Page 55 of 540
PDF/HTML Page 64 of 549
single page version
પકડતાં - એમ ન લીધું કેમકે પર્યાયને પકડી શકતો નથી અજ્ઞાની, એથી ભગવાન અમૃતચંદ્રાચાર્ય
(અહીંયાં એમ લીધું કે) પર્યાયબુદ્ધિવાળાની દ્રષ્ટિ, એ અસમાનજાતીય પુદ્ગલ (શરીર) ઉપર જાય છે,
એને એ દેખી શકે, માની શકે, જાણી શકે (છે). આહા... હા...! નહીંતર, પર્યાય બુદ્ધિમાં તો - દ્રવ્ય-
ગુણથી ઉત્પન્ન થયેલી પર્યાય એમ આવ્યું ને...! અને આ તો (પર્યાયબુદ્ધિવાળાને) અસમાનજાતીયને
મિથ્યાત્વમાં નાખે છે. પર્યાયબુદ્ધિમાં નહીં... શું કહ્યું? સમજાણું? રાતે કહ્યું હતું કે પર્યાય એક સમયની
છે એને (એ જીવ) પકડી શકે નહીં, એથી પર્યાયદ્રષ્ટિવાળાની દ્રષ્ટિ શરીર - અસમાનજાતીય
(દ્રવ્યપર્યાય) ઉપર જાય છે. એથી એને પર્યાયબુદ્ધિવાળાને, પર્યાયની દ્રષ્ટિ છે એમ ન લેતાં,
પર્યાયબુદ્ધિવાળાને અસમાનજાતીય (દ્રવ્યપર્યાય) એટલે શરીરની દ્રષ્ટિ છે એમ લીધું છે, આહા... હા!
સમજાય છે કાંઈ? અમૃતચંદ્રાચાર્ય (ટીકાકાર), એમાં એમની ભૂલ કાઢવી કે એમણે આમ કેમ ન
કહ્યું! આહા...! નહીંતર પર્યાય (એની છે) પાઠ તો એવો લીધો પહેલી ગાથામાં (‘જ્ઞેય અધિકાર’
ટીકા ગાથા-૯૩
અનંત ગુણનો આધાર તે દ્રવ્ય એટલે ગુણાત્મક (છે.) એ દ્રવ્ય-ગુણ (કહ્યા) અને પર્યાય બેયથી
ઉત્પન્ન થયેલી (કહ્યું) એ તો પોતાની પર્યાય, પોતાથી- દ્રવ્ય-ગુણથી (ઉત્પન્ન) થયેલી છે. તો
(અહીંયાં) પર્યાયદ્રષ્ટિ (વાળા જીવને) પર્યાયદ્રષ્ટિ ન લેતાં અસમાનજાતીય (દ્રવ્યપર્યાય) હોવા છતાં
- શરીર (ઉપર દ્રષ્ટિ છે, દેહાધ્યાસ છે) લીધું એ યથાર્થપણે લીધું છે, આહા... હા! કેમકે અજ્ઞાની
પર્યાયદ્રષ્ટિ- અજ્ઞાની પણ એક સમયની પર્યાય પકડી શકતો નથી. એથી અહીં પર્યાયથી લંબાઈને
શરીર ઉપર એની દ્રષ્ટિ જાય છે. આહા... હા... હા! સમજાય છે કાંઈ?
ભાઈ! નહીંતર દ્રવ્યપર્યાય વ્યંજન પર્યાય છે. કેવળીની જ્યાં વાત લીધી છે (પ્રવચનસાર’ ગાથા-૮૦)
કહેવામાં એમનો (અમૃતચંદ્રાચાર્યનો) આશય આ છે કે ભાઈ! જેને દ્રવ્યસ્વભાવ- ત્રિકાળીની દ્રષ્ટિ
નથી જ્ઞાયકધ્રુવસ્વરૂપ પ્રભુ, પરમાનંદની મૂર્તિ, નિત્યાનંદ પરમસ્વભાવભાવ, એની જેને દ્રષ્ટિ નથી
એની દ્રષ્ટિ શરીર ઉપર જાય છે. આહા... હા! સમજાણું કાંઈ? જે પોતાની જાત નથી એવું આ જડ
(શરીર), એની જાત આત્માની જાત (કરતાં) બીજી જાત છે, આહા... હા! “જેઓ
જીવપુદ્ગલસ્વરૂપ અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય’ એને (અસમાનજાતીયને) દ્રવ્યપર્યાય કીધી. ઓલામાં
(ગાથા-૯૩માં) ગુણાત્મક દ્રવ્યપર્યાય કહી હતી. ‘દ્રવ્ય’ એને કહીએ કે સામાન્ય - વિશેષ, ગુણ અને
પર્યાયનો પિંડ તે ‘દ્રવ્ય’ (છે). ગુણ એને કહીએ કે - જે અનંત
Page 56 of 540
PDF/HTML Page 65 of 549
single page version
ગુણપર્યાય (પણ) છે. પર્યાયના બે પ્રકાર છે. આહા... હા! એક સમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય, એક
અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય (છે). ત્યા સમાનજાતીય (દ્રવ્યપર્યાય) માં પ્રશ્ન થયો ઉઠયો હતો ને...!
પંડિત (જી) નો...! કે ત્યાં આત્મા અને આત્મા કેમ ન લીધો? સમાનજાતીય (દ્રવ્યપર્યાય
સમજાવવા) માં પુદ્ગલને લીધા. તો (કહેવામાં આવે છે કે) આત્મા, આત્માનો એકરૂપ સ્કંધ નથી.
પરમાણુમાં પણ નથી. (છતાં) પરમાણુ (એકરૂપ) સ્કંધ કહેવાય છે. શરીરાદિ પિંડ, સ્કંધ (છે) તો
એને આત્મા અને શરીર (સાથે દેખાતા હોવાથી) અસમાન જાતીય દ્રવ્યપર્યાય લીધી. અને
સમાનજાતીયમાં પરમાણુના પિંડની દ્રવ્યપર્યાય લીધી. પરમાણુના સ્કંધની અવસ્થાને (સમાનજાતીય)
દ્રવ્ય-પર્યાય લીધી. ગુણપર્યાય તો પછી (લીધી છે) સ્વભાવિક ગુણપર્યાય અને વિભાવિક ગુણપર્યાય
એ તો અગુરુલઘુગુણની (પર્યાય) તે સ્વભાવપર્યાય (કીધી) ને જ્ઞાનાદિક અને રૂપાદિક (ગુણનાં)
પરિણમનમાં નિમિત્ત થતાં હીનાધિક અવસ્થા થાય છે અને નિમિત્તપણામાં કર્મ છે એ દશામાં
વિભાવગુણપર્યાય કીધી. એ વિભાવગુણપર્યાય (છે). આહા...! અહીંયાં ભગવાન અમૃતચંદ્રાચાર્યે આમ
ઉપાડયું. કેમ? કે એ પર્યાયબુદ્ધિવાળો ત્રિકાળી સ્વભાવને તો જોતો નથી પણ એના ગુણને (પણ)
જોતો નથી અને તેની એક સમયની પર્યાયને (તે) પકડી શકતો નથી. ઓહો...હો...હો! શું શાસ્ત્રની
ગંભીરતા (છે)! દિગંબર સંતોની શૈલી! ગજબ વાત છે!! એના જ્યાં ઊંડાં પેટ જોવા જઈએ ત્યાં તો
એમ લાગે ઓહો... હો... હો! (અમાપ, અમાપ, અમાપ તત્ત્વ છે)!
