Chidvilas-Gujarati (English transliteration). Samyaktvani Pradhanata; Gyan gunanu Swaroop; Darshan gunanu Swaroop; Charitranu Swaroop; Gunani Siddhi Paryayathi Thay Chhe.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 7

 

Page 7 of 113
PDF/HTML Page 21 of 127
single page version

guN adhikAr[ 7
mATe nay (ane) pramAN (te) yukti chhe em jANavun.
‘guNasattA’mAn anant bhed chhe te guNanA anant bhed chhe. ek
sUkShmaguNanA anant paryAyo chhe, gnAnasUkShma, darshanasUkShma e ja rIte badhA
guNo sUkShma jANavA; sUkShma (guN)nA paryAyo chhe.
sUkShmaguNano gnAnasUkShma
paryAy gnAyakatArUp anantashaktimay nRitya kare chhe; ek gnAnnRityamAn
anant guNano ghAT jANavAmAn Avyo chhe tethI (te anant guNano ghAT)
gnAnamAn chhe; anant guNanA ghATamAn ekek guN anantarUpe thaIne potAnA
ja lakShaNane dhAre chhe, te kaLA chhe; ekek kaLA guNarUp hovAthI anantarUpane
dhAre chhe; ekek rUp je rUpe thayun tenI anant sattA chhe; ekek sattA anant
bhAvane dhare chhe; ekek bhAvamAn anant ras chhe; ekek rasamAn anant
prabhAv chhe.
A prakAre AvA bhedo anant sudhI jANavA.
ekek guN sAthe bIjA guNane lagADavAthI anant saptabhangI sAdhI
shakAy chhe (arthAt ek guNamAn bIjA guNanI apekShA laIne temAn anant
saptabhangI Utare chhe). tenun kathana
(ahIn sattA guN sAthe gnAn guNanI
apekShA laIne saptabhanganun svarUp vichAre chhe)
sattA gnAnarUp chhe ke nathI?(1) jo sattA gnAnarUp kahIe to
(gnAnaguN sattAguNanA Ashraye Thare, ane em thatAn), ‘द्रव्याश्रया निर्गुणा
गुणा’ A sUtramAn guNamAn guNanI manA karI chhe te sUtra juThun Thare chhe.
(ane) (2) jo (sattAne) gnAnarUp na mAnIe to (te) jaD Thare chhe.
tethI saptabhang sAdhIe chhIe. te A pramANe
(1) kevaL chaitanyanun astitva chhe em jyAre kahIe tyAre (sattA)
gnAnarUp chhe (syAt asti).
vistArvarNan mATe juo; Aj granthakartAkRut adhyAtma panchasangrahsavaiyA
TIkA pRuShTha. 12.
1. tattvArthasUtra 541.

Page 8 of 113
PDF/HTML Page 22 of 127
single page version

8 ]
chiddavilAs
(2) kevaL sattAlakShaNasApekSha, anyaguNanirapekSha laIe tyAre (sattA)
gnAnarUp nathI. (syAt nAsti).
(3) banne vivakShAomAn (sattA kathanchit) gnAnarUp chhe, nathI. (syAt
astinAsti).
(4) (sattAno) anant mahimA vachanagochar nathI tethI avaktavya chhe.
[athavA sattA gnAnarUp chhe ane gnAnarUp nathI evA banne prakAr
ekasAthe kahI shakAtA nathI mATe syAt avaktavya chhe.] (syAt
avaktavya).
(5) ‘(sattA) gnAnarUp chhe’ em kahetAn ‘(sattA gnAnarUp) nathI’ evA
bhanganun kathan bAkI rahI jAy chhe tethI sattA gnAnarUp chhe; parantu
avaktavya chhe. (syAt asti avaktavya)
(6) ‘(sattA) gnAnarUp nathI’ em kahetAn ‘(sattA) gnAnarUp chhe’ evA
bhanganun kathan bAkI rahI jAy chhe tethI (sattA gnAnarUp nathI ane)
avaktavya chhe. (syAt nAsti avaktavya)
(7) astinAsti banne bhang ek sAthe kahI shakAtA nathI tethI (sattA
gnAnarUp chhegnAnarUp nathI ne) avaktavya chhe (syAt astinAsti
avaktavya).
A pramANe chaitanya vaDe sattAnA sAt bhang gnAn sAthe sadhAy chhe.
e ja pramANe chaitanya vaDe sattAnA sAt bhang darshan sAthe sAdhavA; tathA
e ja pramANe vIrya sAthe, prameyatva sAthe, temaj anant guNo sAthe
(sAdhavA) chetanAnI jem badhA guNo sAthe (sattAnA sAt bhang) sAdhIe
tyAre (sattAmAn) anant sAt bhang sadhAy chhe. vaLI sattAnI jagyAe
vastutva mUkIne, tenI sAthe sattAnI jem sAdhIe tyAre anant vAr sAt
bhang thAy chhe. e ja rIte vastutva sAthe. evI ja rIte ekek guN sAthe
anantavAr judA judA sAdhavA. e rIte anant guN siddha thAy chhe.

