Yogsar Doha (Gujarati). Gatha: 58-95 ; Yogsar Doha Gatha : 76-108.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 4

 

Page 31 of 58
PDF/HTML Page 41 of 68
single page version

background image
रत्नं दीपः दिनकरः दधि दुग्धं घृतं पाषाणः ।
सुवर्ण रूप्यं स्फ टिकं अग्निः नव द्रष्टान्तान् जानीहि ।।५७।।
રત્ન દીપ રવિ દૂધ દહીં, ઘી પથ્થર ને હેમ;
સ્ફટિક રજત ને અગ્નિ નવ, જીવ જાણવો તેમ. ૫૭.
અન્વયાર્થઃ — [रत्नं] રત્ન,૧ [दीपः] દીપ,૨ [दिनकरः] સૂર્ય૩
[दधि दुग्धं धृतं] દહીં દૂધ૪ ઘી, [पाषाणः] પાષાણ૫ [सुवर्णं] સુવર્ણ૬
[रूप्यं] રૂપું,૭ [स्फ टिकं] સ્ફટિકમણિ૮ અને [अग्निः] અગ્નિ૯ એ [नव
द्रष्टान्तान् जानीहि] નવ દ્રષ્ટાંત જાણો. એ નવ દ્રષ્ટાંતો મોક્ષના વિષયમાં
જાણવા. ૫૭ (જુઓ દ્રવ્યસંગ્રહ ગુજરાતી પા. નં. ૧૭૭)
દેહાદિરૂપ હું નથી એ જ્ઞાન મોક્ષનું બીજ છે.
देहादिउ जो परु मुणइ जेहउ सुण्णु अयासु ।
सो लहु पावइ (?) बंभु परु केवलु करइ पयासु ।।५८।।
देहादिकं यः परं मन्यते यथा शून्यं आकाशम् ।
स लघु प्राप्नोति ब्रह्म परं केवलं करोति प्रकाशम् ।।५८।।
દેહાદિકને પર ગણે, જેમ શૂન્ય આકાશ;
તો પામે પરબ્રહ્મ ઝટ, કેવળ કરે પ્રકાશ. ૫૮.
અન્વયાર્થઃ — [यथा शून्यं आकाशं] શૂન્ય આકાશની જેમ
[यः] જે [देहादिकं] દેહાદિને [परं मन्यते] પર જાણે છે [सः] તે [लघु]
શીઘ્ર [परं ब्रह्म] પરમ બ્રહ્મને [प्राप्नोति] પામે છે અને તે [केवलं प्रकाशं
करोति] કેવલ પ્રકાશને કરે છે – કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે છે. ૫૮.
આકાશની જેમ આત્મા શુદ્ધ છેઃ —
जेहउ सुद्ध अयासु जिय तेहउ अप्पा वुत्तु ।
आयासु वि जहु जाणि जिय अप्पा चेयणु वंतु ।।५९।।

Page 32 of 58
PDF/HTML Page 42 of 68
single page version

background image
याद्रक् शुद्धं आकाशं जीव ताद्रशः आत्मा उक्त : ।
आकाशं अपि जडं जानीहि जीव आत्मानं चैतन्यवन्तम् ।।५९।।
જેમ શુદ્ધ આકાશ છે, તેમ શુદ્ધ છે જીવ;
જડરૂપ જાણો વ્યોમને, ચૈતન્યલક્ષણ જીવ. ૫૯.
અન્વયાર્થઃ — [जीव] હે જીવ! [याद्रक्] જેવી રીતે [आकाशं
शुद्धं] આકાશ શુદ્ધ છે [ताद्रशः] તેવી રીતે [आत्मा उक्त :] આત્મા શુદ્ધ
છે, [अपि] પણ હે જીવ! [आकाशं जडं जानीहि] આકાશને જડ જાણ
અને [आत्मानं चैतन्यवन्तं] આત્માને ચેતનવંત જાણ (ચૈતન્ય લક્ષણથી
યુક્ત જાણ). ૫૯.
પોતાની અંદર જ મોક્ષમાર્ગ છેઃ —
णासग्गिं अब्भिंतरहं जे जोवहिं असरीरु ।
बाहुडि जम्मि ण संभवहिं पिवहिं ण जणणी-खीरु ।।६०।।
नासाग्रेण अभ्यन्तरे (?) ये पश्यन्ति अशरीरम् ।
लज्जाकरे जन्मनि न संभवन्ति पिबन्ति न जननीक्षीरम् ।।६०।।
ધ્યાન વડે અભ્યંતરે, દેખે જે અશરીર;
શરમજનક જન્મો ટળે, પીએ ન જનનીક્ષીર. ૬૦
અન્વયાર્થઃ — [ये] જેઓ [नासाग्रेण] નાસિકા પર દ્રષ્ટિ
રાખીને [अभ्यन्तरे] અભ્યંતરમાં [अशरीरं पश्यन्ति] અશરીરને (આત્માને)
દેખે છે, તેઓ [लज्जाकरे जन्मनि] ફરી આ લજ્જાજનક જન્મમાં [न
संभवन्ति] ઉપજતા નથી અને [जननीक्षीरं न पिबन्ति] તેઓ માતાનું દૂધ
પીતા નથી. ૬૦
નિર્મોહી થઈને શરીરને પોતાનું ન માનોઃ —