ફકરાની શરૂઆત્માં કહે છે) “અસંકીર્ણ દ્રવ્ય – ગુણ–પર્યોયો વડે સુસ્થિત (છે) એવા ભગવાન
આત્માના સ્વભાવ એવા આત્માના સ્વભાવ - દ્રવ્ય, ગુણને પર્યાય છે ખરી! પણ એનો જે
ત્રિકાળીસ્વભાવ જે ભગવાન પૂર્ણાનંદ, ધ્રુવ, જ્ઞાયકભાવ એની એને (અજ્ઞાનીને) સંભાવનાનો અભાવ
છે. (શું) કીધું સકળ જ્ઞાનનો, ગુણ - વિદ્યા એનો અજ્ઞાનીને અભાવ છે. સમજાય છે કાંઈ?
પોતે છે એમ માને છે, એની (શરીરની) ક્રિયા થાય એ પોતાની માને છે. લોકોના મનુષ્યવ્યવહારમાં
એ તો ક્રિયા લેશે. શું કીધું? આત્મવ્યવહારમાં એની (જીવની) પર્યાય, અને મનુષ્યવ્યવહારમાં (હું)
મનુષ્ય છું, દેવ છું એમ લેશે. મનુષ્ય વ્યવહારમાં - એ છું એ તો ઠીક! (પણ) એ છું એમાં રાગ-
દ્વેષના પરિણામ (જે) કર્યા છે તેમાં તે ક્રિયાને (પોતાને) એકપણે માને છે. છાતીએ (વળગ્યાં છે)
આહ... હા!
ઉપર જાય છે. અને તે શરીર મારું છું એવી જે બુદ્ધિ તે ‘સકળ અવિદ્યાઓનું મૂળ છે! મહામિથ્યાત્વ
અને અજ્ઞાનનું એ મૂળ છે. આહા.. હા! સમજાય છે કાંઈ?
Page 57 of 540
PDF/HTML Page 66 of 549
single page version
એ યથોકત સ્વભાવ દ્રવ્યનો છે (શબ્દનો આશય છે). શું કહ્યું એ?
આત્મસ્વભાવનો અનુભવ ‘કરવાને નપુંસક હોવાથી” આહા...હા..! એ અસમાનજાતીય (દ્રવ્યપર્યાય)
ઉપર દ્રષ્ટિ પડીને એ (જ) મારું સ્વરૂપ છે. એમ માનીને અવિદ્યાનું મૂળ જે છે. એ આત્મસ્વભાવ જે
કહ્યો - કે દ્રવ્ય-ગુણ - પર્યાય એના કીધા પણ (જે) દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો પિંડ - આખો - અખંડ
(છે) એવા જે દ્રવ્યસ્વભાવની વાત કરી હતી. યથોકત (એટલે) યથા ઉકત (અર્થાત્) યર્થાથ કહ્યું.
“આત્મસ્વભાવની સંભાવના” - એવો જે આત્મસ્વભાવ (કહ્યો હતો) - અનંતગુણની
અનંતીપર્યાયનું એકરૂપ તે દ્રવ્યસ્વભાવ આત્મસ્વભાવ તે વસ્તુ (છે). એની સંભાવના (એટલે)
અનુભવ. સંભાવનાના ઘણા અર્થ (ફૂટનોટમાં) કર્યા છે. સંચેતન; અનુભવ; માન્યતા; આદર.
સ્વભાવની માન્યતા - એ વસ્તુના સ્વભાવનું સંચેતન, જાગૃત એમાં, તેનો અનુભવ કરવો, એને
પોતાનું માનવું - એમ કરવાને ‘નુપુંસક” છે, કહે છે. આહા.. હા! અરે, વીર્ય જે છે એનું
અસમાનજાતીય ને પર્યાયબુદ્ધિમાં ત્યાં જતાં (એ વીર્ય ત્યાં રોકી દીધું છે) ને એને પોતાનું છે અવી
માન્યતા (માં રોકાઈ ગયો છે) એ નપુંસક છે. એ વીર્ય ત્યાં રોકયું છે. એ રોકેલું વીર્ય તે વાસ્તવિક
વીર્ય નથી. આહા... હા! એ નપુંસકતા છે. ભાઈ! (શ્રોતાઃ) એ મહિનાના ઉપવાસ કરે ને! (ઉત્તરઃ)
એ ગમે એ કરે ને... ધંધા! છોડીને બેઠા કલકત્તા માટે થઈ ગયું! એનો દાખલો દઈએ! (બહારના
ક્રિયાકાંડ કર્યા) પણ અંદરમાં... (યથાર્થ પરિણમન થવું જોઈએ), યથોકત દ્રવ્યસ્વભાવની (પર્યાય) -
અનુભવની (પર્યાય) કરવાને અસમર્થ (હોવાથી)
અનુભવ કરો કહો (એકાર્થ છે). ‘સંચેતન’ એટલે જેવું આત્મદ્રવ્ય છે તેવું ચેતવું (કહો) કે
અનુભવ કહો કે માન્યતા કહો કે આત્મસ્વભાવનો અનુભવ કહો (એ સર્વ એકાર્થ છે). એ અનુભવ
કરવાને
સમતોલ રહેશે કે નહીં? સમાજને આ (વાત) બેસશે કે નહીં? (મુનિઓ તો વીતરાગીસ્વરૂપ છે!)
બાપુ! મારગ આ છે ભાઈ! (માન કે ન માન ભગવાન છો!)
દ્રવ્યસ્વભાવને અવલંબીને, દ્રવ્ય-ત્રિકાળી- જ્ઞાયકનો અનુભવ કરે તે મરદ છે (મર્દ છે). તે મર્દનું વીર્ય
છે. એ આત્માનું વીર્ય
Page 58 of 540
PDF/HTML Page 67 of 549
single page version
આમાં (જ્ઞાનકાંડમાં) આવવું (કઠણ પડે છે લોકોને પણ) આ તો પરમ સત્ય છે પ્રભુ! જગત હારે
મેળ ન ખાય એથી કંઈ (સત્ય) અસત્ય થઈ ન જાય! (આ વસ્તુસ્વરૂપ) પરમ સત્ય પ્રભુ! આવો
જે ભગવાન આત્મસ્વભાવ - છે ભલે આત્મા દ્રવ્યગુણપર્યાયસ્વરૂપ - પણે એ દ્રવ્યસ્વભાવ છે
(અખંડ, અભેદ) એનો જે અનુભવ કરવો જોઈએ, એ અનુભવ કરવાને એ (અજ્ઞાની) નપુંસક છે
અને મનુષ્ય - દેહાદિ ઉપર લક્ષ કરીને તેનો અનુભવ કરવાને ઉદાર છે એ નપુંસક છે. આહા... હ!
