൪൨
മുമുക്ഷുഃ- ധ്രുവ ബിനാ അകേലേ ഉത്പാദ-വ്യയകാ വിചാര കരനാ ഭീ വ്യര്ഥ ഹൈ.
സമാധാനഃ- വ്യര്ഥ ഹൈ. ധ്രുവ ബിനാ അകേലാ ഉത്പാദ-വ്യയ ക്യാ? കഹീം അസതകാ ഉത്പാദ നഹീം ഹോതാ. ജോ നഹീം ഹൈ, ഉസകാ വ്യയ നഹീം ഹോതാ, ജോ ഹൈ ഉസകാ വ്യയ ഹോതാ ഹൈ. ധ്രുവതാ ടികാകര ഉത്പാദ ഔര വ്യയ ഹോതേ ഹൈം. പര്യായകാ ഉത്പാദ-വ്യയ ഹൈ ഔര ദ്രവ്യ സ്വയം ടികതാ ഹൈ.
മുമുക്ഷുഃ- വസ്തുകാ ബംധാരണ പഹലേ ജാനനാ ചാഹിയേ. തോ വഹ ബംധാരണ കൈസാ? വസ്തുകാ ബംധാരണ കിസേ കഹതേ ഹൈം?
സമാധാനഃ- വസ്തു കിസ സ്വഭാവ-സേ ഹൈ? വഹ കിസ പ്രകാര-സേ നിത്യ ഹൈ? കിസ പ്രകാര-സേ അനിത്യ ഹൈ? കിസ അപേക്ഷാ-സേ നിത്യ ഹൈ? കിസ അപേക്ഷാ-സേ അനിത്യ? ഉസകാ ഉത്പാദ-വ്യയ ക്യാ? ഉസകാ ധ്രുവ ക്യാ? ഉസകാ ദ്രവ്യ ക്യാ? ഉസേ ഗുണ ക്യാ? ഉസകീ പര്യായ ക്യാ? ദ്രവ്യ കൈസാ സ്വതഃസിദ്ധ അനാദിഅനന്ത ഹൈ? വഹ സബ ഉസകാ ബംധാരണ ഹൈ. ദ്രവ്യ-ഗുണ- പര്യായ, ഉത്പാദ-വ്യയ ഔര സ്വതഃസിദ്ധപനാ അനാദിഅനന്ത, ആദി സബ ഉസകാ ബംധാരണ ഹൈ. ഫിര ദ്രവ്യ, ഉസമേം വിഭാവ കൈസേ ഹുആ? ഉസകാ സ്വഭാവ കൈസേ പ്രഗട ഹോ? മൂല വസ്തു, ഉസകേ ദ്രവ്യ-ഗുണ-പര്യായ, ഉത്പാദ-വ്യയ ഉസകാ-ദ്രവ്യകാ ബംധാരണ ഹൈ. ഉസകാ കോഈ കര്താ നഹീം ഹൈ, സ്വയം സ്വതഃസിദ്ധ വസ്തു ഹൈ. വഹ ഉസകാ ബംധാരണ ഹൈ.
മുമുക്ഷുഃ- കോഈ പര്യായ ശുദ്ധ ഹോ യാ അശുദ്ധ ഹോ, വഹ ധ്രുവമേം-സേ തോ നികലതീ നഹീം ഹൈ. നികലേ തോ ധ്രുവ ഖാലീ ഹോ ജായ. തോ ഫിര സ്വഭാവ പര ദൃഷ്ടി ജായ തോ ഹീ പര്യായമേം ശുദ്ധ അംശ പ്രഗട ഹോ, ഉസകാ ക്യാ കാരണ?
സമാധാനഃ- ധ്രുവമേം-സേ നഹീം നികലതീ ഹൈ അര്ഥാത ജോ വസ്തു സ്വയം അനന്ത ശക്തി- അനന്ത ഗുണ-സേ ഭരീ വസ്തു ഹൈ. ദൃഷ്ടി സ്വഭാവ പര ജായ, ഉസമേം ഗുണ പാരിണാമികഭാവ ഹൈ, ഉസമേം പര്യായ പ്രഗട ഹോതീ ഹൈ. ധ്രുവ ഖാലീ നഹീം ഹോ ജാതാ. അനന്ത കാല പരിണമേ തോ ഭീ ദ്രവ്യ കഹീം ഖാലീ നഹീം ഹോ ജാതാ. പരിണമേ തോ ഭീ ജ്യോംകാ ത്യോം രഹതാ ഹൈ. ഐസീ ദ്രവ്യകീ കോഈ അചിംത്യതാ ഹൈ. ഉസമേം അനന്ത ഗുണ ഹൈം. ഉന ഗുണോംകീ പര്യായ-ഉസകാ കാര്യ ഹോതാ ഹീ രഹതാ ഹൈ. യദി കാര്യ ന ഹോ തോ വഹ ഗുണ കൈസാ? വഹ ഐസാ കൂടസ്ഥ നഹീം ഹൈ. തോ ഫിര ദ്രവ്യ പഹചാനമേം ഹീ ന ആയേ. ദ്രവ്യ അകേലാ കൂടസ്ഥ ഹോ ഔര പരിണമേ ഹീ നഹീം, തോ വഹ ദ്രവ്യ പഹചാനമേം നഹീം ആതാ കി യഹ ചേതന ഹൈ യാ ജഡ ഹൈ. ദ്രവ്യ യദി പരിണമേ നഹീം തോ പഹചാന ഹീ നഹീം ഹോ. അകേലാ കൂടസ്ഥ ഹോ തോ.
കൂടസ്ഥ തോ (ഇസലിയേ കഹതേ ഹൈം കി) തൂ പര്യായ പര യാ ഭേദ പര ദൃഷ്ടി ന കര. ദൃഷ്ടി ഏക അഖണ്ഡ ജോ ഏകരൂപ വസ്തു ഹൈ ഉസ പര ദൃഷ്ടി കര. ദ്രവ്യകാ ജോ പാരിണാമിക സ്വഭാവ ഹൈ ഉസകാ നാശ നഹീം ഹോതാ. ദ്രവ്യകീ ദ്രവ്യതാ കഹീം ചലീ നഹീം ജാതീ. ദ്രവ്യ പരിണമതാ ഹൈ. ഉസ പര ദൃഷ്ടി കരേ തോ ദ്രവ്യ ജിസ സ്വഭാവരൂപ ഹോ ഉസ സ്വഭാവരൂപ പരിണമതാ ഹൈ. ഉസകീ ദൃഷ്ടി വിഭാവ തരഫ ഹൈ തോ വിഭാവകീ പര്യായ ഹോതീ ഹൈ ഔര സ്വഭാവ പര ദൃഷ്ടി ജായ തോ