PDF/HTML Page 255 of 1906
single page version
mumukShuH- utpAd-vyay-dhruvakA j~nAn bhI yathArtha hI honA chAhiye hai na?
samAdhAnaH- yathArtha honA chAhiye. utpAd-vyay-dhruvakA j~nAn jaisA hai vaisA honA chAhiye. sab apekShAo.nse honA chAhiye.
mumukShuH- is yathArtha j~nAname.n dhruvakA Ala.nban abhiprAyame.n A jAtA hai.
samAdhAnaH- yathArtha j~nAname.n dhravakA Ala.nban, yathArtha j~nAn-samyakaj~nAn ho to usame.n samyakadR^iShTi sAthame.n hI hotI hai. samyakadR^iShTi ho use samyakaj~nAn sAthame.n hotA hI hai. utpAd-vyay-dhruvakI sab apekShAe.N AnI chAhiye. kuCh hai hI nahI.n, akelA dravya hI hai, aise samajanese Age nahI.n baDhA jAtA. bilakUl nikAl denese Age nahI.n baDhA jAtA.
utpAd-vyay-dhruvavAlA dravya hai usame.n nahI.n AtA. nay aur pramANa. nay-pramAN sAthame.n hote hai.n. pramAN jUThA nahI.n hai. pramAN shAstrame.n kyo.n kahaneme.n AtA hai? jais nay yathArtha hai, dravya par dR^iShTi karanevAlI nay yathArtha hai, vaise pramAN bhI yathArtha hai. ek dUsareko sAth denevAle hai.n. rAjA aur pradhAn sab sAthame.n hotA hai. vah to dono.n bhinna-bhinna hai.n.
mumukShuH- ek rAjA hai, pradhAn hai, vah sab..
samAdhAnaH- sab pahalU jAnane hai.n.
mumukShuH- ekame.n aha.npanA karanA..
samAdhAnaH- yah dravya hai vah mai.n hU.N, aise dR^iShTiko tha.NbhAnI chAhiye. yahI mai.n hU.N, dUsarA kuCh merA svarUp nahI.n hai, yah dravya hai vahI mai.n hU.N. aisA j~nAyak, chetanatAse bharA jo dravya hai, vah mai.n hU.N. phir usame.n kyA pariNaman hotA hai aur kaun-sI paryAye.n hotI hai.n, vah sab j~nAname.n AtA hai. pahaleme.n ek grahaN kar liyA, dhyey grahaN kiyA. phir usame.n kyA hai, vah sab (j~nAname.n jAnatA hai).
yah ek nagar hai, aisA nakkI kiyA, usame.n dhyey bA.NdhA. phir usame.n kyA-kyA hai use j~nAn jAnatA hai. yah chaitanya hU.N. aise dR^iShTiko sthir kI, pratItako us par dR^iDh kI. yah vastu hai, mai.n chaitanya hU.N, aisA grahaN kiyA. grahaN kiyA, phir usame.n kyA hai? yah mujhe mAlUm nahI.n hai. ek astitva grahaN kiyA. bAkI sab to j~nAname.n AtA hai, mai.n kuCh nahI.n jAnatA. ek astitva (grahaN kiyA). nagar hai. usame.n kyA hai, yah
PDF/HTML Page 256 of 1906
single page version
mAlUm nahI.n. aisA usakA artha huA.
mumukShuH- sAthame.n j~nAn to honA chAhiye.
samAdhAnaH- sAthame.n j~nAn honA chAhiye. tab usakI yathArtha sAdhanA hotI hai. shuddhAtmA hai lekin usakA paryAyame.n vedan nahI.n hai. AtmAkA svarUp jo.. svAnubhUtikA vedan nahI.n hai, usake guNo.nkI svarUpakI orakI nirmal paryAye.n.n pragaT nahI.n huI hai. vibhAvakA vedan hai aur nakkI aisA kiyA ki mai.n shuddhAtmA hU.N. para.ntu vedan to yah hai. svarUpakA vedan kaise ho? vah to use AnA chAhiye. vedan kaise ho?
mumukShuH- usakA to prayojan hai.
