-
222 ] [ mokShamArgaprakAshak
so jaise anyamatI kartRutvabuddhise Ishvarako mAnatA hai; usI prakAr yah arahantako mAnatA hai.
aisA nahIn jAnatA ki phal to apane pariNAmonkA lagatA hai, arahanta unako nimittamAtra hain,
isaliye upachAr dvArA ve visheShaN sambhav hote hain.
apane pariNAm shuddha hue binA arahantahI svarga-mokShAdike dAtA nahIn hain. tathA
arahantAdikake nAmAdikase shvAnAdikane svarga prApta kiyA, vahAn nAmAdikakA hI atishay mAnate
hain; parantu binA pariNAmake nAm lenevAleko bhI svargakI prApti nahIn hotI, tab sunanevAleko
kaise hogI? shvAnAdikako nAm sunaneke nimittase koI mandakaShAyarUp bhAv hue hain unakA phal
svarga huA hai; upachArase nAmakI hI mukhyatA kI hai.
tathA arahantAdikake nAm – pUjanAdikase aniShTa sAmagrIkA nAsh tathA iShTa sAmagrIkI prApti
mAnakar rogAdi miTAneke artha va dhanAdikakI prAptike artha nAm letA hai va pUjanAdi karatA
hai. so iShTa-aniShTakA kAraN to pUrvakarmakA uday hai, arahanta to kartA hain nahIn.
arahantAdikakI bhaktirUp shubhopayog pariNAmonse pUrvapApake sankramaNAdi ho jAte hain, isaliye
upachArase aniShTake nAshakA va iShTakI prAptikA kAraN arahantAdikakI bhakti kahI jAtI hai.
parantu jo jIv prathamase hI sAnsArik prayojanasahit bhakti karatA hai usake to pApakA hI
abhiprAy huA. kAnkShA, vichikitsArUp bhAv hue — unase pUrvapApake sankramaNAdi kaise honge?
isaliye usakA kArya siddha nahIn huA.
tathA kitane hI jIv bhaktiko muktikA kAraN jAnakar vahAn ati anurAgI hokar
pravartate hain. vah to anyamatI jaise bhaktise mukti mAnate hain vaisA hI inake bhI shraddhAn huA,
parantu bhakti to rAgarUp hai aur rAgase bandha hai, isaliye mokShakA kAraN nahIn hai. jab rAgakA
uday AtA hai tab bhakti na kare to pApAnurAg ho, isaliye ashubharAg chhoDaneke liye gnAnI
bhaktimen pravartate hain aur mokShamArgako bAhya nimittamAtra bhI jAnate hain; parantu yahAn hI upAdeyapanA
mAnakar santuShTa nahIn hote, shuddhopayogake udyamI rahate hain.
vahI panchAstikAy vyAkhyAmen kahA hai — iyan bhakti kevalabhaktipradhAnasyAgnAnino bhavati.
tIvrarAgajvaravinodArthamasthAnarAganiShedhArthan kvachit gnAninopi bhavati..1
artha — yah bhakti keval bhakti hI hai pradhAn jisake aise agnAnI jIvake hotI hai.
tathA tIvrarAgajvar miTAneke artha yA kusthAnake rAgakA niShedh karaneke artha kadAchit gnAnIke
bhI hotI hai.
1. ayan hi sthUlalakShatayA kevalabhaktipradhAnyasyAgnAnino bhavati. uparitanabhUmikAyAmalabdhAspadasyAsthAnarAg
niShedhArthan tIvrarAgajvaravinodArthan vA kadAchijgnAninopi bhavatIti.(gAthA 136 kI TIkA)