Page 9 of 113
PDF/HTML Page 23 of 127
single page version

guN adhikAr[ 9
sattAnI jagyAe (chetan) mUkIe tyAre ek chetananI vivakShAthI
(sAt bhang) sadhAy chhe, te ja pramANe chetanAnI mAphak ekek guNane
vivakShAvaDe sAdhIe tyAre badhA guNo paryant anantAnant (sAt bhang) ek
ek guN sAthe sadhAy chhe.
evI rIte A charchA svarUpanI ruchi pragaTe tyAre pAme ane kare.
nij gharanAn nidhAn nijapArakhI ja parakhe.

Page 10 of 113
PDF/HTML Page 24 of 127
single page version

10 ]
chiddavilAs
samyaktvanI pradhAAnatA
jIvamAn guNo anant chhe; temAn samyaktva, darshan, gnAn, chAritra,
sukh e visheSharUp chhepradhAn chhe. vastuno yathAvat nishchay thavo tene
samyak kahIe. te 1anant prakAre chhe. samyak nirvikalpa darshan (upayog)
tene kahIe ke je dekhavAmAtra pariNamyun.
samyak savikalpa darshan (upayog) tene kahIe ke je svagneyabhedone
judA judA dekhe chhe ne paragneyabhedone judA dekhe chhe.
(je) gnAn jANavAmAtra pariNamyun te nirvikalpa samyaggnAn chhe.
(je gnAn) svagneyabhedane judA jANe chhe ne paragneyabhedane judA
jANe chhe tene savikalpa samyag gnAn kahIe.
(je) AcharaNarUp pariNamyun tene nirvikalpa samyakchAritra kahIe.
(je) svagneyane Achare chhe ne paragneyanA tyAgane Achare chhe tene
savikalpasamyakchAritra kahIe. ityAdi ghaNA bhedo chhe.
ahIn koI prashna kare kesamyaktva upayog chhe ke nahi? jo
upayog hoy to upayoganA bAr bhed kem kahyA? ATh gnAnanA ane
chAr darshananAn; (temAn) samyaktva to na lAvyA? jo samyaktva upayog
nathI to pradhAn kaI rIte sambhave chhe?
tenun samAdhAn A samyaktva guN chhe te pradhAn guN chhe; kemake
1. ahIn darshan apekShAe be bhed, gnAn apekShAe be bhed ne chAritra apekShAe
be bhede rIte samyaktvanA chha bhed samajAvyA chhe. ane e rIte anant
guNonI apekShAe samyaktvanA anant bhed paDe chhe, tethI ahIn samyaktvane
anant prakAre kahyun chhe, em samajavun.

Page 11 of 113
PDF/HTML Page 25 of 127
single page version

samyaktvanI pradhAnatA[ 11
sarva guNo samyak AnAthI chhe, sarva guNonun astitvapaNun AnAthI chhe,
sarva guNono nishchay yathAavasthitabhAv (AnAthI) chhe. nishchayanun nAm
samyaktva chhe ke jyAn vyavahAr, bhed, vikalpa nathI, ashuddhatA nathI, nij
anubhav svarUp samyak chhe.
gnAn jANavAmAtra pariNamyun (te) nirvikalpa samyag gnAn chhe. gnAn
gneyone jANe chhe te asadbhUtaupacharitanayathI chhe.
darshan dekhavArUp pariNamyun. (tene). nirvikalpa samyak darshan kahIe
(darshan) svagneyane judAn dekhe chhe ne paragneyane judAn dekhe chhe, te bhed
vyavahArathI [chhe] em kahIe. asadbhUt upacharitanayathI [darshan] parane
dekhe chhe. te nirvikalparUp gnAn ane darshan samyak thayAn te samyak (tva)
guNathI samyak thayAn e rIte anant [guNo] samyak thayA te samyak
guNanI pradhAnatAthI thayA.
shuddha dravyArthikanayathI A jIv anAdithI kevalagnAnAdi anant
guNone dhAraN kare chhe, parantu jyAn sudhI samyak na pragaTyun tyAn sudhI
[te guNo] ashuddha rahyA. [sva paryAyanA puruShArtharUp] kALalabdhi *pAmIne
jyAre samyaktva thayun tyAre samyaknI shuddhatAthI te guNo vimaL thayA;
tethI pratham samyaktva guN thayo, pachhI bIjA guNo thayA; siddha
bhagavAnanA guNomAn paN pratham samyaktva ja kahyun; tethI samyaktva pradhAn
chhe. upayog to darshan ane gnAn chhe, jyAn ‘samyagdarshan’ kahyun hoy tyAn
‘samyaktva’ samajavun ane jyAn ‘darshan’ kahyun hoy tyAn ‘dekhavArUp darshan’
samajavun. vastunA nishchayarUp, anubhavarUp samyaktva chhe te pradhAn chhe.
*juo, mokShamArga prakAshakmokSha sAdhanamAn puruShArthanI mukhyatA, pRu. 311

