા મિથ્યાદ્રષ્ટિ - અજ્ઞાનીની છે.
આહા... હા! પરની ક્રિયા - શરીરાદિની, કાંઈ કરી શકતો નથી. (અચરજ એ છે કે) આખો દી’ કરે
ને કહે કરી શકતો નથી. ભાઈ તને (કોણ) કરે એ ખબર નથી! આહા... હા? પગ હાલે જમીન પર,
એ પગ જમીનને અડતો નથી. પ્રભુ તને (આ ગળે ઊતારવું) આકરું લાગશે. વીતરાગ મારગ એવો
છે. એ જમીનને પગ અડતો નથી એમ ત્રણ લોકના નાથનો પોકાર છે. કેમ કે એક દ્રવ્યને બીજા દ્રવ્ય
વચ્ચે અત્યંત-અભાવ છે. કેમ બેસે ભાઈ તને! પડખે ચડયો નથી સત્ને!! અસત્ના પડખાં સેવ્યાં
છે. એ... . આ જમીનને અડયા વિના પગ હાલે! આ પુસ્તક આને લઈને (ઠવણીને) લઈને રહ્યું છે
ઉપર, એમ નહીં. (એ પુસ્તકના પરમાણુ) એમાં આધાર નામનો ગુણ (છે) એને લઈને આમ ઉપર
રહે છે. (ઠવણીને) લઈને નહી. આ હોઠ હલે છે એ આત્માની ઈચ્છાથી નહીં. આહા... હા! (આવી
વસ્તુ-સ્થિતિ છે પણ) અજ્ઞાની એવી સમસ્ત ક્રિયાઓને હું કરુંછું (એવો અભિપ્રાય અનાદિથી સેવે
છે).
હા! (લોકો કહે છે) કેવો કર્મી જાગ્યો છે! એનો પુત્ર કર્મી છે.
માટી - શરીર જુદું છે ને આત્મા જુદો છે. ક્યાંથી આવ્યો દીકરો? અરે રે (મિથ્યા ભ્રમણા) દીકરાવને
(વળી) પરણાવે. પરણાવે ત્યારે ઓલો (દીકરો) પગે લાગે એના બાપને. ઠીક માને કર્યું છે એવું
કહેવામાં આવે. નાખ્યો. જેલમાં નાખ્યો મને (છતાં વળી) પગે લાગે મોટા બાપ હોય દાદા હોય
(એને). સાસરો બેઠો હોય તો એને પગે લાગે... આહા... હા... હા... શું છે પ્રભુ આ તે...? ગાંડપણ
શું છે આ...? (અહીંયાં) કહે છે સ્ત્રી-પુત્ર-ધન-કપડાં એને ગ્રહણ કરું ને એને છોડું. એ માન્યતા
મિથ્યાત્વ છે. પરદ્રવ્યના ગ્રહણત્યાગ (આત્મ) સ્વરૂપમાં છે જ નહીં, આત્મામાં એક (એવો) ગુણ છે.
“ત્યાગોપાદાનશૂન્યત્વશક્તિ” પરમાત્માનું વચન છે. આત્મા, પરમાણુથી માંડી કોઈપણ લક્ષ્મી સ્ત્રી,
કુટુંબ, પરિવાર કે કોઈ દ્રવ્ય એને ગ્રહ્યા નથી કે એને તું છોડતો નથી. એના ત્યાગગ્રહણરહિત તારું
સ્વરૂપ છે. આહા... હા.... એને ઠેકાણે ગ્રહણત્યાગનો હું સ્વામી છું એમ માને - આટલું મેં છોડયું,
આમ છોડયું, પાંચ હજાર (રૂપિયા) દાનમાં આપ્યા હતા, ફલાણું (ધનાદિ) ભેરું કર્યું’ તું વકીલાત
કરી અને મેં તે છોડી દીધી (એવી માન્યતા હોય તો.) એ મૂઢ છે. વકીલાત કોણ કરે..? એ તો ભાષા
(ની પુદ્ગલની પર્યાય છે.) આહા... હા... એ ભાઈ..! આ જજ રહ્યા. છોડીને બેઠા હવે...! હજી ક્યાંક
જવાના છે કહે છે.
થાય એ મૂઢ છે. આહા.. હા!
Page 86 of 540
PDF/HTML Page 95 of 549
single page version
છે ને (પણ) વ્રત એટલે સંવર, તપ (એટલે) નિર્જરા. (એ વ્રત ને ઉપવાસના શુભવિકલ્પ નહીં) એ
પરદ્રવ્યના ગ્રહણત્યાગ (માં) મિથ્યાદ્રષ્ટિ રોકાઈ ગ્યો ત્યાં. “માત્ર અચલિત ચેતના ચેતના ભગવાન.