samAdhAnaH- prayojanabhUt hai. vedan nahI.n hai. shuddhAtmA nakkI kiyA ki yah astitva mai.n hU.N. mereme.n koI parapadArtha pratikA vibhAv nahI.n hai, mai.n chaitanya hU.N. lekin yah vibhAvakA vedan hai, usakA kAraN kyA? aur svabhAvakA vedan kaise ho? use jAnanA chAhiye aur us orakA puruShArtha use hue binA rahatA nahI.n. j~nAn to sAth hI sAth hai, vah alag nahI.n ho jAtA. ek dravyake jo guN hai.n, vah dono.n guN alag (nahI.n ho jAte). dono.n paraspar ekadUsareko sAth denevAle hai.n. ek guN dUsare guNase viruddha kArya nahI.n karate. ek dravyame.n rahe hue guN ekadUsareko sAth denevAle hai.n. ekakI dishA jis or jAy, us or sabhIkI dishA hotI hai.
sarva guNA.nsh so samyagdarshana. ek or dR^iShTi gaI, usake sAth j~nAn bhI us dishAme.n jAtA hai. sab us dishAme.n jAtA hai. ekadUsareko sAth denevAle hai.n. usase bhinna nahI.n ho jAte ki ek kuCh kArya karatA hai aur dUsarA kuCh usase alag viparIt kArya karatA hai, aisA usakA artha nahI.n hai. usakI lInatA bhI us or jAtI hai, sab us or jAtA hai. ek dR^iShTine AtmAko grahaN kiyA, phir paryAy rahI vah dUsarA kuCh karatI hai, aisA usakA artha nahI.n hai. dravyako bhI j~nAn jAnatA hai, j~nAn paryAyako jAne, j~nAn sab jAnatA hai. aur dR^iShTi svaya.n dravya par sthir rahatI hai ki mai.n shuddhAtmA hU.N. paryAyame.n j~nAn sab kArya karatA hai, puruShArtha hotA hai, lInatA hotI hai, sab us or hotA hai.
mumukShuH- dR^iShTi nishchitarUpase baiThanese puruShArthako veg milatA hai, aisA hai?
samAdhAnaH- hA.N, puruShArthako veg milatA hai. dR^iShTi nishchay hai ki yahI mai.n shuddhAtmA hU.N, to puruShArthako veg milatA hai. lekin aisA mAne ki kuCh karanA nahI.n hai, to veg nahI.n milatA. para.ntu dR^iShTi sthir hokar, abhI paryAyame.n kuCh (bAkI) hai, aisA j~nAname.n ho to veg milatA hai. to dR^iShTime.n samyakatA AtI hai. j~nAname.n aisA ho ki abhI vibhAv hai. aisA j~nAname.n honA chAhiye. dR^iShTi ek sthir huI, lekin paryAyame.n vibhAv hai, aisA
PDF/HTML Page 257 of 1906
single page version
j~nAname.n ho, dono.n sAthame.n ho to veg milatA hai.
mumukShuH- jitanI j~nAname.n kachAs khyAlame.n Aye to koI bAt nahI.n, dR^iShTise vah sab nikal jAyegA. j~nAname.n kuCh kachAs khyAlame.n Aye to hI dR^iShTime.n veg mile na ki abhI itanA bAkI hai.
samAdhAnaH- to dR^iShTiko veg mile. dono.n paraspar hai.n. dR^iShTiko veg milatA hai j~nAnase aur dR^iShTise j~nAnako veg milatA hai. lInatA Adi sab paraspar ekasAth rahe hai.n. virUddha kArya nahI.n karate.
mumukShuH- sarva padArtha utpAd-vyay-dhrauvyAtmak hai.n. utpAd-vyay-dhrauvyAtka honase svaya.n hI TikatA hai aur svaya.n hI pariNamatA hai. dono.n vastuke apane svabhAv hai.n. to phir jo aisA kahaneme.n AtA hai ki paryAy dravyame.nse AtI hai. guN to ekarUp rahate hai.n, phir paryAy dravyame.nse AtI hai aur dUsare samay dravyame.n vilIn hokar dravyame.n chalI jAtI hai, usakA Ashay kyA hai?