Page 12 of 113
PDF/HTML Page 26 of 127
single page version

12 ]
chiddavilAs
gnAnaguNanun svarup
have gnAnaguNanun svarUp kahIe chhIe. gnAn jANapaNun e rIte
nirvikalpa chhe, te svagneyane jANe chhe; te paragneyone jANavAmAn, gnAn
nishchayathI jANe to gnAn jaD thAy
tAdAtmyavRuttithI ek thaI jAy; tethI
nishchayathI to na jANe, upachArathI jANe to sarvagnatA kaI rIte [bane]?
jo upachAramAtra to jUTho chhe to sarvagna[paNun] jUThun thAy, te na bane.
tenun samAdhAAn :jem arIsAmAn ghaDovastra vagere dekhAy chhe,
tyAn je ‘dekhavun’ te to upachAr darshan nathI, [ tem gnAn] gneyone pratyakSha
dekhe chhe te to jUThun nathI; parantu ATalun visheSh chhe ke upayog gnAnamAn
sva
paraprakAshak shakti chhe, te potAnA svarUpprakAshanamAn nishchaL
vyApyavyApak vaDe lIn thayelo akhanD prakAsh chhe; paranun prakAshan to chhe,
parantu vyApakarUp ekatA nathI [arthAt parane jANatAn gnAn par sAthe
ekamek thatun nathI], tethI upachAr sangnA thaI. vastushakti upachAr nathI
1
e vAt visheSh lakhIe chhIe
koI ek mithyAvAdI em mAne chhe ke gneyonun jANapaNun chhe te
ja ashuddhatA chhe, jyAre te maTashe tyAre ashuddhatA maTashe2 parantu em to
nathI, kemake gnAn viShe evI svaparaprakAshakatA potAnA sahaj bhAvathI
chhe, te ashuddhabhAv nathI. arUpI Atmapradeshono prakAsh lokalokanA
AkArarUp thaIne mechak upayog [anekAkAr upayog] thayo chhe. A
"
1. juo, samayasAr gA. 356 thI 365 upar jayasenAchAryanI TIkAmAn
pRu. 466467.
2. juo, samayasAr kalash251;

Page 13 of 113
PDF/HTML Page 27 of 127
single page version

gnAnaguNanun svarUp[ 13
sambandhamAn kahyun chhe ke नीरुपात्मप्रदेशप्रकाशमानलोकालोकाकारमेचकोपयोग-
लक्षणा स्वच्छत्वशक्तिः’ [arthAt amUrtik AtmapradeshomAn prakAshamAn
lokAlokanA AkArothI mechak [arthAt anek AkArarUp] evo upayog
jenun lakShaN chhe evI svachchhatva shakti chhe
1].
te ja svachchha[tva] shakti chhe, jem arIsAmAn jo ghaTpaT dekhAy
to nirmaL chhe; ane jo na dekhAy to malin chhe, tem ja gnAnamAn jo
sakaL gney bhAse to nirmaL chhe, na bhAse to nirmaL nathI. gnAn potAnA
dravya
pradeshavaDe to gneyamAn jatun nathIgneyamAn tanmay thatun nathI. jo e
pramANe tanmay thaI jAy to gneyAkArono nAsh thatAn gnAnano vinAsh thaI
jAy.
2 mATe dravyathI [gnAnane] gney vyApakatA nathI. gnAnanI koI [evI]
sva-paraprakAshak shakti chhe, te shaktinI paryAyovaDe gneyone jANe chhe.
vastunun svarUp gnAnamAtra chhe; te sambandhamAn chAr prashno upaje chhe,
[1] ek to prashna e ke gnAn gneyanA avalambane chhe ke potAnA
avalambane chhe?
[2] bIjo prashna em ke gnAn ek chhe ke anek chhe?
[3] trIjo prashna evo chhe ke gnAn astirUp chhe ke nAstirUp
chhe?
[4] chotho prashna evo chhe ke gnAn nitya chhe ke anitya chhe?3
tenun samAdhAn A pramANe chhe
[1] je jeTalI vastu chhe teTalI dravyaparyAyarUp [chhe], gnAn paN
1. gujarAtI samayasAr pRu. 504;
2. samayasAr kalash. 255
6
3. samayasAr kalash TIkA pRu. 282 tathA samayasAr gujarAtI pRu. 488 thI
500.