આવી વાતું છે! ઓહો... હો! દિગંબર સંતો (એ) ગજબ કામ કર્યાં છે!! કેવળીના (વિરહ), કેવળીને
ભુલાવી દ્યે! પાંચમા આરામાં કેવળી નથી એને ભુલાવી દ્યે એવું કામ સંતોએ કર્યું છે! આહા... હા!
એવી વાત (બીજે) ક્યાં છે? પ્રભુ!
જ બળ ધારણ કરે છે) ઓલું આવ્યું ને...! (‘સમયસાર’ ગાથા-૧પ૬) “વિદ્વજજનો ભૂતાર્થ તજી
વ્યવહારમાં વર્તન કરે, પણ કર્મક્ષયનું વિધાન તો પરમાર્થ-આશ્રિત સંતને” - ત્યાં એમ કહ્યું (કેઃ)
વિદ્વાનો નિશ્ચય છોડીને, વ્યવહારમાં વર્તે છે. (અને) ‘નિયમસારમાં’ શ્લોક-૯૮ છે એ ગાથા-૪૧નો
છે. (તેમાં કહે છે કે એ આત્મસ્વભાવ આગળ વિદ્વાનોનો સમુદાય ઢળી પડે છે). શું કહ્યું?
(‘નિયમસાર’) ૪૧મી ગાથામાં એમ કીધું છે ક્ષાયિકભાવ પણ જીવમાં નથી. (શ્રોતાઃ) ત્રિકાળી
જીવમાં નથી....! (ઉત્તરઃ) હા, એથી એ ગાથામાં આમ નાખ્યું (છે). ઓલકળશ - ૯૮ (માં કહ્યું કે)
જેનામાં ક્ષાયિકભાવ નથી (એવો) આત્મસ્વભાવ જો! આહા... હા! આત્મ દ્રવ્યસ્વભાવમાં ઉદયભાવ
તો નથી, ઉપશમ તો નથી, ક્ષયોપશમ તો નથી, પણ ક્ષાયિકભાવ નથી. (એ ચાર ભાવ રહિત) જે
આત્મદ્રવ્યસ્વભાવ (છે). એને વિદ્વાનો પંચમગતિની પ્રાપ્તિ માટે (એ) પંચમ ભાવને સ્મરે છે. આને
વિદ્વાન કીધા.. . હેં! આહા... હા! ઓલામાં (‘સમયસાર’ ગાથા- ૧પ૬માં વિદ્વાન એને કીધા (કેઃ)
શાસ્ત્રબુદ્ધિમાં રચ્યા-પચ્યા રહ્યા - વ્યવહારમાં રચ્યાપચ્યા રહ્યા (અને) નિશ્ચય પડયો રહ્યો. (એટલે
કે આત્માનો અનુભવ કર્યો નહીં માત્ર શાસ્ત્રભ્યાસ કર્યો). (શ્રોતાઃ) બે જાતના વિદ્વાન કહ્યા...!
(ઉત્તરઃ) બે જાતના (કહ્યા). છે ને...? નિયમસારમાં! ઓલું તો આપણે આવી ગયું છે ‘સમયસાર’
માં વ્યવહાર અભૂતાર્થ છે. (અહીંયાં) આ તો (‘નિયમસાર’) ૪૧મી (ગાથા) છે ને...! (તેમાં)
મૂળ તો કહેવું છે કે ક્ષાયિકભાવ આત્મામાં નથી!! તેથી એમ કહ્યું (‘નિયમસાર’ શ્લોકાર્થ-પ૮.)
‘જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ અને વીર્યરૂપ) પાંચ આચારોથી યુક્ત અને કાંઈ પણ પરિગ્રહપ્રપંચથી
સર્વથા રહિત એવા વિદ્વાનો પૂજનીય પંચમગતિને પ્રાપ્ત કરવા માટે - એ (પૂર્ણ) સાધ્ય લીધું અને
ધ્યેય
એ પંચમગતિને માટે, વિદ્વાનો આવા પંચમ ભાવને યાદ (સ્મરણ) કરે છે. પંચમભાવને અનુભવે છે.
કારણ કે ઉપરમાં (ટીકામાં) કહી ગયાને...! ‘ચાર ભાવો આવરણસંયુક્ત’ છે. (ક્ષાયિકાદિ) ચાર
ભાવો આવરણસંયુક્ત છે. એમ કહ્યું છે. (આવરણ) સંયુક્ત (કહ્યું) એટલે ક્ષાયિક (ભાવ) માં પણ
કર્મના અભાવની અપેક્ષા આવે છે ને...! પંચમભાવ - સ્વભાવભાવ છે એને કોઈ અપેક્ષા જ છે નહીં
(એ તો નિરપેક્ષ ભાવ છે) એવો
Page 59 of 540
PDF/HTML Page 68 of 549
single page version
હા! જેને કર્મના (સદ્ભાવના) નિમિત્તની કે અભાવના નિમિત્તની પણ અપેક્ષા નથી. ક્ષાયિકભાવમાં
તો નિમિત્તના (કર્મના) અભાવની અપેક્ષા નથી. ક્ષાયિકભાવમાંતો નિમિત્તના (કર્મના) અભાવની
અપેક્ષા આવી. અહીંયાં કેવું છે તો ઈ કે એક કોર વિદ્વજજનો - વિદ્વાનો નિશ્ચયને છોડીને, વ્યવહારમાં
વર્તે છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે અને (બીજી કોર) વિદ્વાનો પંચમગતિ માટે પંચમ ભાવ - જે ધ્રુવ (ભાવ)
ને અનુભવે છે તે વિદ્વાન સાચા છે. આહા... હા! આવી વાતું (તત્ત્વની) છે! આ વાત) બેસે બાપુ
હો! એ તો આત્મા છે ને નાથ! આત્મા અંદર! એટલે ન સમજાય એમ એ વાત ન લેવી. એ આડ
ન નાખવી એમાં... આહા... હા!
છે! બાપુ! એ મોટપ તારી કેવડી છે એને કાળ નડતો નથી ભાઈ! જેમાં ક્ષાયિકભાવ નથી પછી ક્યો
પ્રશ્ન લેવો છે તારે! આહા... હા.. હા! પરમ અમૃતનો સાગર! અંદર પૂરણ ભર્યો પડયો (ધ્રુવ) છે!