samAdhAnaH- dravya svaya.n pariNamatA hai. usake guN jo svabhAv hai, vah guN kArya karate hai.n. j~nAn j~nAnarUp, darshan darshanarUpa. jo ananta guN hai.n, sarva apane-apane kArya karate hai.n. aur kArya vilIn hotA hai. paryAyakA svabhAv hI aisA hai ki vah kArya kare aur dUsare kShaN vyay hotA hai. ek samayame.n utpAd-vyay-dhruv ekasAth rahate hai.n, aur dUsare samay (bhI vaisA hI rahatA hai). utpAd-vyay aur dhruv sab sAthame.n hI rahate hai.n. dUsarA-dUsarA utpAd hotA jAtA hai, pahalekA vyay hotA jAtA hai. vyay hotA jAtA hai. dravyame.n usakI yogyatA hotI hai.
mumukShuH- samay-samayame.n guN pariNamate rahate hai.n. guN to nitya rahate hai.n. to sAmAnyame.nse visheSh AtA hai, aisA jo kahaneme.n AtA hai, usake pIChe kyA rahasya hai?
samAdhAnaH- sAmAnyame.nse visheSha. sAmAnyakA aisA svabhAv hI hai. sAmAnya use kahate hai.n ki koI kArya kare. j~nAnaguN-jAnanA svabhAv hai, AtmAkA j~nAyak svabhAv hai. j~nAyak hai, vah j~nAyak jAnanerUp kArya karatA ho to hI vah jAnanA kahe.n kaise? usakA kuCh jAnanekA kArya hI na ho to jAnanA kaise kahA jAy? Ananda AnandakA kArya na kare to Ananda kahA jAy? sAmAnyakA artha hI aisA hai ki sAmAnya ho vahA.N visheSh hotA hI hai. visheSh binAkA sAmAnya hotA hI nahI.n. visheSh binAkA sAmAnya nahI.n hotA aur jo sAmAnya hai usame.nse visheSh hotA hI hai. visheSh sAmAnyake Ashrayase hotA hai. aur sAmAnya ho vah visheSharUp pariNamit hue binA rahe hI nahI.n. vah sAmAnya kaisA? usakA kArya na kare (to) j~nAn kaise kahA jAy? j~nAn j~nAnarUp pariName nahI.n to j~nAn kaisA? Ananda AnandarUp pariNamit na ho to Ananda kaise kahA jAy? AnandakA
PDF/HTML Page 258 of 1906
single page version
vedan na Aye to Ananda kaise kahA jAy? aise ananta guN yadi svaya.n apane rUp yadi kArya na kare to vah guN kaise kahA jAy? sAmAnya hai vah anAdiananta ekarUp rahatA hai aur usake sab kArya badalate jAte hai.n. sAmAnya ho vahA.N visheSh hotA hI hai. utpAd-vyay aur dhruv rUp hI dravya ho to hI vah dravya kahA jAya.
mumukShuH- yadi guName.nse kArya AtA ho to vikArI kArya, jo vikArI vibhAv utpanna hote hai.n vah bhI guName.nse AtA hai?
samAdhAnaH- AtmAme.n aisI vibhAvik shakti hai. vibhAvik shakti hai isaliye vibhAvaparyAy hotI hai. usakA vah nimitta hai. usakI vaisI koI yogyatA hI nahI.n hai, aisA nahI.n hai. AtmAme.n ek aisI vibhAvik shakti hai. aisI yogyatA hai ki jo vibhAvarUp pariNamatI hai. nimitta kuCh karavAtA nahI.n, nimitta hai, lekin aisI usakI yogyatA hai ki us rUp pariNamatA hai. sphaTik nirmalarUp usakA svabhAv hai. lekin nimitta Aye to lAlarUp pariNamit ho to nimitta lAl nahI.n karatA. lekin sphaTikakI yogyatA hai ki us rUp pariNamit ho.
