कोपचतुष्कस्य निग्रहं परमम् । दुर्दान्तेन्द्रियविजयं तपःसिद्धिविधौ कुरूद्योगम् ।।१ (artha —
mithyAtvarUpI viShanun vaman karo, samyagdarshananI bhAvanA karo, utkRuShTa bhakti karo ane
bhAvanamaskAramAn tatpar thaIne sadA gnAnamAn joDAo. pAnch mahAvratonI rakShA karo,
krodhAdi chAr kaShAyono pUrNa nigrah karo, prabaL indriyono vijay karo ane tapane
siddha karavAnI vidhino udyam karo.) A rIte uparanI be AryAmAn kahelA lakShaNavALA
shubhopayogarUp pariNAmathI ane tenAthI viparIt ashubhopayogarUp pariNAmathI yukta –
pariNat jIvo puNya - pAparUp thAy chhe. have, puNya ane pApanA bhed kahe chhe. ‘‘सादं
सुहाउ णामं गोदं पुण्णं’’ shAtAvedanIy, shubh Ayu, shubh nAm ane uchcha gotra —
e karma to puNyarUp chhe. ‘‘पराणि पावं च’’ tenAthI anya karmo pAp chhe. te A
pramANe — shAtAvedanIy ek, tiryanch, manuShya ane dev — e traN AyuShya, subhag,
yashakIrti, tIrthankarapaNun vagere nAmakarmanI sADatrIs ane uchcha gotra ek — e rIte
kul bentALIs puNyaprakRitio jANavI, bAkInI byAsI pApaprakRiti chhe. ‘darshanavishuddhi,
vinayasampannatA, shIl ane vratomAn atichArarahit AcharaN, nirantar gnAnopayog,
samveg, shakti anusAr tyAg, shakti anusAr tap, sAdhusamAdhi, vaiyAvRutya karavI,
arhantabhakti, AchAryabhakti, bahushrutabhakti, pravachanabhakti, AvashyakomAn hAni na
karavI, mArga - prabhAvanA ane pravachan - vAtsalya — e tIrthankaraprakRitinA bandhanAn kAraN chhe.’
e uparokta lakShaNavALA soL bhAvanAothI utpanna tIrthankar nAmakarma vishiShTa puNya
पञ्चमहाव्रतरक्षां कोपचतुष्कस्य निग्रहं परमम् । दुर्दान्तेन्द्रियविजयं तपःसिद्धिविधौ
कुरूद्योगम् ।२।’’ इत्यार्याद्वयकथितलक्षणेन शुभोपयोगभावेन परिणामेन तद्वि-
लक्षणेनाशुभोपयोगपरिणामेन च युक्ताः परिणताः । इदानीं पुण्यपापभेदान् कथयति ‘‘सादं
सुहाउ णामं गोदं पुण्णं’’ सद्वेद्यशुभायुर्नामगोत्राणि पुण्यं भवति ‘‘पराणि पावं च’’
तस्मादपराणि कर्माणि पापं चेति । तद्यथा — सद्वेद्यमेकं, तिर्यग्मनुष्यदेवायुस्त्रयं, सुभग-
यशःकीर्त्तितीर्थकरत्वादिनामप्रकृतीनां सप्तत्रिंशत्, तथोच्चैर्गोत्रमिति समुदायेन
द्विचत्वारिंशत्संख्याः पुण्यप्रकृतयो विज्ञेयाः । शेषा द्वयशीतिपापमिति । तत्र ‘दर्शनविशुद्धि-
र्विनयसंपन्नता शीलव्रतेष्वनतिचारोऽभीक्ष्णज्ञानोपयोगसंवेगौ शक्तितस्त्यागतपसीसाधुसमाधि-
र्वैयावृत्त्यकरणमर्हदाचार्यबहुश्रुतप्रवचनभक्तिरावश्यकापरिहाणिमार्गप्रभावनाप्रवचनवत्सलत्वमिति
तीर्थकरत्वस्य’ इत्युक्तलक्षणषोडशभावनोत्पन्नतीर्थकरनामकर्मैव विशिष्टं पुण्यम् ।
1. agnAt shAstra.
176 ]
bRuhad – dravyasangrah