અતીન્દ્રિય ગુણનો સાગર, પૂરણ... પૂરણ... પૂરણ... અનાદિથી પૂરણ એ પ્રભુ અનાદિથી પૂરણ જ છે!!
જેને આવરણ નથી, જેનામાં ઓછપ નથી, જેમાં વિપરીતતા નથી. (વળી) નિરાવરણ છે, અવિપરીત
છે અને પૂરણ છે. આહા... હા! એવો જે દ્રવ્યસ્વભાવ (છે). અહીંયાં યથોકત આત્મસ્વભાવ કીધો છે
ને...! આત્મસ્વભાવ તો પહેલો એ ગણ્યો હતો કે વિસ્તારસામાન્યસમુદાય અને આયતસામાન્ય-
સમુદાય-પણ વસ્તુ શું છે, એ બધું થઈને દ્રવ્ય છે એ. દ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટિ નાખ, ભલે વિસ્તાર સામાન્ય
સમદાય - અનંત ગુણો છે, આયતસામાન્યસમુદાય - અનંતપર્યાયો છે, પણ એનું ગુણોનું રૂપ તો ધ્રુવ
(એકરૂપ) છે! (આહા.. હા! એવો જે ધ્રવ આત્મા જે કીધો હતો (તેનો આશ્રય કર) એમ કહીને
(સદ્ગુરુ ચેતવે છે). પ્રભુ, તને આ અવતાર મનુષ્યના મળ્યા ભાઈ! (આમાં સ્વનો આશ્રય નહીં કર
તો) આ (મનુષ્યભવ) ખોવાઈ જશે! ત્યાં ક્યાં જઈશ ભાઈ! આહા...! તારો પત્તો નહીં લાગે
બાપા! (આ વાત) દુનિયામાં કઠણ પડે! દુનિયા બીજી ન માને, એકાંત કહે, તો પણ છોડી દે હઠ
(અને આ વાત સ્વીકાર ને બીજું બધું છોડીને એક સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય કર!) એકલો દ્રવ્યસ્વભાવ
(ગ્રહણ કર.) એ પુણ્યથી ધર્મ થાય એ ભલે કહે. (એ તો અજ્ઞાનીઓ કહ્યા કરે!)
છે (તો) દ્રવ્ય જે ‘જ્ઞેય’ પૂરું (પૂર્ણ) છે, એ તો અનંતગુણ ને અનંતીપર્યાયનું - બેયનું એકરૂપ તે
દ્રવ્ય છે. (એ સ્વદ્રવ્યને જ્ઞેય બનાવો). ‘એવો જે યથોકત આત્મસ્વભાવ” કહ્યો હતો તે (સ્વજ્ઞેય
છે). હિન્દીમાં? હિન્દી કરતાં ગુજરાતીમાં સ્પષ્ટ (ભાવ) આવે, કાલે એટલું બધું સ્પષ્ટ નહોતું આવ્યું
ભાષાફેર છે ને..! એટલે... આહા... હા!
Page 60 of 540
PDF/HTML Page 69 of 549
single page version
જે આત્મસ્વભાવ (છે). તેની ‘સંભાવના’ (એટલે) ચેતવું - જાણવું, તેનો અનુભવ કરવો, તેને
માનવું (તેનો આદર-સત્કાર કરવો) ‘એવું કરવાને’ જેની દ્રષ્ટિ પર્યાયબુદ્ધિને અસમાનજાતીય
(દ્રવ્યપર્યાય-શરીર) ઉપર છે એ ‘નપુંસક હોવાથી’ આહા... હા! આચાર્યો તો! (આવું કરુણાજનક
કહી શકે!) આહા.. હા.. હા!
દેખનારો દેખાય (દેખવાની પર્યાય) દેખે છે તેમાં છે, જાણનારો જાણનારમાં છે. જાણનારો દેહને જાણે
છે તેમાં એ નથી!! આહા... હા! આવું આકરું (કામ) છે! લોકોને આકરું પડે! અભ્યાસ નહીં, અને
એક બીજી રીતે સંપ્રદાય ચલાવ્યા. આવું મૂળતત્ત્વ હતું એ રહી ગયું! વીતરાગ સર્વજ્ઞ એમાં દિગંબર
મુનિઓએ તો ગજબ કામ કર્યાં બાપા!! કેવળીના વિરહમાં, કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કેમ થાય? એનો ઉપાય
બતાવ્યો છે, (વીતરાગી કરુણાથી કહે છે) તને કેવળજ્ઞાન કેમ થાય? કેવળી ભગવાન નથી અત્યારે
અહીંયાં (આ ક્ષેત્રે) (પણ), પ્રભુ! દ્રવ્યસ્વભાવ કીધો ને તને! એ વિસ્તારસામાન્યસમુદાય દ્રવ્ય;
આયતસામાન્યસમુદાય દ્રવ્ય-એ બે થઈને એક જ છે હો! બે દ્રવ્ય નથી. (તેનો આશ્રય લે). એવો જે
દ્રવ્યસ્વભાવ (તેની)
તેથી તેને નપુંસક કહેવામાં આવ્યો છે. આહા... હા!
વીર્ય કીધું! પ્રભુ! આહા.. હા! થોડામાં ઘણું સંતોએ તો (કહ્યું છે) હજી તો હજાર વર્ષ પહેલાં
(મુનિરાજ) થયા તેની આ વાત છે. ટીકા એની છે. ભગવાને (મહાવીર ભગવાનને) તો પચીસો વર્ષ
થયાં, ભગવાન મોક્ષ પધાર્યાં (તેને) પચીસો વર્ષ થયાં. આ તો, હજાર વર્ષ (પહેલાં) થયા સંત
મહામુનિ! (આ) ભરતક્ષેત્રમાં વિચરતા હતા! એ અમૃતચંદ્રાચાર્ય પ્રભુ! એમ કહે છે પ્રભુ! તને
આત્મદ્રવ્ય તો બતાવ્યું (ગાથા) ૯૩માં. એ દ્રવ્યના સ્વભાવનો અનુભવ કરવાને નપુંસક - એનો
અનુભવ કરવાને નાલાયક - (એવા મૂઢે) અસમાનજાતિય (દ્રવ્યપર્યાય) એટલે શરીર એમાં તારું
બળ ત્યાં જોડી દીધું એણે! આહા.. હા! એ એક મારવાડી આવ્યો’ તો ને..! એ મારવાડી પંડિત હતો,
કાંઈ બેસે નહીં વાત. એ એમ કહે કેઃ મનુષ્યભવ હોય તો કેવળજ્ઞાન થાય, બીજા ભવમાં થાય છે ક્યાંય?