Page 14 of 113
PDF/HTML Page 28 of 127
single page version

14 ]
chiddavilAs
dravyaparyAyarUp chhe; dravyarUp nirvikalpa gnAnamAtra vastu, paryAy mAtra
svagneyparagneyane jANe chhe. gneyanA paryAy vaDe gnAnanun paryAyarUp thavA vaDe
gnAn gneyonA avalambane chhe. [je gneyone jANavArUp pariNati chhe te
gnAnano paryAy chhe, tethI gnAnano paryAy kahetAn gnAn gneyanA avalambane
chhe em kahevAmAn Ave chhe.] ane vastumAtra [kahetAn] potAnA avalambane
chhe.
[2] gnAnane paryAy mAtra kahetAn anek chhe, vastumAtra [kahetAn] ek
chhe.
[3] gnAn paryAyamAtra [kahetAn] nAsti chhe, vastumAtra [kahetAn]
asti chhe.
[4] [gnAn] paryAyamAtra [kahetAn] anitya chhe, vastumAtra [kahetAn]
nitya chhe.
A pramANe samAdhAn karavun te syAdvAd chhe, ane e ja pramANe
vastunun svarUp chhe.
gnAn vastu potAnA astitvapaNAthI chAr bhedavALI chhe. gnAnamAtra
jIv svadravyapaNe asti, svakShetrapaNe asti, svakALapaNe asti ane
svabhAvapaNe asti [chhe], [te] paradravyapaNe nAsti, parakShetrapaNe nAsti,
parakALapaNe nAsti ne parabhAvapaNe nAsti [chhe]. gnAnanAn dravya-kShetra-kAL-
bhAv gneyamAn nathI. gneyanAn [ dravya-kShetra-kAL-bhAv] gnAnamAn nathI. gnAnanA
potAnA nij lakShaNanI apekShAvaDe [ane] anya guN lakShaN nirapekShatA
vaDe gnAnanI sangnA
sankhyA
lakShaNprayojanatA gnAnamAn chhe, anyanI nathI.
anya guNonI sangnAsankhyAlakShaNprayojanatA anya guNomAn chhe.
(vaLI ) temAn koI ek visheSh bhed lakhIe chhIe, te visheSh
gnAnathI visheSh sukh chhe, gnAn [ane] Anandanun sAmIpyapaNun chhe.
tethI gnAnaviShe sAt bhed chhe, te A pramANe 1nAm,

Page 15 of 113
PDF/HTML Page 29 of 127
single page version

gnAnaguNanun svarUp[ 15
2lakShaN, 3kShetra, 4kAL, 5sankhyA, 6sthAnasvarUp ane 7phaL
e sAt bhed kahIe chhIe
1. nAm‘gnAn’ evun nAm shA mATe kahevun? [ te kahe chhe.]
‘ज्ञानोति ज्ञानं [arthAt je jANe chhe te gnAn chhe]’ enA vaDe jANavAmAn
Ave chhe tethI gnAn kahIe; je [pote] jANe chhe [athavA] jenA vaDe
jIv jANe chhe, tethI [tenun] ‘gnAn’ nAm chhe.
2. lakShaNgnAnanun lakShaN sAmAnyapaNe nirvikalpa chhe, te ja sva
par prakAshak chhe. visheSh em kahIe chhIe [ke] jo [gnAn], kevaL
svasamvedaj [arthAt mAtra potAne ja jANanAr] chhe, te sva
par prakAshak
nathI to mahA dUShaN thAy; svapadanI sthApanA paranA sthApanathI chhe. paranI
sthApanAnI apekShA dUr karavAmAn Ave to svanun sthApan paN siddha thatun
nathI. mATe sva
par prakAshak shakti mAnavAthI sarva siddhi chhe, AmAn kAI
sandeh nathI.
[prashna :] gnAn anant guNone jANe chhe, ek darshanane paN te
jANe chhe, darshanamAtrane jANatun hovAthI [te] ekadesh gnAn chhe ke sarvadesh
gnAn chhe? [1] [mAtra darshanane jANanArA gnAnane] jo sarvadesh kaho to
te sarvadesh sambhavatun nathI [kAraN ke] te mAtra darshanane ja jANanArun na
rahyun paN badhAne jANanArun Tharyun. [2] [ane jo te gnAnane] ekadesh
anshakalpanA chhe, [em kaho to] te kevaLagnAnamAn sambhavatI nathI.
tenun samAdhAAn :darshanamAn sarvadarshitva shakti chhe,1 tethI tene
jANatAn sarva jANyun,ek to A nyAy chhe. [vaLI] yugapat sarva guNone
jANatAn temAn darshanane paN jANyun, yugapat jANavAmAn vikalpa nathI. ek
ja nirAvaraN jANavAthI sarva guNo nirAvaraN jANyA. jem ek
AtmAnA asankhya pradesh, pradesh
pradeshamAn anant guN [ane] guN
1. guja0 samayasAr pRu. 504;