usI prakAr AtmAme.n ek vibhAvik shakti hai ki jo vibhAvarUp pariNamatI hai. lekin jab vah svabhAvarUp pariNamit hotA hai to vibhAvik yogyatA vaise rah jAtI hai, basa. lekin vah guN aisA nahI.n hai ki guN palaTakar... ye guN to aise hai.n, j~nAyak- j~nAn, Ananda Adi guN to aise hai.n ki AtmAke sAth aise juDe hai.n ki usakA kArya Aye. usIkA nAm guN kahalAtA hai. kArya na Aye to guN hI nahI.n kahA jAtA. aise vah visheSh guN hai.n AtmAme.n. j~nAn, Ananda aur dUsarI sab shaktiyA.N hai.n, dharma hai.n. vah kArya karatA hai. usame.n bhale kamI-besI nahI.n hotI. j~nAn j~nAnarUp jAnanekA kArya karatA hI rahatA hai. kamI-baise vastu svarUpase nahI.n hotI. mUlame.n kamI-pesI nahI.n hotI. paryAyame.n kamI-besI dikhatI hai. mUl vastume.n kamI-basI hotI nahI.n.
vah to koI AtmAkA achi.ntya svabhAv hai, guNo.nkA achi.ntya, paryAyakA achi.ntya vah sab svabhAv yuktise amuk prakArase usakA siddhA.nt svaya.n biThA sakatA hai. bAkI Ananda guN ananta kAl siddha bhagavAname.n pariNamatA rahatA hai to Ananda khatma hI nahI.n hotA. chAhe jitanA pariName to bhI khatma hI nahI.n hotA. usame.n koI kamI nahI.n ho jAtI. vah baDhakar bAhar nahI.n chalA jAtA. apanI maryAdA nahI.n ChoDatA hai. AtmAme.n aisI koI adabhUt shakti hai. use agurulaghu kahate hai.n. baDhe aur kam ho, hAni-vR^iddhi. hAni-vR^iddhi vAstavarUpase andar kuCh hotI hI nahI.n. ShaTaguNahAnivR^iddhi tAratamyatA hotI hai. vastu svarUpame.n kuCh hotA nahI.n. phir bhI kamI-besI hotI hai. paryAyame.n alag, guName.n alag aisA koI AtmAkA achi.ntya svabhAv hai. usakI apekShAse samajhanA chAhiye.
PDF/HTML Page 259 of 1906
single page version
dravya anAdiananta, usake guN anAdiananta, paryAyame.n pheraphAr ho. vibhAvik shaktike kAraN vibhAv hotA hai, vah to vedaname.n AtA hai, phir bhI shuddhAtmA dravya vaisA kA vaisA rahatA hai. vah sab usake svabhAvako milAn karake samajhanA chAhiye. shAstrame.n AtA hai, usake anusAr barAbar mel karake samajhanA paDe. jo nitya hai, guNo.nme.n koI pheraphAr (hotA nahI.n), anAdiananta nitya hai, to phir usame.n paryAyakI anityatA kahA.N-se AyI? usakA svabhAv hai, vah paryAyame.n pariNamatA rahe. j~nAn j~nAnakA kArya karatA rahatA hai.
anAdi ananta pAriNAmikabhAvasvarUp dravya hai. usame.n pragaTame.n vibhAv paryAy hotI hai aur jab samyagdarshan hotA hai, tab bhedaj~nAn hotA hai. vahA.N amuk a.nshame.n sAdhak dashA hotI hai, to thoDI nirmal paryAy aur thoDI vibhAv pariNati rahatI hai. jitane a.nshame.n, bAkI vibhAv khaDA rahatA hai. dravyadR^iShTise pUrNa dravya lakShyame.n AyA isaliye usI vakta pUrNa nahI.n ho jAtA. dravya anAdiananta pUrNa hai aisI dR^iShTi huyI, to bhI paryAyame.n abhI vibhAv Adi hai. samyagdarshanakI dashA hotI hai, lekin abhI chAritrame.n bAkI rah jAtA hai. svabhAvase pUrNa lekin paryAyame.n adhUrA. lekin vah paryAy kisakI? paryAyame.n adhUrA hai vah dravyakI hI paryAy hai. paryAy nirAdhAr laTakatI nahI.n hai. paryAyakA vedan koI dUsareko nahI.n hotA, svaya.nko hI hotA hai. usakA mel karake samajhanA chAhiye. a.ntarame.n a.ntaHtattva ekamek rUpase guN aur dravya hai, para.ntu paryAyame.n pheraphAr hai. in sabakA mel karake samajhanA chAhiye. dR^iShTi ek sAmAnyako grahaN kare, parantu phir visheShame.n kyA hai? j~nAname.n barAbar yathArtha jAnanA paDe to use sAdhakadashA chalatI hai.