Page 33 of 58
PDF/HTML Page 43 of 68
single page version

background image
अशरीरु वि सुसरीरु मुणि इहु सरीरु जडु जाणि ।
मिच्छा-मोहु परिच्चयहि मुत्ति णियं वि ण माणि ।।६१।।
अशरीरं अपि सु (स – ) शरीरं मन्यस्व इदं शरीरं जडं जानीहि ।
मिथ्यामोहं परित्यज मूर्ति निजां अपि न मन्यस्व ।।६१।।
તનવિરહિત ચૈતન્યતન, પુદ્ગલતન જડ જાણ;
મિથ્યા મોહ દૂરે કરી, તન પણ મારું ન માન. ૬૧
અન્વયાર્થઃ — [अशरीरं अपि] અશરીરને જ (આત્માને જ)
[सु शरीरं मन्यस्व] સુંદર શરીર જાણો અને [इदं शरीरं जडं जानीहि] આ
પુદ્ગલશરીરને જડ જાણો; [मिथ्यामोहं परित्यज] મિથ્યામોહનો ત્યાગ
કરો [अपि] અને [मूर्ति] પોતાના શરીરને [निजां न मन्यस्व] પોતાનું ન
માનો. ૬૧.
આત્માનુભવનું ફળ કેવલજ્ઞાન અને અવિનાશી સુખની પ્રાપ્તિ
છેઃ —
अप्पइ अप्पु मुणंतयहं किं णेहाफलु होइ ।
केवल-णाणु वि परिणवइ सासय-सुक्खु लहेइ ।।६२।।
आत्मना आत्मानं जानतां किं न इह फलं भवति ।
के वलज्ञानं अपि परिणमति शाश्वतसुखं लभ्यते ।।६२।।
નિજને નિજથી જાણતાં, શું ફળ પ્રાપ્ત ન થાય?
પ્રગટે કેવલજ્ઞાન ને શાશ્વત સુખ પમાય. ૬૨.
અન્વયાર્થઃ — [आत्मानं आत्मना जानतां] આત્માથી આત્માને
જાણતાં, [इह] અહીં [किं फलं न भवति] ક્યું ફળ ન મળે? (બીજું
તો શું) તેથી તો [केवलज्ञानं अपि परिणमति] જીવને કેવલજ્ઞાન પણ

Page 34 of 58
PDF/HTML Page 44 of 68
single page version

background image
પરિણમે છે (ઉત્પન્ન થાય છે) અને [शाश्वत् सुखं लभ्यते] શાશ્વત સુખ
મળે છે. ૬૨.
આત્મજ્ઞાન સંસારથી છૂટવાનું કારણ છેઃ —
जे परभाव चएवि मुणि अप्पा अप्प मुणंति ।
केवल-णाण-सरुव लइ (लहि?) ते संसारु मुंचति ।।६३।।
ये परभावं त्यक्त्वा मुनयः आत्मना आत्मानं मन्यन्ते ।
केवलज्ञानस्वरुपं लात्वा (लब्ध्वा?) ते संसारं मुञ्चन्ति ।।६३।।
જો પરભાવ તજી મુનિ, જાણે આપથી આપ;
કેવલજ્ઞાનસ્વરૂપ લહી, નાશ કરે ભવતાપ. ૬૩.
અન્વયાર્થઃ — [ये मुनयः] જે મુનિઓ [परभावं त्यक्त वा]
પરભાવ છોડીને [आत्मना आत्मानं मन्यते] આત્માને આત્મા વડે
જાણે છે. (પોતાને પોતા વડે જાણે છે) [ते] તેઓ [केवलज्ञानस्वरूपं
लात्वा] કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ પામીને [संसारं] સંસારને [मुञ्चन्ति] છોડે
છે. ૬૩.
ધન્ય તે ભગવન્તોનેઃ —
धण्णा ते भयवंत बुह जे परभाव चयंति ।
लोया – लोय – पयासयरु अप्पा विमल मुणंति ।।६४।।
धन्याः ते भगवन्तः बुधाः ये परभावं त्यजन्ति ।
लोकालोकप्रकाशकरं आत्मानं विमलं मन्यन्ते ।।६४।।
ધન્ય અહો ભગવંત બુધ, જે ત્યાગે પરભાવ;
લોકાલોકપ્રકાશકર, જાણે વિમળ સ્વભાવ. ૬૪.
અન્વયાર્થઃ — [धन्याः ते भगवन्तः बुधाः] ધન્ય તે ભગવાન

Page 35 of 58
PDF/HTML Page 45 of 68
single page version

background image
જ્ઞાનીઓને [ये परभावं त्यजन्ति] કે જેઓ પરભાવને છોડે છે અને
[लोकालोकप्रकाशकरं विमलं आत्मानं] લોકાલોકપ્રકાશક નિર્મલ આત્માને
[मन्यन्ते] જાણે છે. ૬૪.
આત્મરમણતા શિવસુખનો ઉપાય છે.
सागारु वि णागारु कु वि जो अप्पाणि वसेइ ।
सो लहु पावइ सिद्धि – सुहु जिणवरु एम भणेइ ।।६५।।
सागारः अपि अनगारः कः अपि यः आत्मनि वसति ।
स लघु प्राप्नोति सिद्धिसुखं जिनवरः एवं भणति ।।६५।।
મુનિજન કે કોઈ ગૃહી, જે રહે આતમલીન;
શીઘ્ર સિદ્ધિસુખ તે લહે, એમ કહે પ્રભુ જિન. ૬૫.
અન્વયાર્થઃ — [सागारः अपि अनगारः] શ્રાવક હો કે મુનિ હો
[यः कः अपि] કોઈ પણ હો, પણ જે [आत्मनि वसति] આત્મામાં વસે
છે. [सः] તે [लघु] શીઘ્ર જ [सिद्धिसुखं प्राप्नोति] મોક્ષના સુખને પામે
છે, [एवं] એમ [जिनवरः भणति] જિનવર કહે છે. ૬૫.
કોઈ વિરલા જ તત્ત્વજ્ઞાની હોય છેઃ —
विरला जाणहिं तत्तु बुह विरला णिसुणहिं तत्तु ।
विरला झायहिं तत्तु जिय विरला धारहिं तत्तु ।।६६।।
विरलाः जानन्ति तत्त्वं बुधाः विरला निशृण्वन्ति तत्त्वम् ।
विरलाः ध्यायन्ति तत्त्वं जीव विरलाः धारयन्ति तत्त्वम् ।।६६।।
વિરલા જાણે તત્ત્વને, વળી સાંભળે કોઈ;
વિરલા ધ્યાવે તત્ત્વને, વિરલા ધારે કોઈ. ૬૬
અન્વયાર્થઃ — [जीव] હે જીવ! [विरलाः बुधाः] કોઈ વિરલ

