180 ]bRuhad – dravyasangrah
सम्यग्दर्शनं ज्ञानं चरणं मोक्षस्य कारणं जानीहि ।
व्यवहारात् निश्चयतः तत्त्रिकमयः निजः आत्मा ।।३९।।
व्याख्या — ‘‘सम्मद्दंसणणाणं चरणं मोक्खस्स कारणं जाणे ववहारा’’
सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रत्रयं मोक्षस्य कारणं, हे शिष्य ! जानीहि व्यवहारनयात् । ‘‘णिच्छयदो
तत्तियमइओ णिओ अप्पा’’ निश्चयतस्तत्त्रितयमयो निजात्मेति । तथाहि वीतरागसर्वज्ञप्रणीत-
षड्द्रव्यपञ्चास्तिकायसप्ततत्त्वनवपदार्थसम्यक्श्रद्धानज्ञानव्रताद्यनुष्ठानविकल्परूपो व्यवहारमोक्ष-
मार्गः । निजनिरञ्जनशुद्धात्मतत्त्वसम्यक्श्रद्धानज्ञानानुचरणैकाग्य्रापरिणतिरूपो निश्चयमोक्षमार्गः ।
gAthA 39
gAthArtha — samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritrane vyavahAranayathI mokShanun
kAraN jANo. samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritramay nij AtmAne nishchayathI
mokShanun kAraN jANo.
TIkA — ‘‘सम्मद्दंसणणाणं चरणं मोक्खस्स कारणं जाणे ववहारा’’ – he shiShya!
samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritra — e traNane vyavahAranayathI mokShanun kAraN
jANo. ‘‘णिच्छयदो तत्तियमइओ णिओ अप्पा’’ nishchayathI1 samyagdarshan, samyaggnAn ane
samyakchAritra — e traNamay nijAtmA ja mokShanun kAraN chhe. te samajAvavAmAn Ave chhe —
vItarAgasarvagnapraNIt chha dravya, panchAstikAy, sAt tattva ane nav padArthonAn samyakshraddhAn,
gnAn ane vratAdi AcharaNanA vikalparUp2 vyavahAramokShamArga chhe; nij niranjan
shuddhAtmatattvanAn samyakshraddhAn – gnAn – AcharaNanI ekAgrapariNatirUp nishchayamokShamArga chhe.
1. ‘‘jainashAstronun paramArthe vItarAgapaNun ja tAtparya chhe. A vItarAgapaNAne vyavahAr – nishchayanA avirodh
vaDe ja anusaravAmAn Ave to iShTasiddhi thAy chhe, parantu anyathA nahIn.’’ [juo, shrI panchAstikAy
gAthA 172 TIkA pRuShTha 254.] ‘‘chhaThThA guNasthAne muniyogya shuddha pariNati nirantar hovI temaj
mahAvratAdi sambandhI shubhabhAvo yathAyogyapaNe hovA te nishchay – vyavahAranA avirodhanun (sumeLanun)
udAharaN chhe. pAnchamA guNasthAne te guNasthAnane yogya shuddha pariNati nirantar hovI temaj deshavratAdi
sambandhI shubhabhAvo yathAyogyapaNe hovA te nishchay – vyavahAranA avirodhanun udAharaN chhe.’’ [juo, shrI
panchAstikAy gAthA 172, pRuShTha 254 phUTanoT. 2]
2. vikalpa chhe te rAg chhe ane teno har samaye anshe abhAv thato jAy chhe arthAt kathanchit bhinna
sAdhya – sAdhan bhAvano abhAv thato jAy chhe, tethI tene vyavahAramokShamArga kahe chhe. [ juo,
panchAstikAy pRuShTha 235 – 236.]