mumukShuH- vibhAv jo hotA hai vah vibhAvik shaktike kAraN hotA hai? chAritraguName.n jo vikAr huA, usakA kAraN vibhAvik shakti lenI?
samAdhAnaH- aisI vibhAvik shakti hai AtmAme.n aur apane puruShArthakI mandatA hai aur nimittakI or svaya.n juDatA hai, apane chAritraguName.n utanA adhUrApan hai aur vibhAvik shakti hai. vibhAvik shakti karavAtI nahI.n, lekin svaya.n apane puruShArthakI ma.ndatAse usame.n juDatA hai. kuCh visheShaguN, kuCh sAmAnyaguN, visheShaguN Adi anek prakArake dharma usame.n hai.n.
mumukShuH- visheSh AtA hai usakA artha itanA huA ki guN guNarUp rahakar pariNamate hai.n.
sAmAnyaH- nahI.n to visheSh Aye kahA.N-se? visheSh j~nAnakA jAnanekA kArya hai, vah kisIke Ashrayase hai. kShaNabhar pariNaman karake badal jAtA hai vah kisIke Ashrayase hai, Ashrayake binA nahI.n hai. sAmAnyake Ashrayase visheSh pariNamatA hai.
mumukShuH- arthAt koI paryAy paradravyame.nse nahI.n AtI.
PDF/HTML Page 260 of 1906
single page version
samAdhAnaH- .. (svadravyame.nse) paryAy AtI hai. aur guN dravyake (Ashrayase rahe hai.n). dravya aur guN dono.n ekamek hai. paryAy kShaNik hai, anAdi ananta nahI.n hai, badalatI hai. agni uShNa hai, us uShNatAkA kArya use hotA rahatA hai. pAnI ThaNDA hai, us Tha.nDakakA kArya vah usake svaya.nke shItalaguNake svabhAvake kAraN hotA hai. lekin yadi sAmAnya apanA kArya na kare to sAmAnya hI nahI.n rahatA. agni (kyo.n kahalAtI hai)? kyo.nki uShNa hai. pAnI ThaNDA kyo.n kahalAtA hai? kyo.nki vah shItal hai. vah sab usakA svabhAv hai. sAmAnyarUp hai, lekin usakA kArya karatA hai-ThaShNerUp, uShNarUpa.
mumukShuH- vibhAvik shakti hai, vah trikAl hai yA kaise hai?
samAdhAnaH- trikAl hai, lekin usakI paryAy vibhAvakI or jAtI hai to vibhAvarUp pariNamatI hai. svabhAvame.n jAy to usakI pariNati palaT jAtI hai. nimittake AshrayakI or jAtI hai to vibhAvarUp pariNamatI hai. nimittakA Ashray ChoDakar svaya.n svabhAvame.n jAy to palaT jAtI hai, usakI paryAy-pariNati palaT jAtI hai.
.. jalame.n samAtA hai isaliye pAnI pAnIrUp hai, tara.ngarUp nahI.n rahate, pAnIrUp rahatA hai. tara.ng hokar jo jalarUp hote hai.n, vah tara.ngarUp nahI.n rahate. pAnIke andar tara.ngarUp nahI.n hote. pAnIrUp yAnI usake dravyarUp-vastu jo pAnI hai us rUp ho jAte hai.n. tara.ng usame.n samAte hai.n arthAt usake us jAtike jo j~nAn, darshan, chAritrag guN hai.n, us rUp hai. usame.n tara.ngarUp nahI.n rahate.