Page 36 of 58
PDF/HTML Page 46 of 68
single page version

background image
જ્ઞાનીઓ [तत्त्वं जानन्ति] તત્ત્વને જાણે છે [विरलाः] કોઈ વિરલા જ
[तत्त्वं निशृण्वन्ति] તત્ત્વને સાંભળે છે. [विरलाः] કોઈ વિરલા જ [तत्त्वं
ध्यायन्ति] તત્ત્વને ધ્યાવે છે અને [विरलाः तत्त्वं धारयन्ति] કોઈ વિરલા
જ તત્ત્વને ધારે છે. ૬૬.
કુટુંબમોહ ત્યાગવા યોગ્ય છેઃ —
इहु परियण ण हु महुतणउ इहु सुहु-दुक्खहं हेउ ।
इम चिंतंतहं किं करइ लणु संसारहं छेउ ।।६७।।
एषः परिजनः न खलु मदीयः एष सुखदुःखयो हेतुः ।
एवं चिन्तयतां किं क्रियते लघु संसारस्य छेदः ।।६७।।
આ પરિવાર ન મુજતણો, છે સુખ – દુઃખની ખાણ;
જ્ઞાનીજન એમ ચિંતવી, શીઘ્ર કરે ભવહાણ. ૬૭
અન્વયાર્થઃ — [एषः परिजनः] આ કુટુંબ પરિવાર [न खलु
मदीयः] ખરેખર મારો નથી, [एषः] એ [सुखदुःखयोः हेतुः] એ માત્ર
સુખદુઃખનું જ કારણ છે, [एवं किं चिन्तयतां] એમ કંઈક ચિંતવતાં,
[लघु] શીઘ્ર જ [संसारस्य छेदः] સંસારનો છેદ [क्रियते] કરવામાં આવે
છે. ૬૭.
અશરણભાવના (સંસારમાં કોઈ પોતાને શરણ થતું નથી)ઃ —
इदं फणिंद-णरिंदय वि जीवहं सरणु ण होंति ।
असरणु जाणिवि मुणि-धवला अप्पा अप्प मुणंति ।।६८।।
इन्द्रफ णीन्द्रनरेन्द्राः अपि जीवानां शरणं न भवन्ति ।
अशरणं ज्ञात्वा मुनिधवलाः आत्मना आत्मानं मन्यते ।।६८।।
ઇન્દ્ર, ફણીન્દ્ર, નરેન્દ્ર પણ નહીં શરણ દાતાર;
શરણ ન જાણી મુનિવરો, નિજરૂપ વેદે આપ. ૬૮

Page 37 of 58
PDF/HTML Page 47 of 68
single page version

background image
અન્વયાર્થઃ — [इन्द्रफ णीन्द्रनरेन्द्राः अपि] ઇન્દ્ર, ફણીન્દ્ર અને
નરેન્દ્ર પણ [जीवानां] જીવોને [शरणं न भवन्ति] શરણભૂત થઈ
શકતા નથી, [अशरणं ज्ञात्वा] એ રીતે પોતાને અશરણ જાણીને
[मुनिधवलाः] ઉત્તમ મુનિઓ [आत्मना आत्मानं मन्यन्ते] પોતા વડે
પોતાને જાણે છે. ૬૮.
એકત્વભાવના (જીવ એકલો જ સુખ-દુઃખ ભોગવે છે)ઃ —
इक्क उपज्जइ मरइ कु वि दुहु सुहु भुंजइ इक्कु ।
णरयहं जाइ वि इक्क जिउ तह णिव्वाणहं इक्कु ।।६९।।
एकः उत्पद्यते म्रियते एकः अपि दुःखं सुखं भुनक्ति एकः ।
नरकेभ्यः याति अपि एकः जीवः तथा निर्वाणाय एकः ।।६९।।
જન્મ – મરણ એક જ કરે, સુખ – દુઃખ વેદે એક;
નર્કગમન પણ એકલો, મોક્ષ જાય જીવ એક. ૬૯
અન્વયાર્થઃ — [जीवः] જીવ [एकः] એકલો જ ઊપજે છે
[एकः अपि] અને એકલો જ [म्रियते] મરે છે, [एकः] એકલો જ [दुःखं
सुखं] સુખ-દુઃખને [भुनक्ति ] ભોગવે છે, [नरकेभ्यः] નરકમાં પણ [एकः
अपि] એકલો જ [याति] જાય છે [तथा] અને [निर्वाणाय] નિર્વાણને
પણ [एकः] એકલો જ પામે છે. ૬૯.
એકત્વ ભાવના જાણવાનું પ્રયોજનઃ —
एक्कुलउ जइ जाइसिहि तो परभाव चएहि ।
अप्पा सायहि णाणमउ लहु सिव-सुक्ख लहेहि ।।७०।।
एकाकी यदि यास्यसि तर्हि परभावं त्यज ।
आत्मानं ध्यायस्व ज्ञानमयं लघु शिवसुखं लभसे ।७०।।

Page 38 of 58
PDF/HTML Page 48 of 68
single page version

background image
જો જીવ તું છે એકલો, તો તજ સૌ પરભાવ;
આત્મા ધ્યાવો જ્ઞાનમય, શીઘ્ર મોક્ષ સુખ થાય. ૭૦
અન્વયાર્થઃ — હે જીવ [यदि] જો [एकाकी यास्यसि] તું
એકલો જ છો [तर्हि] તો [परभावं त्यज] પરભાવને છોડ અને [ज्ञानमयं
आत्मानं] જ્ઞાનમય આત્માનું [ध्यायस्व] ધ્યાન કર, જેથી તું [लघु] શીઘ્ર
જ [शिवसुखं लभसे] મોક્ષસુખને પામીશ. ૭૦.
પુણ્યને પાપ કહેનારા કોઈ વિરલા જ છેઃ —
जो पाउ वि सो पाउ मुणि सव्वु इ को वि मुणेइ ।
जो पुण्णु वि पाउ वि भणइ सो बुह (?) को वि हवइ ।७१।
यत् पापं अपि तत् पापं जानाति (?) सर्वः इति कः अपि जानाति ।
यत् पुण्यं अपि पापं इति भणति स बुधः कः अपि भवति ।।७१।।
પાપરૂપને પાપ તો જાણે જગ સહુ કોઈ;
પુણ્યતત્ત્વ પણ પાપ છે, કહે અનુભવી બુધ કોઈ. ૭૧
અન્વયાર્થઃ — [यत् पापं अपि] જે પાપ છે [तत् पापं जानाति]
તે પાપ છે [इति] એમ તો [सर्वः कः अपि] સર્વ કોઈ [जानाति] જાણે
છે, પણ [यत् पुण्यं अपि] જે પુણ્ય છે તે પણ [पापं] પાપ છે [इति
भणति] એમ કહે છે [सः कः अपि बुधः भवति] એવો બુદ્ધિમાન પંડિત
કોઈ વિરલ જ હોય છે. ૭૧.
પુણ્ય અને પાપ બન્ને હેય છેઃ —
जह लोहम्मिय णियड बुह तह सुण्णम्मिय जाणि ।
जं सुहु असुह परिच्चयहिं ते वि हवंति हु णाणि ।।७२।।