Page 16 of 113
PDF/HTML Page 30 of 127
single page version

16 ]
chiddavilAs
guNamAn asankhya pradesh. te ek pradesh nirAvaraN thatAn sarva pradesho
nirAvaraN thayA; ekane jANe te sarvane jANe, sarvane jANe te ekane
jANe,
1 em AgamamAn kahyun chhe; [tethI] nirAvaraN ek darshanane
jANavAmAn sarvadesh gnAn siddha thAy chhe.
ahIn koI prashna kare chhe kedarshan nirAkAr chhe, tene jANavAthI
gnAn paN nirAkAr thayun?
tenun samAdhAAn :darshan guN dekhavAmAtra lakShaNane dhAraN kare chhe;
ane sarvadarshitva shaktine dhAraN kare chhe e darshananun visheSh chhe; tene
(gnAn) jANe chhe. (tethI darshanane jANanArun gnAn nirAkAr nathI)
ek
to A samAdhAn chhe. bIjun visheSh e chhe ke gnAnanI sarvagna shaktimAn
sarvane jANatAn darshan paN Avyun; badhA guNonun jANapaNun mukhya thayun temAn
darshan paN AvI gayun, paN te gnAn te rUp (thayun)
em na kahIe
(arthAt anant guNo sAthe darshanane jANavA chhatAn gnAn te darshanarUpe thaI
jatun nathI) gnAnanI shakti yugapat
badhAne ek sAthejANavAnI chhe tethI
(gnAnane) judun visheShaN (guN) levun. jem pAnch ras jemAn garbhit chhe
evo ras koIe chAkhyo, tyAn em kahevAnun banatun nathI ke A puruShe
madhur ras chAkhyo. tem darshan anant guNomAn AvI gayun, ek (judA
darshan-guN)nI kalpanA karavAnun banatun nathI
em jANavun.
gnAn potAnA satpaNAthI sattArUp chhe, gnAn potAnA sUkShmatvathI
sUkShmarUp chhe, gnAn potAnA vIryathI anant baLarUp chhe, gnAn potAnA
agurulaghutvathI agurulaghurUp chhe
e pramANe anant guNonAn lakShaN
gnAnamAn Ave chhe. gnAn trikALavartI sarvane ek samayamAn yugapat jANe chhe.
tyAn, A prashna UThe chhe keAtmAne bhaviShyakALanA samay-
samayamAn je pariNAmadvArA je sukh thashe te to gnAnamAn AvI pratibhAsyun,
1. pravachanasAr gA. 4849.

Page 17 of 113
PDF/HTML Page 31 of 127
single page version

gnAnaguNanun svarUp[ 17
(to pachhI) svasamvedan pariNatinun sukh samaye samaye navun navun kahevAnun
kaI rIte rahyun?
tenun samAdhAAn :gnAnabhAvamAn bhaviShyakAL thatAn je pariNAm
vyakta thashe tyAre te sukh vyakta thashe. ahIn (vartamAnamAn) vyakta pariNAm
thayA tethI sukh chhe; pariNAm ek samay ja rahe chhe tethI samayamAtra
pariNAmanun sukh chhe, gnAnanun sukh yugapat chhe. pariNAmanun (sukh) samay
mAtranun chhe (tethI) samay samayanA pariNAm jyAre Ave tyAre vyakta
sukh thAy. bhaviShyakALanA pariNAm gnAnamAn AvyA, paN thayA nathI,
tethI pariNAmanun sukh kramavartI chhe, te to samaye samaye navun navun thAy
chhe. gnAnano upayog yugapat chhe, te upayog pot potAnA lakShaNane
dhAraN kare chhe tethI pariNAmanun sukh navun kahIe (ane) gnAnanun sukh
yugapat chhe. gnAnanI anvay ane yugapatrUp shakti chhe, tenA paryAyanI
vyatirekarUp shakti (chhe, te) vyApakarUp thaIne anvayarUp thAy chhe*.
anvay yugapat chhe ekek samayanA pariNAmadvAramAn Ave chhe, tene
pariNamelun gnan kahe chhe, athavA gnAnarUpe gnAn pariName chhe tyAre vyatirek
shaktirUp gnAn thAy chhe. anvay-vyatirek paraspar ek-bIjArUp thAy
chhe (arthAt te banne avinAbhAvIrUp chhe,) tethI (gnAnanun) param lakShaN
je vedakatA, temAn (te banne) chhe. vedakatA (jANavApaNun) pariNAmathI (chhe);
pariNAm, dravyatvaguNanA prabhAvathI dravyaguNanA AkAre thAy chhe (ane)
dravya-guNo paryAyanA AkAre thAy chhe. A pramANe gnAnanA ghaNA bhedo
sadhAy chhe. (ahIn) gnAnanun lakShaN jANapaNun chhe te nishchit thayun. teno
bIjo vistAr chhe.
(pUrve gnAn viShe sAt bhed kahyA hatA temAnthI nAm ane lakShaN
e be bhedanun vivechan ahIn pUrun thayun. have trIjA bhedanun vivechan kare
chhe.)
juo guja0 pravachanasAr gA. 111 TIkA pRu. 192.