ચળે નહીં એવી ચેતનાપર્યાય, જે સ્વદ્રવ્યના આશ્રયે થાય. એમ માનવું- પરિણમવું તે આત્મવ્યવહાર
(છે). આત્માનું વર્તન છે.
હતું કેદી’ ને આત્મામાં છે કેદી’ ...? મારી કાઠી પાતળી છે એમ કહે છે.... ને! અને મારું લઠ્ઠ જેવું
(શરીર). આહા... હા! (એમ)
થાય છે.
આત્મસ્વભાવમાં જ સ્થિત છે.” ભગવાન આત્મા...! ભાષા આમ કરી જોઈ..? ભગવાન આત્મા
સ્વભાવ, શુદ્ધ ચેતન આનંદ જ્ઞાતા- દ્રષ્ટા - આનંદ- એમાં જે - સ્વભાવમાં જ સ્થિત છે. “તે
અનેકાંતદ્રષ્ટિવાળા”. કો હવે આને અનેકાંત કહે..! ઓલા (અજ્ઞાની કહે) આને ય માનો ને આને
ય માનો અનેકાંત, વ્યવહારથી ય થાય ને નિશ્ચયથી પણ થાય એ અનેકાંત (એમ એ કહે છે) અહીંયાં
કહે છે કે વ્યવહારથી ન થાય અને નિશ્ચયથી જ થાય એનું નામ અનેકાંત છે. બહુ ફેર બાપુ...! નવા
સમજનારને તો એવું લાગે કે... નહીં! શું આ તે (કહે છે) આ તે કંઈ જૈન ની વાત છે...? (જૈનમાં
તો) દયા પાળો છ -કાયની (એવી વાત હોય, આ નિશ્ચય - વ્યવહારની વાત..!) સંવત્સરી ઉપર
કાગળ લખે તો (આ લખે કે) છ કાયના પિયર, છ કાયના, રખવાળ, છ કાયના ગોવાળ, (એમ
લખે) નહીં..? કાગળમાં લખતાં ને સંવત્સરીને દી’? આહા... હા...! કોના ગોવાળ (ને કોના
રખવાળ) બાપા..! આહા... હા! “તે અનેકાંતદ્રષ્ટિવાળા લોકો મનુષ્યવ્યવહારનો આશ્રય નહિ
કરતાં” રાગ છે જે વ્યવહારનો- દયા, દાનનો તેનો આશ્રય નહિં કરતાં “આત્મવ્યવહારનો આશ્રય
કરતા હોવાથી રાગી દ્વેષી થતા નથી.” આહા...! એ ‘જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા’ ના ભાવમાં રહે છે. “અર્થાત્
પરમ ઉદાસીન રહે છે.” અને એ રીતે પરદ્રવ્ય (સ્વ) રૂપ કર્મ (કાર્ય) સાથે સંબંધ નહિ કરતાં,
કેવળ સ્વદ્રવ્ય સાથે જ સંબંધ કરતા હોવાથી તેઓ સ્વસમય (આત્મા) છે. આહા... હા...! આવી
વ્યાખ્યા (છે). ઓલી તો (વ્યાખ્યા કરે) કે ત્રસ કોને કહીએ...? કે હાલે-ચાલે એને ત્રસ જીવ
કહીએ. સ્થાવર (જીવ) કોને કહીએ...? કે સ્થિર રહે તેને સ્થાવર (કહે છે). અહીંયાં કહે કે આત્મા
એને કહીએ કે જે પુણ્ય - પાપપણે ન પરિણમે અને શુદ્ધવીતરાગ (ભાવ) પણે પરિણમે એને આત્મા
કહીએ અરે... રે..! આ (અજ્ઞાની જનો સાથે) ક્યાં મેળ ખાય...? એ ભાઈ...? કલકત્તામાં ક્યાંય ન
મળે..! (આ વાત) કલકત્તામાં ધૂળ (પૈસો) છે. આહા...! એ ચોરાણું ગાથા થઈ. હવે પંચાણું (ગાથા).
Page 87 of 540
PDF/HTML Page 96 of 549
single page version
गुणवच्च सपर्यायं यत्तदृद्रव्यमिति ब्रुवन्ति।। ९५।।
વળી ગુણ ને પર્યય સહત જે, “દ્રવ્ય” ભાખ્યું તેહને. ૯પ.