Page 39 of 58
PDF/HTML Page 49 of 68
single page version

background image
यथा लोहमयं निगडं बुध तथा सुवर्णमयं जानीहि ।
ये शुभं अशुभं परित्यजन्ति ते अपि भवन्ति खलु ज्ञानिनः ।।७२।।
લોહબેડી બંધન કરે, સોનાની પણ તેમ;
જાણી શુભાશુભ દૂર કરે, તે જ જ્ઞાનીનો મર્મ. ૭૨
અન્વયાર્થઃ — [बुध] હે પંડિત! [यथा] જેવી રીતે [लोहमय
निगडं] લોઢાની પણ બેડી છે [तथा] તેવી રીતે [सुवर्णमयं जानीहि]
સોનાની પણ બેડી છે, એમ તું જાણ (અર્થાત્ જેવી રીતે લોઢાની
બેડી બંધન કરે છે તેવી રીતે સોનાની બેડી પણ બંધન કરે છે એ
દ્રષ્ટાંતથી પુણ્ય-પાપને બન્નેને બંધનરૂપ જાણી) [ये] જેઓ [शुभं
अशुभं] શુભ અશુભ બન્ને ભાવોને [परित्यजन्ति] છોડે છે [ते अपि]
તેઓ જ [खलु] ખરેખર [ज्ञानिनः भवन्ति] જ્ઞાનીઓ છે. ૭૨.
ભાવનિર્ગ્રંથ જ મોક્ષમાર્ગી છેઃ —
जइया मणु णिग्गंथु जिय तइया तुहुं णिग्गंथु ।
जइया तुहुं णिग्गंथु जिय तो लब्भइ सिवपंथु ।।७३।।
यदा मनः निर्ग्रंथः जीव तदा त्वं निर्ग्रंथः ।
यदा त्वं निर्ग्रंथः जीव ततः लभ्यते शिवपन्थाः ।।७३।।
જો તુજ મન નિર્ગ્રંથ છે, તો તું છે નિર્ગ્રંથ;
જ્યાં પામે નિર્ગ્રંથતા, ત્યાં પામે શિવપંથ. ૭૩
અન્વયાર્થઃ — [जीव] હે જીવ! [यदा] જો [मनः] મન
[निर्ग्रंथः] નિર્ગ્રંથ હોય [तदा] તો [त्वं] તું [निर्ग्रन्थः] નિર્ગ્રન્થ છો; અને
[जीव] હે જીવ! [यदा] જો [त्वं] તું [निर्ग्रन्थः] નિર્ગ્રંથ હો [ततः] તો
[शिवपन्थाः लभ्यते] તને મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ હોય છે. ૭૩.
દેહમાં દેવ છેઃ —

Page 40 of 58
PDF/HTML Page 50 of 68
single page version

background image
जं वडमज्सहं बीउ फु डु बीयहं वडु वि हु जाणु ।
तं देहहं देउ वि मुणहि जो तइलोय पहाणु ।।७४।।
यद् वटमध्ये बीजं स्फु टं बीजे वटं अपि खलु जानीहि ।
तं देहे देवं अपि मन्यस्व यः त्रिलोकप्रधानः ।।७४।।
જેમ બીજમાં વડ પ્રગટ, વડમાં બીજ જણાય;
તેમ દેહમાં દેવ છે, જે ત્રિલોકપ્રધાન. ૭૪.
અન્વયાર્થઃ — [यत्] જેવી રીતે [स्फु टं] નિશ્ચયથી [वडमध्ये]
વડમાં [बीजं] બીજ છે અને [खलु] નિશ્ચયથી [बीजे] બીજમાં [वटं अपि
जानीहि] વડ પણ છે [तं] તેવી રીતે [देहे] દેહમાં [देवं अपि] દેવ છે,
[यः त्रिलोकप्रधानः] કે જે ત્રણ લોકમાં પ્રધાન છે, [मन्यस्व] એમ જાણો.
૭૪
‘હું જ પરમેશ્વર છું’ એવી ભાવના જ મોક્ષનું કારણ છેઃ —
जो जिण सो हउं सो जि हउं एहउ भाउ णिभंतु ।
मोक्खहं कारण जोइया अण्णु ण तंतु णभंतु ।।७५।।
यः जिनः स अहं स एव अहं एतद् भावय निर्भ्रान्तम् ।
मोक्षस्य कारणं योगिन् अन्य न तन्त्रः न मन्त्रः ।।७५।।
જે જિન તે હું, તે જ હું, કર અનુભવ નિર્ભ્રાન્ત;
હે યોગી! શિવહેતુ એ, અન્ય ન મંત્ર ન તંત્ર. ૭૫.
અન્વયાર્થઃ — [योगिन्] હે યોગી! [यः जिनः] જે જિનદેવ
છે [सः अहं] તે હું છું, [अहं स एव] હું જિનદેવ જ છું [एतत्]
એમ [निर्भ्रान्तं भावय] નિઃશંક ભાવ, [मोक्षस्य कारणं] એ મોક્ષનું
કારણ છે, [अन्य न तन्त्रः न मन्त्रः] કોઈ અન્ય તંત્ર કે મંત્ર મોક્ષનું
કારણ નથી. ૭૫.