ચાર ગતિમાં? મનુષ્યભવ હોય તો કેવળજ્ઞાન થાય તો મનુષ્યભવ સાધન છે ને? અરે! પ્રભુ, તું શું
કહે છે આ! (શ્રોતાઃ) મનુષ્યભવમાં સુખેથી પ્રાપ્ત થાય..! (ઉત્તરઃ) સ્વભાવ (ગ્રહણ કરતાં) એનો
અભાવ થઈ જાય છે, એનો અભાવ કરવો પડતો નથી. દ્રવ્યસ્વભાવ આવો જે છે
સામાન્યવિસ્તારસમુદાય (ગુણોનું એકરૂપ) દ્રવ્ય-એનો દ્રષ્ટિમાં ને અનુભવ કરતાં અસમાનજાતીય
(શરીર) ની એકતા બુદ્ધિ ત્યાં તૂટી જાય છે. આહા...હા...હા!
મરેંગે - યા કારણ મિથ્યાત્વ દિયો તજ, કયું કર ભવ ધારણ કરેંગે - અબ હમ ભવ ધારણ કરેંગે
નહીં. આહા... હા! એ કંઈ જોડતા નથી!
Page 61 of 540
PDF/HTML Page 70 of 549
single page version
આનંદધનજીએ. આનંદધનજીની વાત નથી. આ તો બીજા આપણા પંડિતની વાત કરી હતી. એ
આનંદધનજીના શબ્દો છે પણ આપણે આમાં છે. શું કહેવાય છે એ? ‘બ્રહ્મવિલાસ’ માં છે. દિગંબરના
પંડિતમાં આ (પદ) છે. મારે ઈ કહેવું છે મારે. આનંદધનજીના શબ્દો લીધા છે પણ પંડિતે (પદની
રચના), કરી છે ભાઈ! ‘અબ હમ અમર ભયે ન મરેંગે, યા કારણ મિથ્યાત્વ દિયો તજ, કયું કર દેહ
ધરેંગે? કયું કર દેહ ધરેંગે? આહા.... હા! અબધૂ! અબ હમ અમર ભયે ન મરેંગે’ અમરવસ્તુ જ્યાં
અનુભવે કે ત્યાં અમર થઈ ગ્યા’ અમે તો આહા...હા...હા!
સૂતો છો ને! જગાડયો. જાગૃત થયો ભગવાન આત્મા. એને હવે ભવ નથી. એ - બે ભવ હોય ઈ તો
જ્ઞાનના જ્ઞેય છે. આહા.... હા!!
આ બાજુ આવો હું છું - એવી એને દ્રષ્ટિ નથી. તેથી એ આ (શરીર) હું છું એવી દ્રષ્ટિ એને થઈ છે,
પર્યાય જેટલો છું એમ નહીં પણ એ શરીર (જ) હું છું એમ દ્રષ્ટિ થઈ ગઈ છે. અહા... હા! (તેથી
અજ્ઞાની - મૂઢ)
ભાવ પણ સાધન નથી. આહા...હા...હા! અરે, આવી વાત ક્યાં મળે પ્રભુ! આવો મનુષ્યદેહ (મળ્યો
છે) અને એમાં પણ મનુષ્યમાં જૈનપણું મળ્યું, એમાં આ (વીતરાગની) વાણી સાંભળવાનો જોગ, એ
કાંઈ ઓછી વાત છે પ્રભુ! ઓહો...હો...હો.. અરે! બિચારા ક્યાંના ક્યાં પડયા છે કેટલાય (બિચારા
જીવો!) અહા...હા...હા! અત્યારે તો એવું બધું (હિંસાનું વાતાવરણ ચાલે છે). કલાસમાં (ભણવા)
છોકરા આવે ઈંડાં આપો. (છાપામાં) મોટો લેખ આવે છે! કલાસમાં છોકરાંવને ઈંડા આપો. અરે
અરે! આ! (સમાજ). ક્યાં ગયા? ઈંડાને ખવરાવો, આમ કરો. હવે એને આ વાત સાંભળવા મળે
નહી. (બિચારા ક્યાંથી ધર્મ પામે?) .
છે’ (અર્થાત્ તે અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાય પ્રત્યે જ જોરવાળા છે.” આહા... હા! (તેને) બળવાળા કહ્યા!
અસમાનજાતીયને પોતાની માનવાવાળા બળવાળા છે! (પણ) ઊંધા, અહા... હા... હા... હા!
વિનાની, બેહદ). (જેઓ મનુષ્યાદિપર્યાયમાં લીન છે, તેમને બેહદ એકાંતદ્રષ્ટિ ઊછળે છે. આ
એકાંતદ્રષ્ટિ થઈ. જોયું? (વળી) આ સ્વભાવ સમજ્યો અને વિભાવ - મનુષ્યપણું મારામાં નથી
(મારું એ સ્વરૂપ નથી, મારો સ્વભાવ નથી) એ અનેકાંત દ્રષ્ટિ છે. આહા... હા... હા! શ્રીમદે
(શ્રીમદ્રાજચંદ્રે) કહ્યું ને...! (પત્રાંક નં-
Page 62 of 540
PDF/HTML Page 71 of 549
single page version
નથી... આ બાજુ (આત્મામાં) ઢળ્યા વિના, અનેકાંતપણું સાચું નહીં થાય.” (આ એક લીટી ઉપર
વ્યાખ્યાન) આપ્યું છે ને...! તે દી’ એક કલાક વ્યાખ્યાન આપ્યું’ તું વવાણિયામાં. બાપુ! અનેકાંત
અને (સમ્યક્) એકાંત (કહેવાય છે પણ) અનેકાંતમાં - (એટલે) સમ્યક્ એકાંત એવા (નિજ)
દ્રવ્યસ્વભાવ તરફ ઢળ્યા વિના અનેકાંતનું સાચું જ્ઞાન નહીંથાય. આહ.... હા... હા!! અંતરમાં
દ્રવ્યસ્વભાવ તરફ ઝૂકયા વિના, રાગ છે પર્યાયમાં પણ એનું વ્યવહારનું જ્ઞાન પણ યથાર્થ નહીં થાય.
ઈ તો (‘સમયસાર’) બારમી ગાથામાં આવી ગયું ને..! (‘વ્યવહાર જાણેલો પ્રયોજનવાન છે) એના
પણ અર્થ ઊંધા કરે છે! વ્યવહાર સંભાળો! એવો અર્થ કરે છે (દિગંબર સાધુએ) એવો અર્થ કર્યો છે!
વ્યવહાર-વ્યવહાર પ્રયોજન (કીધું છે) એટલે વ્યવહારને સંભાળો. અરે! સંભાળવાની વાત નથી
(કરી) પ્રભુ! એ તો તે સમયે પર્યાય હીણી અને શુદ્ધતાની પૂર્ણતા નથી તેને તે કાળે તે જ્ઞાન જાણે
છે. તે જ્ઞાનનો પર્યાય તે કાળે તેવો જ હોય. એ એની (જ્ઞાનીની) દશા છે એનું વર્ણુન કર્યું છે.