Page 18 of 113
PDF/HTML Page 32 of 127
single page version

18 ]
chiddavilAs
have gnAnanun kShetra kahIe chhIe.
3. kShetra(gnAnanun kShetra) asankhyAt pradesh bhed vivakShAmAn kahIe.
ane abhedamAn jANanamAtra vastunun sattva (jeTalAmAn chhe teTalun) kShetra chhe.
4. kALjeTalI gnAnanI maryAdA chhe teTalo gnAnano kAL chhe.
(sAmAnya apekShAe gnAnano kAL anAdi anant chhe ane visheSh
apekShAe gnAnano kAL ek samay chhe.)
5. sankhyAgnAn mAtra vastu sAmAnyatAthI ek chhe (ane)
paryAyathI anant chhe, shakti anant chhe. bhed kalpanAmAn darshanane jANe te
‘darshananun gnAn’ (evun) nAm pAme, sattAne jANe te ‘sattAnun gnAn’ (evun)
nAm pAme; tethI kalpanA karatAn bhed sankhyA chhe. nirvikalpa avasthAmAn
ek chhe. A sankhyA jo pradeshamAn gaNIe to gnAnanA asankhyAt pradesho
chhe.
6. sthAnasvarupgnAnamAtra vastunun sthAnak gnAnamAtra vastumAn chhe
tethI (gnAn) gnAnasvarUp potAnA sthAnakamAn chhe, te ja sthAnasvarUp
kahIe. (je gnAn,) darshanane jANe te darshanane jANavAnun sthAnasvarUp
darshananun gnAn chhe
evI bhed kalpanA UThe chhe, gnAtA jANe chhe.
7. phaLgnAnanun phaL chhe te gnAn chhe, ek to em chhe, kemake
ekanun phaL bIjun na hoy, (koI guN) nijalakShaNane na taje, guNamAn
guN hoy nahi, mATe (gnAnanun) nirvikalpa nijalakShaN phaL chhe. jem pote
potAne sampradAn kare tem (gnAnanun) potAnun phaL svabhAvaprakAsh chhe. bIjun,
gnAnanun phaL
sukh kahIe. bAramA guNasthAne moh gayo, paN anant
pravachanasAr gA. 54 heDing tathA gA. 59-60-61
ज्ञान समान न आन जगत में सुखको कारण
यह परमामृत जन्मजरामृतु-रोग-निवारण ।।
chhahaDhALA 43

Page 19 of 113
PDF/HTML Page 33 of 127
single page version

gnAnaguNanun svarUp[ 19
sukh (evun) nAm gnAn anant thavAthI teramA (guNasthAnak)mAn pAmyun;
tethI gnAnanI sAthe Anand chhe te gnAnanun phaL chhe.
A sambandhamAn kahyun chhe
ke ‘नास्ति ज्ञानसमं सुखम् । (arthAt gnAn samAn sukh nathI).’
(ahIn jem gnAnamAn nAm, lakShaNAdi sAt bhed utAryA tem) e
sAte bhedo darshanamAn lagADavA, vIryamAn (paN) lAge. anantaguNomAn (paN)
te sAte bhed jANo.
A rIte gnAnanun (svarUp) ane tenA bhed sankShepamAtrathI kahyA.

Page 20 of 113
PDF/HTML Page 34 of 127
single page version

20 ]
chiddavilAs
darshanaguNanun svarup
have darshananA bhed kahIe chhIe
je dekhe chhe te darshan chhe athavA jenA vaDe jIv dekhe chhe tene darshan
kahIe. nirAkAr upayogarUp drashi1 (darshan) shakti chhe. A sambandhamAn
jinAgamamAn em kahyun chhe ke ‘निराकारं दर्शनं, साकारं ज्ञानं (eTale ke
darshan nirAkAr chhe ane gnAn sAkAr chhe arthAt darshanano viShay nirAkAr
chhe ane gnAnano viShay sAkAr chhe.) jo darshan guN na hoy to vastu
adrashya thatAn sarva vastuonun gnAn ja na thAy ane em thatAn gneyono
abhAv Thare, mATe darshan pradhAn guN chhe.
‘सामान्यं दर्शनं विशेषं ज्ञानं’ [darshan sAmAnya chhe ane gnAn visheSh
chhe arthAt darshanano viShay sAmAnya chhe ne gnAnano viShay visheSh chhe]
em (AgamamAn) kahyun chhe. koI ek vaktAe ‘siddhastotra’nI TIkA karI
chhe teNe tathA bIjAe paN em kahyun chhe ke sAmAnya shabdano artha AtmA
kahyo chhe, [tethI] AtmAnun avalokan te darshan chhe ane sva
paranun
avalokan te gnAn chhe. [parantu] em kahevAthI ek guN ja Thare [kemake]
je darshan Atma-avalokanamAn hatun te ja paraavalokanamAn Avyun;
AvaraN be na hoy. parantu A kathan to nisandeh chhe ke gnAnAvaraN
ane darshanAvaraN e be jatAn siddha bhagavAnane (kevaLagnAn ane
kevaLadarshan) evA be guNo pragaTe chhe.
[vaLI jo] AtmAnun avalokan ja darshan hoy to sarvadarshitva
1. juo samayasAr gujarAtI pRu. 503