Page 41 of 58
PDF/HTML Page 51 of 68
single page version

background image
લક્ષણથી પરમાત્માને જાણોઃ —
बे ते चउ पंच वि णवहं सत्तहं छह पंचाहं ।
चउगुण-सहियउ सो मुणह एयइं लक्खण जाहं ।।७६।।
द्वित्रिचतुःपञ्चापि नवानां सप्तानां षट् पञ्चानाम् ।
चतुर्गुणसहितं तं मन्यस्व, एतानि लक्षणानि यस्य ।।७६।।
બે, ત્રણ, ચાર, ને પાંચ, છ, સાત, પાંચ ને ચાર;
નવ ગુણયુત પરમાતમા, કર તું એ નિર્ધાર. ૭૬.
અન્વયાર્થઃ — [द्वित्रि चतुः पंच अपि] બે, ત્રણ, ચાર અને
પાંચ, [नवानां सप्तानां षट् पंचानां चतुर्गुणसहितं] નવ, સાત, છ, પાંચ
અને ચાર ગુણ [यस्य एतानि लक्षणानि] એ જેનાં લક્ષણો છે [तं मन्यस्व]
તેને (તે આત્માને) જાણ. ૭૬.
રત્નત્રય નિર્વાણનું કારણ છેઃ —
बे छंडिवि बे-गुण-सहिउ जो अप्पाणि वसेइ ।
जिणु सामिउ एमंई भणइ लहु णिव्वाणु लहेइ ।।७७।।
द्वौ त्यक्त्वा द्विगुणसहितः यः आत्मनि वसति ।
जिनः स्वामी एवं भणति लघु निर्वाणं लभते ।।७७।।
બે ત્યાગી બે ગુણ સહિત, જે આતમરસ લીન;
શીઘ્ર લહે નિર્વાણપદ, એમ કહે પ્રભુ જિન. ૭૭.
અન્વયાર્થઃ — [द्वौ त्यक्त्वा] રાગદ્વેષ એ બેનો ત્યાગ કરીને
[द्वि गुणसहितः] સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન એ બે ગુણોથી યુક્ત થઈને
[यः] જે [आत्मनि] આત્મામાં [वसति] વસે છે તે [लघु] શીઘ્ર જ
[निर्वाणं लभते] નિર્વાણને પામે છે, [एवं] એ પ્રમાણે [जिन स्वामी
भणति] જિનસ્વામી કહે છે. ૭૭.

Page 42 of 58
PDF/HTML Page 52 of 68
single page version

background image
રત્નત્રય શાશ્વત સુખનું કારણ છેઃ —
तिहिं रहियउ तिहिं गुण-सहिउ जो अप्पाणि वसेइ ।
सो सासय-सुह-भायणु वि जिणवरु एम भणेइ ।।७८।।
त्रिभिः रहितः त्रिभिः गुणसहितः यः आत्मनि वसति ।
स शाश्वतसुखभाजनं अपि जिनवरः एवं भणति ।।७८।।
ત્રણ રહિત ત્રણ ગુણ સહિત, નિજમાં કરે નિવાસ;
શાશ્વત સુખના પાત્ર તે, જિનવર કરે પ્રકાશ. ૭૮.
અન્વયાર્થઃ — [यः] જે [त्रिभिः रहितः] રાગ, દ્વેષ, મોહ એ
ત્રણથી રહિત થઈને [त्रिभिः गुणसहितः] સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન અને
સમ્યક્ચારિત્ર એ ત્રણ ગુણો યુક્ત થઈને [आत्मनि निवसति]
આત્મામાં વસે છે [सः अपि] તે જ [शाश्वत सुखभाजनं] શાશ્વત
સુખનું ભાજન થાય છે, [एव] એમ [जिनवरः भणति] જિનવરદેવ કહે
છે. ૭૮.
ચાર ગુણ સહિત આત્માને ધ્યાવઃ —
चउ-कसाय-सण्णा-रहिउ चउ-गुण-सहियउ वुत्तु ।
स्ते अप्पा मुणि जीव तुहुं जिम परु होहि पवत्तु ।।७९।।
चतुः कषाय संज्ञारहितः चतुर्गुणसहितः उक्त : ।
स आत्मा (इति) मन्यस्व जीव त्वं यथा परः भवसि पवित्रः ।।७९।।
કષાય સંજ્ઞા ચાર વિણ, જે ગુણ ચાર સહિત;
હે જીવ! નિજરૂપ જાણ એ, થઈશ તું પરમ પવિત્ર. ૭૯.
અન્વયાર્થઃ — [जीव] હે જીવ! જે [चतुः कषायसंज्ञारहितः]
ચાર કષાય અને ચાર સંજ્ઞાથી રહિત છે અને [चतुर्गुणसहितः उक्त :]

Page 43 of 58
PDF/HTML Page 53 of 68
single page version

background image
ચાર ગુણોથી (અનંતદર્શન, જ્ઞાન, સુખ અને વીર્ય એ ચાર ગુણોથી)
યુક્ત છે [सः आत्मा] તે આત્મા છે; એમ [त्वं मन्यस्व] તું જાણ, [यथा]
કે જેથી તું [पवित्रः परः भवसि] પવિત્ર પરમાત્મા થઈશ. ૭૯.
દશ ગુણ સહિત આત્માને ધ્યાવેઃ —
बे-पंचहं रहियउ मुणहि बे-पंचहं संजुत्तु ।
बे-पंचहं जो गुणसहिउ सो अप्पा णिरु वुत्तु ।।८०।।
द्विपञ्चानां (पञ्चभिः) रहितः (इति) मन्यस्व द्विपञ्चानां संयुक्त : ।
द्विपञ्चानां यः गुणसहितः स आत्मा निश्चयेन उक्त : ।।८०।।
દશ વિરહિત, દશથી સહિત, દશ ગુણથી સંયુક્ત;
નિશ્ચયથી જીવ જાણવો, એમ કહે જિનભૂપ. ૮૦.
અન્વયાર્થઃ — [यः] જે [द्विपञ्चानां रहितः] દશથી રહિત,
[द्विपञ्चानां संयुक्त :] દશથી સહિત અને [द्विपञ्चानां गुणसहितः मन्यस्व]
દશ ગુણોથી સહિત છે, [सः आत्मा निश्चयेन उक्त :] તેને નિશ્ચયથી
આત્મા કહ્યો છે. ૮૦.
આત્મા તપ ત્યાગાદિ છેઃ —
अप्पा दंसणु णाणु मुणि अप्पा चरणु वियाणि ।
अप्पा संजमु सील तउ अप्पा पच्चक्खाणि ।।८१।।
आत्मानं दर्शनं ज्ञानं मन्यस्व आत्मानं चरणं विजानीहि ।
आत्मानं संयमं शीलं तपः आत्मानं प्रत्याख्यानम् ।।८१।।
આત્મા દર્શન – જ્ઞાન છે, આત્મા ચારિત્ર જાણ;
આત્મા સંયમ – શીલ – તપ, આત્મા પ્રત્યાખ્યાન. ૮૧.
અન્વયાર્થઃ — [आत्मानं दर्शनं ज्ञानं मन्यस्व] આત્માને દર્શન

