-
356 ] [ mokShamArgaprakAshak
parishiShTa 4
upAdAn-nimittakI chiTThI
[ kavivar pt. banArasIdAsajI likhit ]
pratham hI koI pUchhatA hai ki nimitta kyA, upAdAn kyA?
usakA vivaraN – nimitta to sanyogarUp kAraN, upAdAn vastukI sahajashakti.
usakA vivaraN – ek dravyArthik nimitta-upAdAn, ek paryAyArthik nimitta-upAdAna.
usakA vivaraN – dravyArthik nimitta-upAdAn guNabhedakalpanA, paryAyArthik nimitta-upAdAn
parayogakalpanA. usakI chaubhangI.
pratham hI guNabhedakalpanAkI chaubhangIkA vistAr kahatA hUn. so kisaprakAr? isaprakAr,
suno – jIvadravya, usake anantaguN, sab guN asahAy svAdhIn sadAkAla. unamen do guN pradhAn-
mukhya sthApit kiye; us par chaubhangIkA vichAr –
ek to jIvakA gnAnaguN, dUsarA jIvakA chAritraguNa. ye donon guN shuddharUp bhAv
jAnane, ashuddharUp bhI jAnane, yathAyogya sthAnak mAnane. usakA vivaraN – in dononkI gati
nyArI-nyArI, shakti nyArI-nyArI, jAti nyArI-nyArI, sattA nyArI-nyArI.
usakA vivaraN – gnAnaguNakI to gnAn-agnAnarUp gati, sva-paraprakAshak shakti, gnAnarUp tathA
mithyAtvarUp jAti, dravyapramAN sattA; parantu ek visheSh itanA ki – gnAnarUp jAtikA nAsh nahIn
hai, mithyAtvarUp jAtikA nAsh samyagdarshanakI utpatti hone par; – yah to gnAnaguNakA nirNay huA.
ab chAritraguNakA vivaraN kahate hain – sanklesh – vishuddharUp gati, thiratA-asthiratA shakti,
mand-tIvrarUp jAti, dravyapramAN sattA; parantu ek visheSh mandatAkI sthiti chaudahaven guNasthAn
paryanta hai, tIvratAkI sthiti pAnchaven guNasthAn paryanta hai.
yah to dononkA guNabhed nyArA-nyArA kiyA. ab inakI vyavasthA – na gnAn chAritrake
AdhIn hai, na chAritra gnAnake AdhIn hai; donon asahAyarUp hain. yah to maryAdAbandh hai.
ab, chaubhangIkA vichAr-gnAnaguN nimitta, chAritraguN upAdAnarUp, usakA vivaraNa –
ek to ashuddha nimitta, ashuddha upAdAn; dUsarA ashuddha nimitta, shuddha upAdAn; tIsarA
shuddha nimitta, ashuddha upAdAn; chauthA shuddha nimitta, shuddha upAdAna.