જાણવા માટે છે. એને ઠેકાણે ન્યાંથી ઉપાડે છે પહેલો પ્રશ્ન લાવ્યા છે ને...! વઢવાણનો એક છોકરો
હુશિયાર હતો પહેલો (પ્રશ્ન) એ લાવ્યો’ તો. બારમી ગાથામાં આમ કહ્યું છે. (કહ્યું) હવે તમારે...
સ્થાનકવાસીને ક્યાં? (નિશ્ચય - વ્યવહાર છે?) અહા... હા! આવી (વાતું) બારમી ગાથામાં આમ
કીધું છે. ‘વ્યવહાર પ્રયોજનવાન છે’ પ્રશ્ન ન્યાંથી જ ઉપાડયો છે ભાઈ...! ૯૪માં આવ્યા ને..
‘(સાલ) ૯૪માં તે મકાનમાંથી આંહી આયા. ૯૪ ની વાત છે. (એ છોકરાએ જે વાત કરી હતી)
હવે ઈની ઈ વાત અત્યારે દિંગબરના પંડિતો કરે છે! જુઓ! બારમી ગાથામાં વ્યવહાર પ્રયોજનવાન
(કહ્યો છે). તે પોતાના સ્થાનમાં પ્રયોજનવાન છે. પ્રયોજનવાન એટલે શું પણ? એ જાણવા લાયક છે
અને ઈ વસ્તુ છે પર્યાયમાં અશુદ્ધતા આદિ પર્યાયમાં છે એને જાણે બસ! તે વખતે, તે કાળે, તે તે
સમયની જે પર્યાય છે, તેને તે તે કાળે તે જ્ઞાન જાણે. બીજે સમયે તેમાં થોડી અશુદ્ધતા ઘટી ને શુદ્ધતા
વધી તો તેને તે (કાળે) તે (જ્ઞાન) જાણે. - જાણવાનું પ્રયોજન છે. આદરવા લાયક (છે) એ વાત
છે નહીં. હવે આનો (બારમી ગાથાનો) એ અર્થ ઈ કરે અને ઓલો ઈ અર્થ કરે ‘પુણ્યફલા
અરિહંતાઃ’ આહા...હા! ગજબ કરે છે ને...! (પંડિતો એવો અર્થ કરે છે કે) પુણ્યનું ફળ અરિહંત
(પદ) મળે છે. અહીં તો કહે છે ઈ વાત ત્યાં કરી (છે)? ત્યાં તો પાઠ એવો છે. પુણ્યફળ આત્માને
અત્યંત અહિતકર છે, એમ લીધું છે પાઠ (માં છે) ટીકામાં, તો હવે ટીકા જોતા નથી. પહેલાં શબ્દને
(પકડી રાખે છે) ને પછી ટીકા કાઢીને પોતે ટીકા કરે છે એની (અને સમજ્યાં વિના અર્થ કરે છે કે)
પુણ્યા ફળથી અરિહંત (પદ) મળે છે. (પુણ્યક્લા અરિહંતાઃ) (ત્યાં તો અર્થ એ છે કે) એ તો એમને
(તીર્થંકરને) વાણીની - હાલવાની - બોલવાની (રિદ્ધિ છે) એ બધું ફળ, પુણ્યનું ફળ છે. - એમ
બતાવવું છે. અરિહંતપદ થયું છે એ કંઈ પુણ્યના ફળથી થયું છે એ પ્રશ્ન છે જ નહીં ત્યાં. આહા...હા!
હવે આવા (ઊલટા) અર્થ કરે એને પ્રભુ કહેવું શું?
સંખ્યા અનંતી રહેશે. આહા... હા! મુક્તિમાં (ગયા) તેની સંખ્યા કરતાં, અથવા મોક્ષમાર્ગના જીવની
સંખ્યા કરતાં, સંસારમાર્ગમાં જીવની સંખ્યા અનંત...અનંત...અનંત સદાય રહેશે! આહા... હા.. હા!
Page 63 of 540
PDF/HTML Page 72 of 549
single page version
(પણા) થી મને લાભ થાય, એ દ્રષ્ટિને (અભિપ્રાયને) એકાંતદ્રષ્ટિ- મિથ્યાદ્રષ્ટિ કીધી છે. હવે આ
લોકો - એ પંડિત તેદી’ આવ્યો હતો ઈ (માન્યતા લઈને બેઠા છે કે) મનુષ્યપણું હોય તો કેવળજ્ઞાન
થાય! અરે પ્રભુ! સાંભળ ને! (તે કહે છે) વજ્રનારાચસંઘયણ (સંહનન) હોય તો, કેવળજ્ઞાન થાય..!
અરે ભાઈ એમ નથી બાપુ! કેવળ જ્ઞાનની પર્યાય, મોક્ષમાર્ગની પર્યાયથી પણ થતી નથી. એ તો
ત્રિકાળી (આત્મ) દ્રવ્યમાં એવી અનંતી, એવી શક્તિઓ છે, એમાં એકાગ્ર થાય છે (તો) પર્યાયમાં
કેવળજ્ઞાન થાય છે. આહા... હા... હા!! એ દ્રવ્ય સ્વભાવની ભાવનામાંથી કેવળજ્ઞાન થાય છે. પૂર્વનો
મોક્ષમાર્ગ છે એનાથી પણ નહીં કારણકે પૂર્વની મોક્ષમાર્ગની (પર્યાય) તો વ્યય થઈ જાય છે. અને
ઉત્પાદ, ઉત્પાદમાંથી આવે, વ્યયમાંથી ઉત્પાદ ક્યાંથી આવે? (ન આવે) આહા... હા! એ મોક્ષની
પર્યાય - કેવળજ્ઞાનની, દ્રવ્યસ્વભાવનો અનુભવ કરતાં - અંતર એકાગ્ર થતાં, તે (પર્યાય) આવે છે.
નથી એને મનુષ્યપણાની જરૂર. નથી એને વજાનારાચસંહનની જરૂર, નથી એને કર્મ, અકર્મરૂપે
પરિણમે (એની જરૂર). કર્મ જે જ્ઞાનાવરણીય (આદિ) છે તે અકર્મરૂપે પરિણમે તો (કેવળ જ્ઞાન)
થાય એમ પણ નથી. આહા... હા.. હા! ભગવાન આત્મામાં સર્વજ્ઞ જિનેશ્વરદેવ (ત્રિલોકનાથે જાણ્યું છે
કે) પરમપદાર્થ, અનંત- અનંત ગુણનો ધ્રુવધાતુ (છે). જેણે ધારી રાખ્યું છે જ્ઞાયકપણું, અનંતગુણને
જેણે ધારી રાખ્યા છે. એ ચૈતન્યધાતુ (સ્વરૂપ દ્રવ્યસ્વભાવ) તેનો આશ્રય કરવાને નપુંસક અને
અસમાનજાતીય દ્રવ્યપર્યાયમાં બળ ધારણ કરવાને જોરવાળો (મૂઢ-અજ્ઞાની) છે તેથી “એકાંતદ્રષ્ટિ
ઊછળે છે” (એમ) કહે છે. એ મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. આહા... હા!