Page 44 of 58
PDF/HTML Page 54 of 68
single page version

background image
અને જ્ઞાન જાણો; [आत्मानं चरणं विजानीहि] આત્માને ચારિત્ર જાણો;
[आत्मानं] આત્માને [संयमं शीलं तपः] સંયમ, શીલ, અને તપ જાણો,
[आत्मानं प्रत्याख्यानं] આત્માને પ્રત્યાખ્યાન જાણો. ૮૧.
સ્વ-પરને જાણવાનું પ્રયોજનઃ —
जो परियाणइ अप्प परु सो परु चयइ णिभंतु ।
सो सण्णासु मुणेहि तहुं केवल णाणिं उत्तु ।।८२।।
यः परिजानाति आत्मानं परं स परं त्यजति निर्भ्रान्तम् ।
तत् संन्यासं मन्यस्व मन्यस्व त्वं केवलज्ञानिना उक्तं ।।८२।।
જે જાણે નિજ આત્મને, પર ત્યાગે નિર્ભ્રાન્ત;
તે જ ખરો સંન્યાસ છે, ભાખે શ્રી જિનનાથ. ૮૨.
અન્વયાર્થઃ — [यः] જે [परं आत्मानं] પરમાત્માને
[परिजानाति] જાણે છે [सः] તે [परं] પરને [निर्भ्रान्तं] નિસ્સંશય
[त्यजति] છોડે છે. [तत्] તેને જ [त्वं] તું [संन्यासं] ખરો સંન્યાસ
[मन्यस्व] જાણ [केवलज्ञानिना उक्तं ] એમ કેવલજ્ઞાની કહે છે. ૮૨.
રત્નત્રયયુક્ત જીવ ઉત્તમ તીર્થ છેઃ —
रयणत्तय-सजुत्त जिउ उत्तिमु तित्थु पवित्तु ।
मोक्खहं कारण जोइया अण्णु ण तंतु ण मंतु ।।८३।।
रत्नत्रयसंयुक्त : जीवः उत्तमं तीर्थं पवित्रम् ।
मोक्षस्य कारणं योगिन् अन्यः न तन्त्रः न मन्त्रः ।।८३।।
રત્નત્રયયુત જીવ જે, ઉત્તમ તીર્થ પવિત્ર;
હે યોગી! શિવહેતુ એ, અન્ય ન તંત્ર ન મંત્ર. ૮૩.
અન્વયાર્થઃ — [योगिन्] હે યોગી! [रत्नत्रयसंयुक्त : जीवः]
રત્નત્રયયુક્ત જીવ જે [उत्तमं पवित्रं तीर्थं] ઉત્તમ પવિત્ર તીર્થ છે તે

Page 45 of 58
PDF/HTML Page 55 of 68
single page version

background image
[मोक्षस्य कारणं] મોક્ષનું કારણ છે, [अन्यः न तन्त्रः न मन्त्रः] અન્ય
તંત્ર કે મંત્ર મોક્ષનું કારણ નથી. ૮૩.
રત્નત્રયનું સ્વરૂપઃ —
दंसणु जं पिच्छियइ बुह अप्पा विमल महंतु ।
पुणु पुणु अप्पा भावियए सो चारित्त पवित्तु ।।८४।।
दर्शनं यत् प्रेक्ष्यते बुधः (बोधः) आत्मा विमलः महान् ।
पुनः पुर्न आत्मा भाव्यते तत् चारित्रं पवित्रम् ।।८४।।
દર્શન જે નિજ દેખવું, જ્ઞાન જે વિમળ મહાન;
ફરી ફરી આતમભાવના, તે ચારિત્ર પ્રમાણ. ૮૪.
અન્વયાર્થઃ — [आत्मा विमलः महान्] આત્મા નિર્મલ
મહાન પરમાત્મા છે. [यत् प्रेक्ष्यते] એમ શ્રદ્ધવું તે [दर्शनं] સમ્યક્
દર્શન છે [बुधः] અને એમ જાણવું તે સમ્યગ્જ્ઞાન છે તથા
[आत्मा पुनः पुनः भाव्यते] આત્માની વારંવાર ભાવના કરવી [तत्]
તે [पवित्रं चारित्रं] પવિત્ર ચારિત્ર છે. ૮૪.
જ્યાં ચેતન ત્યાં ગુણઃ —
जहिं अप्पा तहिं सयल-गुण केवलि एम भणंति ।
तिहिं कारणए जोइ फु डु अप्पा विमलु मुणंति ।।८५।।
यत्र आत्मा तत्र सकलगुणाः केवलिनः एवं भणन्ति ।
तेन (?) कारणेन योगिनः स्फु टं आत्मानं विमलं मन्यंते ।।८५।।
જ્યાં ચેતન ત્યાં સકલ ગુણ, કેવળી એમ વદંત;
તેથી યોગી નિશ્ચયે, શુદ્ધાત્મા જાણંત. ૮૫.
અન્વયાર્થઃ — [यत्र आत्मा] જ્યાં આત્મા છે, [तत्र सकल
गुणाः] ત્યાં સમસ્ત ગુણો છે. [एवं] એમ [केवलिनः भणन्ति] કેવલી