Page 21 of 113
PDF/HTML Page 35 of 127
single page version

darshan guNanun svarUp[ 21
shaktino abhAv thAy (parantu AgamamAn) te sarvadarshitva shakti kahI chhe.
siddhAntanun evun vachan chhe ke
‘विश्वविश्वसामान्यभावपरिणामात्मदर्शनमयी
सर्वदर्शित्वशक्तिः’ [samasta vishvanA sAmAnya bhAvane dekhavArUpe (arthAt
sarva padArthonA samUharUp lokAlokane sattAmAtra grahavArUpe) pariNamelA
evA AtmadarshanamayI sarvadarshitvashakti] Am samayasAranA upanyAs
[
parishiShTa]mAn kahyun chhe.
ahIn koI prashna kare chhe kedarshanane nirAkAr kahyun [parantu]
sarvadarshitva shaktimAn to sarvagneyone dekhavAthI [te] nirAkAr na rahyun?
tenun samAdhAngommaTasArajI (jIvakAnD)mAn kahyun chhe ke
भावाणं सामण्णविसेसयाणं सरूवमेत्तं जं
वण्णणहीणग्गहणं जीवेण य दंसणं होदि ।।४८३।।
[artha :jIvadvArA je sAmAnyavisheShAtmak padArthonI svaparasattAnun
nirvikalparUpe avabhAsan thAy chhe tene darshan kahe chhe.]
TIkA :‘‘भावानां सामान्यविशेषात्मकपदार्थानां यत्स्वरूपमात्र
विकल्परहितं यथा भवति तथा जीवेन सह स्वपरसत्तावभासनं तद्दर्शन भवति ।
पश्यति दृश्यते अनेन दर्शनमात्र वा दर्शनं’’
A kathanamAn, sAmAnya visheShamay sarva padArthonun svarUp mAtra,
vikalparahit, jIv sahit sva-paranun bhAsavun (tene) darshan kahIe. A
kathanamAn, banne siddha thayA. nirAkAr to vikalparahit svarUpamAtranA
grahaNamAn siddha thayun. sarvadarshI(tva) sarva padArthanA grahaNamAn siddha thayun;
tethI A kathan pramAN chhe.
A kathanamAn A vivakShA levI ke potAnun svarUpamAtra (te) sva
levun, te ja sAmAnya thayun mATe e levun, ane guNaparyAyanA bhedarUp par
kahetAn nirvikalpa svarUpathI bIjo bhed te ja visheSh thayun Avun sAmAnya
1. guja0 samayasAr pRu. 504

Page 22 of 113
PDF/HTML Page 36 of 127
single page version

22 ]
chiddavilAs
visheSh(paNun) sarva bhAvomAn (badhA padArthomAn) chhe. tadAtmak (sAmAnya
visheShAtmak) vastunA nirvikalpa svarUp mAtranun avabhAsan (tene) darshan
kahIe.
(pUrve jem gnAn viShe sAt bhed kahyA hatA tem) darshan viShe paN
sAt bhed chhe, te kahIe chhIe
(1) (nAm) darshan evun nAm, dekhavAthI paDayun tethI (darshan)
te nAm chhe.
(2) (lakShaN) dekhavAmAtra lakShaN chhe.
(3) (kShetra) asankhyAt pradeshamAn kShetra chhe.
(4) (kAL) darshananI sthitinI maryAdAne kAL kahIe.
(5) (sankhyA) vasturUpe ek chhe, shakti (ane) paryAye anek
chhe. te sankhyA chhe.
(6) (sthAn svarup) (darshan) vastu potAnA sthAnamAn potAnA
svarUpane dhArIne rahe chhe te sthAnasvarUp chhe.
(7) (phaL) Anand (tenun) phaL chhe, (athavA) vastu bhAvavaDe
A darshanano shuddha prakAsh te ja (tenun) phaL chhe. vivakShAo anek chhe te
pramAN chhe.
A rIte darshananun sankShepamAtra kathan kahyun.

Page 23 of 113
PDF/HTML Page 37 of 127
single page version

[ 23 ]
chAritranun svarup
have chAritranun kathan kahIe chhIe
AcharaNanun nAm chAritra chhe. (je) Achare athavA jenA vaDe
AcharaN karavAmAn Ave tene chAritra kahIe. chAritra pariNAmavaDe vastune
AcharIe te chAritra (chhe). charaN mAtra chAritra chhe, A nirvikalpa chhe;
nijAcharaN ja chhe, parano tyAg chhe e paN chAritrano bhed chhe. dravya
viShe sthiratA-vishrAm-AcharaNane dravyAcharaN kahIe; guN viShe sthiratA-
vishrAm-AcharaNane guNAcharaN kahIe tenun visheSh kathan kahIe chhIe
sattAguN viShe pariNAmanI sthiratA (te) sattAnun chAritra chhe.
koI prashna kare ke sthir (to) avinAshInun nAm chhe. pariNAmanI
pravRutti svarUpamAn Ave te chAritra chhe, pariNAm samay sthAyI chhe, to
(sthirapaNun) kaI rIte bane?
tenun samAdhAAn :gnAn darshan svarUpamAn sthiratArUpe sthitievI
sthiratAnun nAm paN chAritra chhe. e chAritra pariNAmanI pravRutti svarUpamAn
thatAn gnAn-darshananI sthiti svarUpamAn thAy chhe. pariNAm vastune vedIne
svarUpamAn UThe chhe tyAn svarUpano lAbh thAy chhe, pachhI te ja (pariNAm)
vastumAn lIn thAy chhe, uttar
pariNAmanun kAraN chhe. vastunodravya
guNanoAsvAd laIne (pariNAm) vastumAn lIn thayA tyAre vastunun
sarvasva enAthI pragaT thayun, vyApakapaNAthI vastunA sarvasvanI mUL
sthitino nivAs vastu thaI. te paN pariNAmanI lInatAmAn jaNAI gayun.
tethI gnAndarshananI shuddhatA pariNAmanI shuddhatAthI chhe. jemake