mumukShuH- ApakA aisA kahanA hai ki..
samAdhAnaH- .. paryAy us rUp-dravya aur guNarUp sAmAnyarUp (ho jAtI hai). pahale dravya is prakAr pariNamA thA, us jAtikI usame.n shakti hai ki is prakAr dravya pariNamA thA. aise. lekin tara.ng tara.ngarUp andar nahI.n rahate. tara.ng andar sAmAnyarUp (ho jAte hai.n). tara.ng nahI.n rahate, usame.n samAte hai.n isaliye jalake tara.ng jalarUp ho jAte hai.n arthAt jalarUp yAnI sAmAnyarUp ho jAte hai.n. vahA.N tara.ngakA kAm nahI.n karatA. vah tara.ngakA kAm nahI.n karatA, sAmAnyarUp ho jAtA hai. ye tara.ng pAnIme.n is prakAr pariName the, aisI usame.n shakti rahatI hai. aise tara.ng pAnIme.n hue the. bAkI tara.ng tara.ngarUp nahI.n rahate hai.n.
samAdhAnaH- .. AtmAkI jij~nAsA honI chAhiye ki mujhe AtmA kaise samajhame.n Ay? AtmAme.n anAdi kAlase vibhAv pariNati ho rahI hai. duHkh jo anAdikAlakA janma-maraNakA hai, janma-maraNakA duHkh, vibhAvakA duHkh, andar AkulatAkA duHkh vah sab kaise Tale aur AtmA kaise samajhame.n Aye? usake liye jij~nAsA ho aur vah jij~nAsA itanI gaharI ho aur gurukA upadesha. guru jo upadesh dete hai.n usame.n kyA kahate
PDF/HTML Page 261 of 1906
single page version
hai.n, use svaya.n a.ntarase grahaN kare. aur use aisI gaharI jij~nAsA hotI hai. ek AtmAkA prayojan hotA hai, dUsarA koI prayojan jise nahI.n hai. koI bAharakA prayojan athavA bAharame.n Age AnekA, aisA kisI bhI prakArakA prayojan nahI.n hai, ek AtmAkA hI prayojan nahI.n hai. ek AtmAkA hI prayojan hai. use amuk prakArakA vibhAvakA ras kam (ho jAtA hai), amuk prakArakI kaShAyo.nkI mandatA ho jAtI hai. jo anantAnuba.ndhIke kaShAy hai.n vah use manda ho jAte haiai.n aur a.ntarame.n ek AtmAkA hI prayojan hotA hai. "kaShAyakI upashA.ntatA mAtra mokSha abhilASh'. jise mokShakI abhilAShA hai. a.ntarame.n AtmArthakA ek prayojan hai, vah pAtratA hai.
koI bhI kAryame.n mujhe AtmA kaise samajhame.n Aye? use ek hI dhyey hotA hai. bhedaj~nAn kaise ho? kaise puruShArtha karu.N? kaise karu.N? kaise mArga samajhame.n Aye? AtmA kaun hai? usakA svabhAv kyA hai? vibhAv kyA hai? sab nakkI karaneke liye, tattvakA nirNay karaneke liye vichAr, vA.nchan Adi sab a.ntarase (hotA hai). jise a.ntarase aisI jij~nAsA ho, vah karatA rahe, usake liye laganI lage. aur jab tak vah nahI.n ho tab tak bAharame.n dev-guru-shAstrakI mahimA, jinendradev, guru, shAstrame.n kyA AtA hai? gurudevane kyA hai? sabakA vah a.ntarame.n vichAr kare.
ek shuddhAtmA kaise pahachAname.n Aye? vibhAv binAkA, jisame.n vikalpa nahI.n hai, jo nirvikalpa tattva hai, vah kaise pahachAname.n Aye? usakA bhedaj~nAn kaise ho? vah mArga kaise mile? svAnubhUti kaise ho? kyA vastu svarUp hai? usakA bAra.nbAr vichAr kare. bAra.nbAr a.ntarase usakI jij~nAsA (kare). din-rAt usakA ma.nthan hotA hai, vah pAtratAkA ek lakShaN hai.