౩౦౬ మైం హూఁ ఔర యహ విభావ హై వహ మైం నహీం హూఁ. ఉసకే బాద పురుషార్థకీ గతి-సే భేదజ్ఞానకీ ధారా ప్రగట కరే తో వహ భేదజ్ఞానకీ ధారా సహజ హోతే-హోతే ఉసే వికల్ప ఛూటే బినా నహీం రహతా. పరన్తు ఉతనీ స్వయంకో అన్దరసే అపనీ పరిణతి జాగే తో హోతా హై. భావనా హో, పరన్తు ఉస జాతకీ పురుషార్థకీ గతి స్వయం ప్రగట కరే తో హోతా హై.
ముముక్షుః- .. తో హీ వికల్ప టూటే యా ఇన్ద్రియ జ్ఞాన-సే వికల్ప టూటతా హై?
సమాధానః- అతీన్ద్రియ జ్ఞాన అర్థాత మైం జ్ఞాయక హూఁ. జ్ఞాయక హీ స్వయం అతీన్ద్రియ జ్ఞాన హై. జ్ఞాయకకో గ్రహణ కరే. బాహర-సే ఇససే జానా, యహ జానా, వహ జానా, జానా వహ జ్ఞాన ఐసే నహీం. పరన్తు మైం జ్ఞాయక స్వభావ హూఁ, జ్ఞాయకరూప పరిణమిత జ్ఞాయక, పరిణమిత అర్థాత ప్రగట పరిణమిత నహీం హుఆ హై, జ్ఞానస్వభావీ హై, ఉస స్వభావకో గ్రహణ కరే తో ప్రగట హో. యహ జ్ఞాన, యహ జ్ఞాన ఐసే భేద నహీం, పరన్తు జ్ఞానస్వభావ హీ జో వస్తుకా హై, ఉసే గ్రహణ కరే తో హోతా హై.
ముముక్షుః- వచనామృతమేం జ్ఞాయక-జ్ఞాయక శబ్ద జగహ-జగహ ఆతా హై. తో జ్ఞాయకకే ఆశ్రయ- సే హీ సబ ప్రాప్త హో జానేవాలా హై యా దూసరా కుఛ కరనేకా హై?
సమాధానః- జ్ఞాయకకే ఆశ్రయ-సే హీ సబ ప్రగట హోనేవాలా హై. పరన్తు జ్ఞాయకకా ఆశ్రయ లేనేకే లియే ఉసకీ పహిచాన కరనీ పడే. జ్ఞాయక కౌన హై? జ్ఞాయకకా స్వభావ క్యా హై? యే విభావ కౌన? ఉసకా లక్షణ పహిచాననా పడే. ఔర జ్ఞాయకకో గ్రహణ కరనేకే లియే గురుదేవ క్యా కహతే హైం? గురుదేవనే క్యా మార్గ బతాయా హై? వహ ప్రగట న హో తబతక, దేవ- గురు-శాస్త్రకీ మహిమా ఆయే, గురుదేవనే క్యా కహా హై ఉస తత్త్వకా విచార కరే, వహ సబ ఆయే, పరన్తు గ్రహణ ఏక జ్ఞాయకకో కరనా హై.
జ్ఞాయకకో గ్రహణ కరనే-సే సబ గ్రహణ హోతా హై. జ్ఞాయక అర్థాత స్వయం. స్వయంకా అస్తిత్వ జ్ఞాయక గ్రహణ కియా తో విభావ-సే భిన్న పడతా హై ఔర భేదజ్ఞాన హోతా హై. ఔర ఉస భేదజ్ఞానకీ ఉగ్రతా, జ్ఞాయకకీ ఉగ్రతా హోతే-హోతే ఉసీమేం లీనతా బఢాతా హుఆ, ఉసకీ ప్రతీతి, ఉసకా జ్ఞాన ఔర ఉసమేం లీనతా, వహ కరతే-కరతే ఉసీమేం ఆగే జాతా హై. జ్ఞాయక గ్రహణ కరనేకా ఏక హీ మార్గ హై. ఉసకే లియే తత్త్వ విచార, ఉతనీ గహరీ రుచి, గురుదేవ క్యా కహతే హైం ఉసకా ఆశయ గ్రహణ కరనా, వహ సబ రహతా హై. ధ్యేయ ఏక జ్ఞాయకకో గ్రహణ కరనేకా హోనా చాహియే.
ముముక్షుః- ఆపకో జబ అనుభూతి హుయీ తబ ఆప పణ్డితజీకో బారంబార లిఖతే థే కి అబ ఇతనా బాకీ హై, ఇతనా బాకీ హై, ఇతనా బాకీ హై, కిసకే ఆధార-సే? జ్ఞాయకకే ఆధార-సే ఆప కహతే థే?
సమాధానః- అన్దర-సే ముఝే ఐసా లగతా థా. అన్దర ఐసా లగతా థా. యహ జ్ఞాన కోఈ అలగ హై, అన్దర కోఈ అలగ ఆత్మా హై. ఆత్మా భిన్న హై, ఐసా హుఆ కరతా