Page 24 of 113
PDF/HTML Page 38 of 127
single page version

24 ]
chiddavilAs
abhavyanAn darshangnAn nishchayathI siddhasamAn chhe, (parantu) tenA pariNAm
kadI sulaTA thatA nathI tethI tenA darshan-gnAn sadA ashuddha rahe chhe;
bhavyanA pariNAm shuddha thAy chhe tethI tenA darshan-gnAn paN shuddha thAy
chhe. A nyAye pariNAmanI nijavRutti thatAn svabhAvaguNarUp vastumAn
upayoganI sthiratA te chAritra chhe.
(pariNAm) dravyane drave chhe, pariNAmamAn dravatva shakti chhe te (dravya-
guNane) drave chhe. dravyamAn dravatva shakti chhe (tethI) te guNparyAyone drave
chhe. ane guNamAn dravatva shakti chhe (tethI) te dravyaparyAyone drave chhe.
A dravatva shakti dravya-guN-paryAyamAn chhe. pariNAm guNamAn dravIne vyApe
tyAre guNadvArA pariNati thaI (ane) te vakhate guN potAnA lakShaNathI
prakAsharUp thayo. (pariNAm dravyamAn dravIne vyApe tyAre) dravyarUp pariNati
thaI (ane) te vakhate dravyanun lakShaN pragaT thayun; mATe pariNAm vinA
dravatA (
dravavApaNun) hoy nahi, dravyA vinA vyApakatA hoy nahi; tethI
vyApakatA vinA dravyano pravesh guN-paryAyamAn thAy nahi; tethI (dravya-guN-
paryAyanI) anyonya siddhi thAy nahi, mATe anyonya siddhinun nimitta
pariNAm sarvasva chhe.
pariNAmavaDe AtmAmAn gnAn-darshananI sthiti thaI te chAritra chhe;
vedakatAvishrAm, svarUpamAn thayo te vishrAmarUp chAritra chhe. (te chAritra)
vastunAguNanA svarUpane AcharaNavaDe prakaT kare chhe, tethI AcharaNarUp
chAritra chhe. chAritra sarvasva guNdravyanun chhe. sattAnA anant bhed chhe.
anant guNanA anant sattva thayAn, gnAnanun sattva, darshananun sattvae pramANe
(anant guNonun) sattva jANo, te anant sattvanun AcharaNavishrAm,
sthiratAbhAv chAritre karyA.
ahIn prashna thAy chhe kegnAnanun chAritra ekadesh chhe ke sarvadesh?
tenun samAdhAAn :gnAn ek guN chhe, parantu gnAn viShe samasta guNone
jANe (evI) sarvagna gnAnashakti gnAnamAn chhe, tethI gnAnanA AcharaNathI

Page 25 of 113
PDF/HTML Page 39 of 127
single page version

chAritranun svarUp[ 25
sarvanun AcharaN chhe. gnAnane vedyu tyAn badhA guNone vedyA. A gnAn
vishrAm thayo. gnAnanI sthiratA thaI, (ane) sarva guNanI sthiratA gnAnanI
sthiratAmAn AvI, tethI sarvachAritra Avyun. e ja pramANe darshananun chAritra
tem ja sarva guNanA chAritranA bhed jANo.

Page 26 of 113
PDF/HTML Page 40 of 127
single page version

26 ]
chiddavilAs
guNanI siddhi paryAyathI ja chhe
gnAnanun lakShaN jANapaNun chhe; gnAn jANapaNArUp pariName chhe.
ahIn prashna thAy chhe kegnAnanI siddhi jANapaNAthI chhe ke pariNamanathI
chhe? tenun samAdhAnjANapaNA vinA to gnAnano abhAv thAy, (ane)
pariNaman vinA jANapaNun hoy nahi. jANapaNun guN chhe, pariNamavun te
paryAy chhe. paryAy vinA guN hoy nahi ane guN vinA paryAy hoy
nahi, paryAyavaDe guN chhe, avinAbhAvI chhe.
tyAn pharI prashna upaje chhe keparyAy kramavartI chhe ane guN yugapat
chhe, to karmavartIthI yugapat guNanI siddhi kaI rIte thAy chhe? tenun
samAdhAn
guNanI siddhi paryAyathI ja chhete kahIe chhIe
agurulaghuguNanI siddhi paryAy vinA thatI nathI; e ja pramANe sarva
(guNomAn) jANo. agurulaghuguNano vikAr (pariNaman) te ShaTguNI
vRuddhi
hAni chhe. jo ShaTguNI vRuddhihAni na hoy to agurulaghu na
hoy! jo sUkShma guNano paryAy na hoy to sUkShma (guN) na hoy.
gnAnasUkShma, darshanasUkShma te sUkShma(guN)nA paryAy chhe. tethI paryAy sAdhak
chhe, guN siddhi (sAdhya) chhe.
ShaTguNI vRuddhihAninun svarUp shun chhe? evo prashna thayo. tenun
samAdhAAn :siddha bhagavAn chhe temane viShe ShaTguNI vRuddhihAninun
svarUp kahIe chhIe
ahIn mAtra draShTAntarUp kathan chhe, agurulaghuguNanun sUkShma pariNaman to
Agamagamya chhe, vachan agochar chhe. juo, AlApapaddhati pRu. 89