અનેકાંતમાં સમ્યક એકાંત જયારે થાય છે ત્યારે પર્યાયનું જ્ઞાન કરે (દ્રવ્ય એકલાનો આશ્રય કરે) એનું
નામ અનેકાંત (છે). આહા... હા! શું થાય ભાઈ! વાસ્તવિક પરમાત્મા! કેવળજ્ઞાનના વિરહ પડયા!
સંતોની વાણી આવી, તે આવી તે (આવા શાસ્ત્રમાં) રહી ગઈ! આહા... હા..!
(એટલે) ગતિ અંદર મારું જ આ મનુષ્ય શરીર છે. (સદ્ગુરુએ) આત્મા કહ્યો નથી? (કહ્યો છે).
જીવને શરીર ત્રણ હોય, ચાર હોય, પાંચ હોય એમ નથી કહ્યું? (કહ્યું તો છે (સંસારી) આત્માને ત્રણ
શરીર તો હોય જ તે. તૈજસ, કાર્માણને ઔદારિક. વૈક્રયિક હોય તો વૈક્રયિક તૈજસને કાર્માણ. અને
આહારક હોય તો વળી એને ચાર થઈ જાય. વૈક્રયિક કરવાની શક્તિ એને હોય તો વળી પાંચ
(શરીર) થઈ જાય છે! આહા.... હા! (અજ્ઞાની માને છે કે) જીવને શરીર હોય, જડને હોય? એમ
વાત કરી છે. અહીંયાં કહે છે કે જડમાં જડને હોય, જીવને જડ હોય જ નહીં, આહા.. હા! આ હું
મનુષ્ય જ છું એથી “આ મારું જ આ મનુષ્યશરીર છે” - હું મનુષ્ય છું ને મારું આ શરીર છે એમ
અહંકાર (હુંપણું) મમકાર (મારાપણું) એ (અભિપ્રાય) “વડે ઠગાતા થકા” ઠગાય છે ભાઈ!
આહા.. હા!
Page 64 of 540
PDF/HTML Page 73 of 549
single page version
વજ્રનારાચ સંઘયણ હોય તો કેવળ થાય, બીજા પાંચ (સંઘયણ) હોય તો થાય છે કદી? (માટે)
સંઘયણ કારણ છે. આહા.. હા! લાકડા છે ઊંધા! (શ્રોતાઃ) (નિમિત્ત) ઉપર જોર આપે છે. (ઉત્તરઃ)
હેં...! જોર આપે છે. આહા... હા!
તો નિશ્ચયત્રિકાળ (છે). એનો વ્યવહાર જે છે સમ્યગ્દર્શન - જ્ઞાન - ચારિત્ર નિશ્ચય એ
આત્મવ્યવહાર છે. પર્યાય છે ને..! (માટે વ્યવહાર) ભગવાન ત્રિકાળી દ્રવ્યસ્વભાવ, એનો આશ્રય
લેતાં જે પર્યાય થાય સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રની એ પર્યાય છે (માટે વ્યવહાર) દ્રવ્ય છે તે તો
ત્રિકાળી છે (એ નિશ્ચય) એ તો ત્રિકાળ ઉપર દ્રષ્ટિ પડતાં પર્યાયમાં સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર આવે
છે. એ આત્માનો વ્યવહાર છે. આહા.. હા... હા! આ વ્યવહારવાળા (વ્યવહારના પક્ષવાળા) કહે છે
ને? (સોનગઢ વ્યવહારને ઉડાડે છે) પણ આ વ્યવહાર નથી? આ તો વ્યવહાર-દયા, દાન, ભક્તિ,
પૂજાનો ભાવ એ વ્યવહાર (તે કહે છે) તો આ વ્યવહાર નથી બાપા! આ સદ્ભૂત વ્યવહાર છે. ઓલો
તો અસદ્ભૂત વ્યવહાર છે. એ સદ્ભૂત વ્યવહાર છે (કારણ કે) પોતાની પર્યાય છે ને...? આવી
વાતું...!! આહા.. હા!
કરશો બીજી ચીજ - સદોષ આહાર (આદિ વર્તન) તો એને માટે દંડ કરશું. બીજે કરો. નગ્નપણું
છોડીને (સાધુનો વેશ છોડીને) આહા... હા! દેવો આવતા (સાધુ) વિરુદ્ધ (વર્તાવ) કરતા તો. આ તો
(અત્યારે) અનાદિ (આમ્નાય) વિરુદ્ધ કરે ને (ઊંધું પ્રરૂપણ કરે) તો દેવેય ન મળે કોઈ સંતાઈ
ગયા!! એવા પુણ્ય (પણ) રહ્યા નહીં. પણ આ દેવ છે ને અંદર મોટો, દેવાધિદેવ! ત્રિકાળ ભગવાન!
એ એક સમયમાં પંચમભાવ પરિપૂર્ણ ધ્રવ જ્ઞાયક ભૂતાર્થ (આત્મા છે). એ છતી ચીજ છે છતાં
માલવાળી ચીજ છે એને તો ગણતો નથી ને મનુષ્યપણું મળ્યું ને હું મનુષ્ય છું. આ મારુંશરીર છે.
પૈસા, બાયડી, છોકરાં એ તો ક્યાંય રહી ગયાં! પણ આ તો નજીકમાં છે ને..! ઓલી પર્યાયદ્રષ્ટિ છે
તો જ્ઞાન ત્યાં ગયું છે શરીરદ્રષ્ટિ (થઈ ગઈ છે). એ મનુષ્ય તે હું ને એ મારું શરીર. પૈસા (આદિ)
તે હું એ તો બહુ દૂર રહી ગયું. અહીંયાં તો આમાં જ અટકયો છે. પર્યાયબુદ્ધિવાળો (શરીરમાં જ
અહંબુદ્ધિ કરે છે)
અજ્ઞાનભાવ-ચેષ્ટા કહેશે. મિથ્યાત્વ છે. ભગવાન આત્મા, અમૃતવિસ્તાર સામાન્ય સમુદાયનો પિંડ,
એનું જ્યાં જ્ઞાન થયું, પર્યાયમાં નિર્મળતા આવી, સમ્યગ્દર્શન - જ્ઞાન - ચારિત્ર થયાં (એ)ઃ
નિક્ષયમોક્ષમાર્ગ, (તેને) અહીંયાં આત્મવ્યવહાર કહેવામાં આવે છે. આહા...હા! અરે, શું થાય છે..?
