૩૦૬ મૈં હૂઁ ઔર યહ વિભાવ હૈ વહ મૈં નહીં હૂઁ. ઉસકે બાદ પુરુષાર્થકી ગતિ-સે ભેદજ્ઞાનકી ધારા પ્રગટ કરે તો વહ ભેદજ્ઞાનકી ધારા સહજ હોતે-હોતે ઉસે વિકલ્પ છૂટે બિના નહીં રહતા. પરન્તુ ઉતની સ્વયંકો અન્દરસે અપની પરિણતિ જાગે તો હોતા હૈ. ભાવના હો, પરન્તુ ઉસ જાતકી પુરુષાર્થકી ગતિ સ્વયં પ્રગટ કરે તો હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- .. તો હી વિકલ્પ ટૂટે યા ઇન્દ્રિય જ્ઞાન-સે વિકલ્પ ટૂટતા હૈ?
સમાધાનઃ- અતીન્દ્રિય જ્ઞાન અર્થાત મૈં જ્ઞાયક હૂઁ. જ્ઞાયક હી સ્વયં અતીન્દ્રિય જ્ઞાન હૈ. જ્ઞાયકકો ગ્રહણ કરે. બાહર-સે ઇસસે જાના, યહ જાના, વહ જાના, જાના વહ જ્ઞાન ઐસે નહીં. પરન્તુ મૈં જ્ઞાયક સ્વભાવ હૂઁ, જ્ઞાયકરૂપ પરિણમિત જ્ઞાયક, પરિણમિત અર્થાત પ્રગટ પરિણમિત નહીં હુઆ હૈ, જ્ઞાનસ્વભાવી હૈ, ઉસ સ્વભાવકો ગ્રહણ કરે તો પ્રગટ હો. યહ જ્ઞાન, યહ જ્ઞાન ઐસે ભેદ નહીં, પરન્તુ જ્ઞાનસ્વભાવ હી જો વસ્તુકા હૈ, ઉસે ગ્રહણ કરે તો હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વચનામૃતમેં જ્ઞાયક-જ્ઞાયક શબ્દ જગહ-જગહ આતા હૈ. તો જ્ઞાયકકે આશ્રય- સે હી સબ પ્રાપ્ત હો જાનેવાલા હૈ યા દૂસરા કુછ કરનેકા હૈ?
સમાધાનઃ- જ્ઞાયકકે આશ્રય-સે હી સબ પ્રગટ હોનેવાલા હૈ. પરન્તુ જ્ઞાયકકા આશ્રય લેનેકે લિયે ઉસકી પહિચાન કરની પડે. જ્ઞાયક કૌન હૈ? જ્ઞાયકકા સ્વભાવ ક્યા હૈ? યે વિભાવ કૌન? ઉસકા લક્ષણ પહિચાનના પડે. ઔર જ્ઞાયકકો ગ્રહણ કરનેકે લિયે ગુરુદેવ ક્યા કહતે હૈં? ગુરુદેવને ક્યા માર્ગ બતાયા હૈ? વહ પ્રગટ ન હો તબતક, દેવ- ગુરુ-શાસ્ત્રકી મહિમા આયે, ગુરુદેવને ક્યા કહા હૈ ઉસ તત્ત્વકા વિચાર કરે, વહ સબ આયે, પરન્તુ ગ્રહણ એક જ્ઞાયકકો કરના હૈ.
જ્ઞાયકકો ગ્રહણ કરને-સે સબ ગ્રહણ હોતા હૈ. જ્ઞાયક અર્થાત સ્વયં. સ્વયંકા અસ્તિત્વ જ્ઞાયક ગ્રહણ કિયા તો વિભાવ-સે ભિન્ન પડતા હૈ ઔર ભેદજ્ઞાન હોતા હૈ. ઔર ઉસ ભેદજ્ઞાનકી ઉગ્રતા, જ્ઞાયકકી ઉગ્રતા હોતે-હોતે ઉસીમેં લીનતા બઢાતા હુઆ, ઉસકી પ્રતીતિ, ઉસકા જ્ઞાન ઔર ઉસમેં લીનતા, વહ કરતે-કરતે ઉસીમેં આગે જાતા હૈ. જ્ઞાયક ગ્રહણ કરનેકા એક હી માર્ગ હૈ. ઉસકે લિયે તત્ત્વ વિચાર, ઉતની ગહરી રુચિ, ગુરુદેવ ક્યા કહતે હૈં ઉસકા આશય ગ્રહણ કરના, વહ સબ રહતા હૈ. ધ્યેય એક જ્ઞાયકકો ગ્રહણ કરનેકા હોના ચાહિયે.
મુમુક્ષુઃ- આપકો જબ અનુભૂતિ હુયી તબ આપ પણ્ડિતજીકો બારંબાર લિખતે થે કિ અબ ઇતના બાકી હૈ, ઇતના બાકી હૈ, ઇતના બાકી હૈ, કિસકે આધાર-સે? જ્ઞાયકકે આધાર-સે આપ કહતે થે?
સમાધાનઃ- અન્દર-સે મુઝે ઐસા લગતા થા. અન્દર ઐસા લગતા થા. યહ જ્ઞાન કોઈ અલગ હૈ, અન્દર કોઈ અલગ આત્મા હૈ. આત્મા ભિન્ન હૈ, ઐસા હુઆ કરતા