46 ]
iṣhṭopadesh
[ bhagavānashrīkundakund-
टीका — वर्तते । किं तद्धनं । किं विशिष्टं ? इष्टमभिमतं । कथं, सुतरां अतिशयेन
कस्माज्जीवितात्प्राणेभ्यः । केषां ? धनिनां, किं कुर्वंतां ? वाञ्छतां । कं, निर्गमं अतिशयेन गमनं ।
कस्य, कालस्य । किं विशिष्टं ? आयुरित्यादि । आयुः क्षयस्य वृद्धयुत्कर्षस्य च कालान्तरवर्द्धनस्य
कारणम् अयमर्थो, धनिनां तथा जीवितव्यं नेष्टं यथा धनं । कथमन्यथा जीवितक्षयकारणमपि
धनवृद्धिहेतुं कालनिर्गमं वाञ्छन्ति अतो ‘धिग्धनम्’ एवंविधव्यामोहहेतुत्वाद् ।
विशदार्थ — मतलब यह है कि धनियोंको अपना जीवन उतना इष्ट नहीं, जितना
कि धन । धनी चाहता है कि जितना काल बीत जाएगा, उतनी ही ब्यातकी आमदानी बढ़
जाएगी । वह यह ख्याल नहीं करता कि जितना काल बीत जाएगा उतनी ही मेरी आयु
(जीवन) घट जाएगी । वह धनवृद्धिके ख्यालमें जीवन (आयु) विनाशकी ओर तनिक भी
लक्ष्य नहीं देता । इसलिए मालूम होता है कि धनियोंको जीवन (प्राणों) की अपेक्षा धन
ज्यादा अच्छा लगता है । इस प्रकारके व्यामोहका कारण होनेसे धनको धिक्कार है ।।१५।।
[वाञ्छतां धनिनाम् ] em ichchhatā dhanikone [जीवितात् ] potānā jīvan karatān [धनं ] dhan
[सुतरां ] atishay (ghaṇun ja) [इष्टं ] (vahālun) hoy chhe.
ṭīkā : — hoy chhe. shun te? dhan. kevun (hoy chhe)? iṣhṭa – priy. kevī rīte? bahu
ja – atishayapaṇe; konāthī? potānā jīvananī – prāṇathī, kone (vahālun hoy chhe)? dhanikone.
shun karatā? ichchhatā. shun (ichchhatā)? nirgamanane – atishayapaṇe gamanane, konā (gamanane)?
kālanā. kevā prakāranun? āyu ityādi. (kālanun gaman te) āyukṣhayanun kāraṇ ane vr̥uddhi
(vyāj)nā utkarṣhanun kāraṇ chhe arthāt kālanun antar (vyājanī āmadānīmān) vr̥uddhinun kāraṇ
chhe – evo artha chhe. dhanikone jevun dhan iṣhṭa (vahālun) hoy chhe tevun jīvitavya iṣhṭa hotun
nathī. nahi to jīvananā kṣhayanun kāraṇ hovā chhatān dhanavr̥uddhinā kāraṇarūp kālanirgamanane teo
kem ichchhe? māṭe dhan āvā vyāmohanun kāraṇ hovāthī tene dhikkār ho!
bhāvārtha : — jem jem kāl vyatīt thāy chhe tem tem āyu ochhun thatun jāy chhe,
paṇ te kālanun antar dhanikane vyāj vagerenī āmadānīmān vadhāro karavānun kāraṇ bane chhe,
tethī tene (kālagamanane) te utkarṣhanun (ābādīnun) kāraṇ gaṇe chhe.
je dhaniko lobhavash vyāj vagerenī kamāṇī karavā māṭe kālanun nirgaman ichchhe chhe
teo potānā jīvan karatān dhanane vadhāre vahālun gaṇe chhe, kāraṇ ke teo em samaje chhe
ke kālanā nirgamanathī jem divaso vadhashe tem vyāj vagere vadhashe, paṇ teṭalā divaso temanā
āyumānthī ochhā thashe tenun temane bhān hotun nathī. teo dhanavr̥uddhinā lobhamān potānā