શબ્દો કહ્યા તેમાં), દ્રવ્યનો સ્વભાવ અસ્તિત્વસામાન્યરૂપ અન્વય. અસ્તિત્વ બે પ્રકારનું કહેશેઃ (૧)
સ્વરૂપ-અસ્તિત્વ અને (૨) સાદ્રશ્ય - અસ્તિત્વ. ઉત્પાદ તે પ્રાદુર્ભાવ (અર્થાત્ પ્રગટ થવું, ઉત્પન્ન
થવું); વ્યય તે પ્રચ્યુતિ (અર્થાત્ ભ્રષ્ટ થવું, નષ્ટ થવું); ધ્રૌવ્ય તે અવસ્થિતિ (અર્થાત્ ટકવું). ગુણો તે
વિસ્તારવિશેષો. તેઓ સામાન્ય - વિશેષાત્મક હોવાથી બે પ્રકારના છે. તેમાં, અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વ,
એકત્વ, અન્યત્વ, દ્રવ્યત્વ, પર્યાયત્વ, સર્વગતત્ત્વ, અસર્વગતત્ત્વ, સપ્રદેશત્વ, અપ્રદેશત્વ, મૂર્તિત્વ,
સક્રિયત્વ, અક્રિયત્વ, ચેતનત્વ, અચેતનત્વ, કર્તુત્વ, અકર્તુત્વ, ભોકતૃત્વ, અભોકતૃત્વ, અગુરુલઘુત્વ
ઇત્યાદિક સામાન્યગુણો છે; અવગાહહેતુત્વ, ગતિનિમિત્તતા, સ્થિતિકારણત્વ, વર્તનાયતનત્વ, રૂપાદિમત્વ,
ચેતનત્વ ઇત્યાદિક વિશેષગુણો છે. પર્યાયો તે આયતવિશેષો, તેઓ પૂર્વે જ (૯૩મી ગાથાની ટીકામાં)
કહેલા ચાર પ્રકારના છે.
૧. ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્યત્રય
૩. લક્ષિત થાય છે = લક્ષ્યરૂપ થાય છે; ઓળખાય છે (૧) ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય તથા (૨) ગુણ - પર્યાય તે લક્ષણો છે અને દ્રવ્ય ને
Page 88 of 540
PDF/HTML Page 97 of 549
single page version
છે; પરતુ તેને તે તે ઉત્પાદ સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી જ તેવું (અર્થાત્ ઉત્પાદસ્વરૂપે જ પોતે
પરિણત છે); તેવી રીતે જેણે પૂર્વ અવસ્થા પ્રાપ્ત કરેલી છે એવું દ્રવ્ય પણ કે જે ઉચિત બહિરંગ
સાધનોની
થકું તે ઉત્પાદ વડે લક્ષિત થાય છે; પરંતુ તેને તે ઉત્પાદની સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી જ તેવું છે.
વળી જેવી રીતે તે જ વસ્ત્ર નિર્મળ અવસ્થાથી ઊપજતું અને મલિન અવસ્થાથી વ્યય પામતું થકું તે
વ્યય વડે લક્ષિત થાય છે; પરંતુ તેને તે વ્યયની સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી જ તેવું છે; તેવી રીતે
તે જ દ્રવ્ય પણ ઉત્તર અવસ્થાથી ઊપજતુ અને પૂર્વ અવસ્થાથી વ્યય પામતું થકું તે વ્યય વડે લક્ષિત
થાય છે; પરંતુ તેેને તે વ્યયની સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી જ તેવું છે. વળી જેવી રીતે તે જ
વસ્ત્ર એકી વખતે નિર્મળ અવસ્થાથી ઊપજતું, મલિન અવસ્થાથી વ્યય પામતું અને ટકતી એવી
વસ્ત્રત્વ-અવસ્થાથી ધ્રુવ રહેતું થકું ધ્રૌવ્ય વડે લક્ષિત થાય છે; પરંતુ તેને તે ધ્રૌવ્યની સાથે સ્વરૂપભેદ
નથી, સ્વરૂપથી જ તેવું છે. તેવી જ રીતે તેજ્ર દ્રવ્ય પણ એક વખતે ઉત્તર અવસ્થાથી ઉપજતું, પૂર્વ
અવસ્થાથી વ્યય પામતું અને ટકતી એવી દ્રવ્યત્વ - અવસ્થાથી ધ્રુવ રહેતું થકું ધ્રૌવ્ય વડે લક્ષિત થાય
છે; પરંતુ તેને તે ધ્રૌવ્યની સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી જ તેવું છે.
વિસ્તારવિશેષોસ્વરૂપ ગુણો વડે લક્ષિત થાય છે; પરંતુ તેને તે ગુણોની સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી
જ તેવું છે. વળી જેવી રીતે તે જ વસ્ત્ર આયતવિશેષોસ્વરૂપ પર્યાયવર્તી (-પર્યાય તરીકે વર્તતા,
પર્યાયસ્થાનીય) તંતુઓ વડે લક્ષિત થાય છે; પરંતુ તેને તે તંતુઓની સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી
જ તેવું છે; તેવી જ રીતે તે જ દ્રવ્ય પણ આયતવિશેષોસ્વરૂપ પર્યાયો વડે લક્ષિત થાય છે, પરંતુ તેને
તે પર્યાયોની સાથે સ્વરૂપભેદ નથી, સ્વરૂપથી જ તેવું છે. ૯પ.
----------------------------------------------------------------------