Page 46 of 58
PDF/HTML Page 56 of 68
single page version

background image
કહે છે; [तेन कारणेन] તેથી [योगिनः] યોગીલોક [स्फु टं] નિશ્ચયથી
[विमलं आत्मानं] નિર્મળ આત્માને [मन्यंते] જાણે છે. ૮૫.
એક આત્માને જાણોઃ —
एक्कलउ इदिय रहियउ मण-वय-काय-ति-सुद्धि ।
अप्पा अप्पु मुणेहि तुहुं लहु पावहि सिवसिद्धि ।।८६।।
एकाकी इन्द्रियरहितः मनोवाक्काय त्रिशुद्धया ।
आत्मन् आत्मानं मन्यस्व त्वं लघु प्राप्नोषि शिवसिद्धिम् ।।८६।।
એકાકી, ઇન્દ્રિયરહિત, કરી યોગત્રય શુદ્ધ;
નિજ આત્માને જાણીને, શીઘ્ર લહો શિવસુખ. ૮૬.
અન્વયાર્થઃ — [आत्मन्] હે આત્મા! [एकाकी इन्द्रियरहितः
त्वं] એકાકી ઇન્દ્રિયરહિત એવો તું [मनोवाक्कायत्रिशुद्धया] મન, વચન,
અને કાયની શુદ્ધિથી [आत्मानं] આત્માને [मन्यस्व] જાણ; તો તું [लघु]
શીઘ્ર જ [शिवसिद्धिं] મોક્ષસિદ્ધિને [प्राप्नोषि] પામીશ. ૮૬.
સહજ સ્વરૂપમાં રમણ કરઃ —
जइ बद्धउ मुक्क उ मुणहि तो बधियहि णिभंतु ।
सहज-सरूवइ जइ रमहि तो पावहि सिव सन्तु ।।८७।।
यदि बद्धं मुक्तं मन्यसे ततः बध्यसे निर्भ्रान्तम् ।
सहजस्वरूपे यदि रमसे ततः प्राप्नोषि शिवं शान्तम् ।।८७।।
બંધ – મોક્ષના પક્ષથી નિશ્ચય તું બંધાય;
સહજ સ્વરૂપે જો રમે, તો શિવસુખરૂપ થાય. ૮૭.
અન્વયાર્થઃ — [यदि] જો તું [बद्धं मुक्तं मन्यसे] બંધ મોક્ષની
કલ્પના કરીશ (આત્મા બંધાયો, આત્મા છૂટ્યો એવા વિકલ્પ કરીશ)

Page 47 of 58
PDF/HTML Page 57 of 68
single page version

background image
[ततः] તો [निर्भ्रान्तं] નિઃસંશય [बध्यसे] તું બંધાઈશ; [यदि] જો
[सहजस्वरूपे] સહજસ્વરૂપમાં [रमसे] તું રમણ કરીશ તો તું [शांतं शिवं]
શાંત અને શિવ એવા પરમાત્માને [प्राप्नोषि] પામીશ. ૮૭
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને નિર્જરા થાય છેઃ —
सम्माइट्ठी-जीवडहं दुग्गइ-गमणु ण हइ ।
जइ जाइ वि तो दासु णवि पुव्व-क्किउ खवणेइ ।।८८।।
सम्यग्द्रष्टिजीवस्य दुर्गतिगमनं न भवति ।
यदि याति अपि तर्हि (ततः?) दोषः नैव पूर्वकृतं क्षयपति ।।८८।।
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવને દુર્ગતિ ગમન ન થાય;
કદી જાય તો દોષ નહિ, પૂર્વકર્મ ક્ષય થાય. ૮૮.
અન્વયાર્થઃ — [सम्यग्द्रष्टिजीवस्य दुर्गतिगमनं न भवति]
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ દુર્ગતિમાં જતા નથી. [यदि अपि याति] જો કદાચિત્
જાય [तर्हि] તો [दोषः न एव] દોષ નથી, (હાનિ નથી) (કારણ કે)
[पूर्वकृतं क्षपयति] તે પૂર્વે બાંધેલા કર્મનો ક્ષય કરે છે. ૮૮.
જે સ્વરૂપમાં રમે તે જ શીઘ્ર ભવપાર પામેઃ —
अप्प-सरूवहं (-सरूवइ?) जो रमइ छंडिवि सहु ववहारु ।
सो सम्माइट्ठी हवइ लहु पावइ भवपारु ।।८९।।
आत्मस्वरूपे यः रमते त्यक्त्वा सर्व व्यवहारम् ।
स सम्यग्द्रष्टिः भवति लघु प्राप्नोति भवपारम् ।।८९।।
આત્મ સ્વરૂપે જે રમે, તજી સકળ વ્યવહાર;
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ તે, શીઘ્ર કરે ભવપાર. ૮૯.
અન્વયાર્થઃ — [यः] જે [सर्वं व्यवहारं त्यक्त वा] સર્વ વ્યવહારને
ત્યાગીને [आत्मस्वरूपे रमते] આત્મસ્વરૂપમાં રમે છે, [सः सम्यग्द्रष्टिः

Page 48 of 58
PDF/HTML Page 58 of 68
single page version

background image
भवति] તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે અને તે [लघु] શીઘ્ર જ [भवपारं प्राप्नोति]
ભવપારને પામે છે. ૮૯.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જ ખરો પંડિત છેઃ —
जो सम्मत्त-पहाण बुहु सो तइलोय-पहाणु ।
केवल-णाण वि लहु लहइ सासय-सुक्ख विहाणु ।।९०।।
यः सम्यक्त्वप्रधानः बुधः स त्रिलोकप्रधानः ।
केवलज्ञानमपि लघु लभते शाश्वतसौख्यनिधानम् ।।९०।।
જે સમ્યક્ત્વ પ્રધાન બુધ, તે જ ત્રિલોક પ્રધાન;
પામે કેવલજ્ઞાન ઝટ, શાશ્વત સૌખ્યનિધાન. ૯૦.
અન્વયાર્થઃ — [यः] જે [सम्यक्त्वप्रधानः बुधः] સમ્યક્ત્વપ્રધાન
પંડિત છે [सः] તે [त्रिलोकप्रधानः बुधः] ત્રણ લોકમાં પ્રધાન છે; તે
[लघु] શીઘ્ર જ [शाश्वतसौख्यनिधानं केवलज्ञानं अपि] શાશ્વતસુખના
નિધાન એવા કેવલજ્ઞાનને પણ [लभते] પામે છે. ૯૦.
આત્મસ્થિરતા તે સંવર નિર્જરાનું કારણ છેઃ —
अजरु अमरु गुण-गण-णिलउ जहिं अप्पा थिरु ढाइ ।
सो कम्मेहिं ण बधियउ संचिय पुव्वं विलाइ ।।९१।।
अजरः अमरः गुणगणनिलयः यत्र आत्मा स्थिरः तिष्ठति ।
स कर्मभिः न बद्धः संचितपूर्वं विलीयते ।।९१।।
અજર, અમર, બહુ ગુણનિધિ, નિજરૂપે સ્થિર થાય;
કર્મબંધ તે નવ કરે, પૂર્વબદ્ધ ક્ષય થાય. ૯૧.
અન્વયાર્થઃ — [अजरः अमरः गुणगणनिलयः आत्मा यत्र]
અજર, અમર, અને ગુણોના ભંડારરૂપ જે આત્મા આત્મામાં [स्थिरः
तिष्ठति] સ્થિર રહે છે [सः] તે [कर्मभिः न बद्धः] કર્મોથી બંધાતો

