laghutva thavA chhatAn paN A jIv AgamabhAShAthI adhakaraN, apUrvakaraN ane
anivRuttikaraN nAmak ane adhyAtmabhAShAthI svashuddhAtmAbhimukh pariNatirUp evI
karmahananabuddhi koI paN kALe nahi kare, to te abhavyatvaguNanun lakShaN jANavun.
bIjAn paN nav draShTAnto mokShanA viShayamAn jANavAn. ‘‘रयण दीव दिणयर दहिउ, दुद्धउ
घीव पहाणु । सुण्णुरुप्पफलिहउ अगणि, णव दिट्ठंता जाणि१ ।। (artha — ratna, dIpak, sUrya, dUdh,
dahIn, ghI, patthar, sonun, chAndI, sphaTikamaNi ane agni — e rIte nav draShTAnt jANavAn.).’’
shankA : — anAdikALathI jIv mokSha pAme chhe, tethI A jagat kadIk khAlI thaI jashe?
tenun samAdhAAn : — jem bhaviShyakALanA samayo krame – krame pasAr thavAthI joke bhaviShyakALanI
samayarAshimAn ghaTADo thAy chhe, topaN teno kadI ant thato nathI. tem jIvo mokShe jatAn joke
jIvonI rAshimAn ghaTADo thAy chhe, topaN teno ant thato nathI. jo jIv mokShamAn jatAn sansAramAn
jIvanI shUnyatA thatI hoy to bhUtakALamAn ghaNA jIvo mokShe gayA chhe, topaN atyAre jagatamAn
jIvonI shUnyatA kem dekhAtI nathI? vaLI abhavya jIvo ane abhavya samAn bhavyajIvono
mokSha nathI, to pachhI jagatamAn jIvonI shUnyatA kevI rIte thAy? 37.
AvI rIte, sankShepamAn mokShatattvanA vyAkhyAnarUp ek sUtrathI pAnchamun sthaL samApta
thayun.
कर्मलघुत्वे जाते अपि सत्ययं जीव आगमभाषया अधःप्रवृत्तिकरणापूर्व-
करणानिवृत्तिकरणसंज्ञामध्यात्मभाषया स्वशुद्धात्माभिमुखपरिणतिरूपां कर्महननबुद्धिं क्वापि
काले न करिष्यतीति तदभव्यत्वगुणस्यैव लक्षणं ज्ञातव्यमिति । अन्यदपि दृष्टान्तनवकं
मोक्षविषये ज्ञातव्यम् — ‘‘रयण दीव दिणयर दहिउ दुद्धउ घीव पहाणु । सुण्णुरुप्पफलिहउ
अगणि, णव दिट्ठंता जाणि ।१।’ नन्वनादिकाले मोक्षं गच्छतां जीवानां जगच्छून्यं
भविष्यतीति ? तत्र परिहारः — यथा भाविकालसमयानां क्रमेण गच्छतां यद्यपि
भाविकालसमयराशेः स्तोकत्वं भवति तथाप्यवसानं नास्ति । तथा मुक्तिं गच्छतां जीवानां
यद्यपि जीवराशेः स्तोकत्वं भवति तथाप्यवसानं नास्ति । इति चेत्तर्हि पूर्वकाले बहवोऽपि जीवा
मोक्षं गता इदानीं जगतः शून्यत्वं किं न दृश्यते ? किञ्चाभव्यानामभव्यसमानभव्यानां च
मोक्षो नास्ति कथं शून्यत्वं भविष्यतीति ।।३७।। एवं संक्षेपेण मोक्षतत्त्वव्याख्यानेनैकसूत्रेण
पञ्चमं स्थलं गतम् ।
1. shrI yogasAr gAthA 57
174 ]
bRuhad – dravyasangrah