ભાઈ! નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગ જે છે એ તો રાગની અપેક્ષાએ તેને નિશ્ચય કહ્યો પણ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ તો
(એ) પર્યાયને વ્યવહાર કહેવામાં
Page 65 of 540
PDF/HTML Page 74 of 549
single page version
યાદ શી રીતે રાખવું? (ઉત્તરઃ) આમાં યાદ ક્યાં રાખવું છે? વસ્તુની સ્થિતિ આ રીતે છે એમ
(અનુભવવું છે!) સંસ્થામાં બધું યાદ કેમ રાખે છે? (એટલે સંસ્થાના કાર્યમાં બધું યાદ રાખે છે
ને..!)
(ત્યારે તો માન્યું નહીં) અમે તો કહેતા હતા. પણ (તે કહે કે) ઓલા ઘરના માણસે ન કહ્યું એમ,
દુકાને આવે બે કલાક છાપામાં વાંચે, ઓલું વાંચે આ આવે, મટોભાઈ આવે, બધા એને માને. માળામાં’
ધારણા ઘણી હતી. જયારે (શરીર સારું હતું) તો એ નવો માલ કયા ભાવે આવ્યો હતો, કયા ભાવે
વેચાણો, કેટલો બાકી, હવે નવા ભાવે કેટલો આવશે, એ બધું યાદ. માલ લેવા ઈ જતો. મુંબઈ, ત્રણ-
ચાર, ત્રણ-ચાર દિવસે (જવું પડે). પાસ લીધો’ તો. પાલેજથી મુંબઈનો (રેલવે) પાસ. ત્રણ-ચાર દી’
એ જાવું પડે માલ લેવા. મહિનાનો પાસ લીધો હતો. દશ-દશ હજારનો, વીસ-વીસ હજારનો, પચીસ-
પચીસ હજારનો (માલ લાવે). ધંધો મોટો હતો. આ તો તે દી’ ની વાત છે ૬૪-૬પ-૬૬ ની સાલની.
પછી પગ રહી ગયા, એને ઉપાડીને બેસાડે ત્યારે બેસી શકે! આહા... હા! માલ લઈને જયારે આવતો
હોય, જાણે રેલમાંથી ઊતરે, હતો મહેતો છતાં ત્યાં માલ લઈ આવે - આમ કરે, એમાં પગ પડયા
રીયા (રહ્યા). ઉપાડીને બેસાડે ત્યારે બેસાય. આહા... હા! એમાં અભિમાન (કર્યા શરીરના) કે આમ
કરીએ ને તેમ કરીએ, મેં આનું કર્યું, તેનું કર્યું - આ તો શરીર સુધીની (આ) વાત લીધી પણ
આગળ જતાં બધાને મેં આ કર્યું, આ કર્યું, આ કર્યું (એવું અભિમાન કર્તાપણાનું) કરે તે વળી તીવ્ર
મિથ્યાત્વ (છે). આહા... હા!
દશા કહી છે, એ દશા ફરે એવી નથી, એમ કહે છે. (એ દશામાંથી) પડશે ને પડી જશે ને એ વાત
છે જ નહીં અહીંયાં! આહા... હા! “અવિચલિત ચેતનાવિલાસ માત્ર આત્મવ્યવહાર” આહા... હા!
(આત્મવ્યવહાર અર્થાત્) આત્મારૂપ વર્તન, એ આત્માનું વર્તન કહેવાય. સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન નિશ્ચય
(પર્યાય), નિશ્ચય સમ્યક્ દ્રવ્યસ્વભાવમાં પ્રગટ થયેલી શ્રદ્ધા-જ્ઞાન-ચારિત્ર (પર્યાય) એ આત્માનું
વર્તન છે, રાગ એ આત્માનું વર્તન નહીં. આહા... હા... હા! આ... રે! (આવી સરસ) ટીકા!
આવો દેહ મનુષ્ય (નો), અને હાલ્યો જાય સમય-સમય. એમાં કહે છે કે આ પરમાં જેને અભિમાન
વર્તે છે, એ આત્મવ્યવહાર નથી એ તો મનુષ્યનો વ્યવહાર છે, સંસારવ્યવહાર છે. આહા... હા..! દયા,
દાન, વ્રત, ભક્તિ શરીરને (પોતાનું) માનીને કરે છે એ બધો સંસારવ્યવહાર છે, આત્મવ્યવહાર
(એ) નહીં. આત્મવ્યવહાર - (એ તો સમ્યગ્દર્શન- જ્ઞાન-ચારિત્ર પર્યાય છે).
Page 66 of 540
PDF/HTML Page 75 of 549
single page version
વ્યવહારરત્નત્રયનો વિકલ્પ છે એની જરીએ સદાય - મદદ નથી. આહા... હા! “આત્મવ્યવહારથી
ચ્યુત થઈને” આત્મવ્યવહારથી ચ્યુત થઈ ગયા એ તો. હું મનુષ્ય છું, હું (શરીરનું - પરનું) કરી શકું
છું (એમ માન્યતા અભિપ્રાયવાળા) ચેતન વ્યવહાર - આત્મવ્યવહારથી એ ભ્રષ્ટ છે. નિશ્ચયથી તો
ભ્રષ્ટ છે પણ આત્માના વ્યવહારથી ય ભ્રષ્ટ છે. આહા... હા! સમજાણું કાંઈ?
છોકરાને આમ છાતીએ પકડે ને...! એમ ક્રિયાકાંડને છાતીએ પકડી રાખ્યો છે. આહા... હા! આરે!
(કેવી ગંભીર) ટીકા છે કંઈ ટીકા! ગજબ છે!! ‘સમસ્ત ક્રિયા કલાપને’ - દયા ને દાન ને વ્રત ને
ભક્તિ ને તપ ને જાત્રા ને મંદિર બનાવવાને હાથીએ (રથયાત્રા) કાઢયાં ને, ઇન્દ્ર બનાવ્યાં ને -
એવા ક્રિયાકલાપને છાતી (સરસો)
(વર્તન) નહીં. આહા... હા! દેહથી કંઈ (પણ) ક્રિયા થાય એ બધી મનુષ્યવર્તન છે. જડનું વર્તન છે
આત્માનું નહીં. સમજાણું?
(એટલે) પરમાં જોડાઈ ગયો! (તેથી) “ખરેખર પરસમય થાય છે અર્થાત્ પરસમયરૂપે પરિણમે
છે” - તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે, પરસમય છે ને...! જે જીવ પર સાથે એકપણાની માન્યતાથી જોડાય તેને
પરસમય કહેવામાં આવે છે, એ આત્માથી બાહ્યમાં જોડાઈ ગયો, પરસમય તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. ખરેખર
પરસમય છે. અર્થાત્ પરસમયરૂપે પરિણમે છે, મિથ્યાત્વરૂપે પરિણમે છે. આહા.. હા!