Page 49 of 58
PDF/HTML Page 59 of 68
single page version

background image
નથી અને [संचितपूर्वं विलीयते] પૂર્વે સંચિત કરેલા કર્મનો જ નાશ
થાય છે. ૯૧.
આત્મસ્વભાવમાં રત જીવ કર્મથી બંધાતો નથીઃ —
जह सलिलेण ण लिप्पियइ कमलणि-पत्त क्या वि ।
तह कम्मेहिं ण लिप्पियइ जइ रइ अप्प-सहावि ।।९२।।
यथा सलिलेन न लिप्यते कमलिनी पत्रं कदा अपि ।
तथा कर्मभिः न लिप्यते यदि रतिः आत्मस्वभावे ।।९२।।
પંકજ જ્યમ પાણી થકી, કદાપિ નહિ લેપાય;
લિપ્ત ન થાયે કર્મથી, જે લીન આત્મસ્વભાવ. ૯૨.
અન્વયાર્થઃ — [यथा] જેવી રીતે [कमलिनी पत्रं] કમલપત્ર
[कदा अपि] કદી પણ [सलिलेन न लिप्यते] જલથી લેપાતું નથી, [तथा]
તેવી રીતે [यदि आत्मस्वभावे रतिः] જો આત્મસ્વભાવમાં રતિ હોય તો
[कर्मभिः] કર્મોથી જીવ [न लिप्यते] લેપાતો નથી. ૯૨.
વારંવાર આત્મામાં રમનારો શીઘ્ર નિર્વાણને પામે છેઃ —
जो सम-सुक्ख-णिलीणु बुहु पुण पुण अप्पु मुणेइ ।
कम्मक्खउ करि सो वि फु डु लहु णिव्वाणु लहेइ ।।९३।।
यः शमसौख्यनिलीनः बुधः पुनः पुनः आत्मानं मन्यते ।
कर्मक्षयं कृत्वा स अपि स्फु टं लघु निर्वाणं लभते ।।९३।।
શમ સુખમાં લીન જે કરે ફરી ફરી નિજ અભ્યાસ;
કર્મક્ષય નિશ્ચય કરી, શીઘ્ર લહે શિવવાસ. ૯૩.
અન્વયાર્થઃ — [शमसौख्यनिलीनः] શમ અને સુખમાં લીન
થઈને [यः बुधः] જે જ્ઞાની [पुनः पुनः] વારંવાર [आत्मानं मन्यते]

Page 50 of 58
PDF/HTML Page 60 of 68
single page version

background image
આત્માને જાણે છે, [सः अपि] તે પણ [स्फु टं] નિશ્ચયથી [कर्मक्षयं कृत्वा]
કર્મનો ક્ષય કરી [लघु] શીઘ્ર જ [निर्वाणं लभते] નિર્વાણને પામે છે.
આત્માને અનંતગુણમય ધ્યાવોઃ —
पुरिसायार-पमाणु जिय अप्पा एहु पवित्तुं ।
जोइज्जइ गुण-गण णिलउ णिम्मल तेय – फु रंनु ।।९४।।
पुरुषाकारप्रमाणः जीव आत्मा एष पवित्रः ।
द्रश्यते गुणगणनिलयः निर्मलतेजः स्फु रन् ।।९४।।
પુરુષાકાર પવિત્ર અતિ, દેખો આતમરામ;
નિર્મળ તેજોમય અને અનંત ગુણગણધામ. ૯૪
અન્વયાર્થઃ — [जीव] હે જીવ! [एषः आत्मा] આ આત્મા
[पुरुषाकारप्रमाणः] પુરુષાકારપ્રમાણ, [पवित्रः] પવિત્ર, [गुणगणनिलयः]
ગુણોના ભંડારરૂપ અને [निर्मलतेजः स्फु रन्] નિર્મલ તેજથી સ્ફુરાયમાન
[द्रश्यते] દેખાય છે. ૯૪.
ભેદવિજ્ઞાની સર્વશાસ્ત્રોનો જ્ઞાતા છે.
जो अप्पा सुद्धु वि मुणइ असुइ-सरीर-विभिन्नु ।
सो जाणइं सत्थइं सयल सासय-सुखहं लीणु ।।९५।।
यः आत्मानं शुद्धं अपि मन्यते अशुचिशरीरविभिन्नम् ।
स जानाति शास्त्राणि सकलानि शाश्वतसौख्ये (?) लीनः ।।९५।।
જે જાણે શુદ્ધાત્મને, અશુચિ દેહથી ભિન્ન;
તે જ્ઞાતા સૌ શાસ્ત્રનો, શાશ્વત સુખમાં લીન. ૯૫.
અન્વયાર્થઃ — [यः] જે [शुद्धं आत्मानं] શુદ્ધ આત્માને
[अशुचिशरीरविभिन्नं अपि] અશુચિ શરીરથી ભિન્ન જ [मन्यते] જાણે છે,
[सः] તે [सकलानि शास्त्राणि] સકલ શાસ્ત્રોને [जानाति] જાણે છે અને
તે [शाश्वत सौख्यं लीनः] શાશ્વત સુખમાં લીન થાય છે. ૯૫.