-
354 ] [ paramArthavachanikA
yah chAndI hai; – isaprakAr tInon puruShonne to us sIpakA svarUp jAnA nahIn, isalie tInon
mithyAvAdI hain. ab, chauthA puruSh bolA ki yah to pratyakShapramAN sIpakA TukaDA hai, isamen
kyA dhokhA? sIp sIp sIp, niradhAr sIp, isako jo koI aur vastu kahe vah pratyakShapramAN
bhrAmak athavA andha. usI prakAr samyagdRuShTiko sva-par svarUpamen na sanshay, na vimoh, na vibhram,
yathArtha dRuShTi hai; isaliye samyagdRuShTi jIv antardRuShTise mokShapaddhatiko sAdhanA jAnatA hai. bAhyabhAv
bAhyanimittarUp mAnatA hai, vah nimitta nAnArUp hai, ekarUp nahIn hai. antardRuShTike pramANamen
mokShamArga sAdhe aur samyaggnAn svarUpAcharaNakI kaNikA jAgane par mokShamArga sachchA.
mokShamArgako sAdhanA yah vyavahAr, shuddhadravya akriyA so nishchaya. isaprakAr nishchay-
vyavahArakA svarUp samyagdRuShTi jAnatA hai, mUDh jIv na jAnatA hai, na mAnatA hai. mUDh jIv
bandhapaddhatiko sAdhakar mokSha kahatA hai, vah bAt gnAtA nahIn mAnate.
kyon? isaliye ki bandhake sAdhanese bandha sadhatA hai, mokSha nahIn sadhatA. gnAtA jab
kadAchit bandhapaddhatikA vichAr karatA hai tab jAnatA hai ki is paddhatise merA dravya anAdikA
bandharUp chalA AyA hai; ab is paddhatise moh toDakar pravarta; is paddhatikA rAg pUrvakI
bhAnti he nar! kisaliye karate ho? kShaNamAtra bhI bandhapaddhatimen magna nahIn hotA, vah gnAtA
apane svarUpako vichAratA hai, anubhav karatA hai, dhyAtA hai, gAtA hai, shravaN karatA hai,
navadhAbhakti, tap, kriyA, apane shuddhasvarUpake sanmukh hokar karatA hai. yah gnAtAkA AchAr,
isIkA nAm mishravyavahAra.
ab, hey-gney-upAdeyarUp gnAtAkI chAl usakA vichAr likhate hain –
hey – tyAgarUp to apane dravyakI ashuddhatA; gney – vichArarUp anya ShaTdravyonkA svarUp;
upAdey – AcharaNarUp apane dravyakI shuddhatA; usakA vivaraN – guNasthAnapramAN hey-gney-upAdeyarUp
shakti gnAtAkI hotI hai. jyon jyon gnAtAkI hey-gney-upAdeyarUp shakti vardhamAn ho tyon-tyon
guNasthAnakI baDhavArI kahI hai.
guNasthAnapramAN gnAn, guNasthAnapramAN kriyA. usamen visheSh itanA ki ek guNasthAnavartI
anek jIv hon to anekarUpakA gnAn kahA jAtA hai, anekarUpakI kriyA kahI jAtI hai.
bhinna-bhinna sattAke pramANase ekatA nahIn milatI. ek-ek jIvadravyamen anya-anyarUp
audayikabhAv hote hain, un audayik bhAvAnusAr gnAnakI anya-anyatA jAnanA.
parantu visheSh itanA ki kisI jAtikA gnAn aisA nahIn hotA ki parasattAvalambanashIlI
hokar mokShamArga sAkShAt kahe. kyon? avasthA-pramAN parasattAvalambak hai; (parantu) parasattAvalambI
gnAnako paramArthatA nahIn kahatA.