-
94 ] [ mokṣamārgaprakāśak
hai. dhanādik sāmagrī kisīkī kisīke hotī dekhī jātī hai, yah unheṁ apanī mānatā hai.
tathā śarīrakī avasthā aur bāhya sāmagrī svayamev utpanna hotī tathā vinaṣṭa hotī dikhāī detī
hai, yah vr̥thā svayaṁ karttā hotā hai. vahān̐ jo kārya apane manorathake anusār hotā hai use
to kahatā hai — ‘maiṁne kiyā’; aur anyathā ho to kahatā hai — ‘maiṁ kyā karūn̐?’ aisā hī honā
thā athavā aisā kyoṁ huā? — aisā mānatā hai. parantu yā to sarvathā karttā hī honā thā
yā akarttā rahanā thā, so vicār nahīṁ hai.
tathā maraṇ avaśya hogā aisā jānatā hai, parantu maraṇakā niścay karake kuch karttavya
nahīṁ karatā; is paryāy sambandhī hī yatna karatā hai. tathā maraṇakā niścay karake kabhī to
kahatā hai ki — maiṁ marūn̐gā aur śarīrako jalā deṁge. kabhī kahatā hai — mujhe jalā deṁge.
kabhī kahatā hai — yaś rahā to ham jīvit hī haiṁ. kabhī kahatā hai — putrādik raheṁge to
maiṁ hī jīūn̐gā. — is prakār pāgalakī bhān̐ti bakatā hai, kuch sāvadhānī nahīṁ hai.
tathā apaneko paralokameṁ jānā hai yah pratyakṣa jānatā hai; usake to iṣṭa-aniṣṭakā yah
kuch bhī upāy nahīṁ karatā aur yahān̐ putra, pautra ādi merī santatimeṁ bahut kāl tak iṣṭa
banā rahe — aniṣṭa na ho; aise anek upāy karatā hai. kisīke paralok jāneke bād is
lokakī sāmagrī dvārā upakār huā dekhā nahīṁ hai, parantu isako paralok honekā niścay hone
par bhī is lokakī sāmagrīkā hī pālan rahatā hai.
tathā viṣay-kaṣāyoṁkī pariṇatise tathā hiṁsādi kāryoṁ dvārā svayaṁ duḥkhī hotā hai,
khedakhinna hotā hai, dūsaroṁkā śatru hotā hai, is lokameṁ niṁdya hotā hai, paralokameṁ burā hotā
hai — aisā svayaṁ pratyakṣa jānatā hai tathāpi unhīṁmeṁ pravartatā hai. — ityādi anek prakārase pratyakṣa
bhāsit ho usakā bhī anyathā śraddhān karatā hai, jānatā hai, ācaraṇ karatā hai; so yah
mohakā māhātmya hai.
is prakār yah jīv anādise mithyādarśan-jñān-cāritrarūp pariṇamit ho rahā hai. isī
pariṇamanase saṁsārameṁ anek prakārakā duḥkh utpanna karanevāle karmoṁkā sambandha pāyā jātā hai.
yahī bhāv duḥkhoṁke bīj haiṁ anya koī nahīṁ.
isaliye he bhavya! yadi duḥkhoṁse mukta honā cāhatā hai to in mithyādarśanādik
vibhāvabhāvoṁkā abhāv karanā hī kārya hai; is kāryake karanese terā param kalyāṇ hogā.
iti śrī mokṣamārgaprakāśak nāmak śāstrameṁ mithyādarśan-jñān-cāritrake nirūpaṇarūp
cauthā adhikār samāpta huā ..4..