-
216 ] [ mokShamArgaprakAshak
phi ra vah kahatA hai — Chadmasthase anyathA parIkShA ho jAye to vah kyA kare?
samAdhAnaH — sachchI-jhUThI dono.n vastuo.nko kasanese aur pramAN Cho.Dkar parIkShA karanese
to sachchI hI parIkShA hotI hai. jahA.N pakShapAtake kAraN bhale prakAr parIkShA na kare vahI.n anyathA
parIkShA hotI hai.
tathA vah kahatA hai ki shAstro.nme.n paraspar-viruddha kathan to bahut hai.n, kin-kinakI parIkShA
kI jAye?
samAdhAnaH — mokShamArgame.n dev-guru-dharma, jIvAdi tattva va bandha-mokShamArga prayojanabhUt hai.n, so
inakI parIkShA kar lenA. jin shAstro.nme.n yah sachche kahe ho.n unakI sarva Aj~nA mAnanA, jiname.n
yah anyathA prarUpit kiye ho.n unakI Aj~nA nahI.n mAnanA.
jaise — lokame.n jo puruSh prayojanabhUt kAryo.nme.n jhUTh na bole, vah prayojanarahit kAryo.nme.n
kaise jhUTh bolegA? usI prakAr jis shAstrame.n prayojanabhUt devAdikakA svarUp anyathA nahI.n
kahA, usame.n prayojanarahit dvIp-samudrAdikakA kathan anyathA kaise hogA? kyo.nki devAdikakA
kathan anyathA karanese vaktAke viShay-kaShAyakA poShaN hotA hai.
prashnaH — devAdikakA anyathA kathan to viShay-kaShAyavash kiyA; parantu unhI.n shAstro.nme.n
anya kathan anyathA kisaliye kiye?
samAdhAnaH — yadi ek hI kathan anyathA kare to usakA anyathApanA shIghra pragaT ho
jAyegA aur bhinna paddhati ThaharegI nahI.n; isaliye bahut kathan anyathA karanese bhinna paddhati
ThaharegI. vahA.N tuchChabuddhi bhramame.n pa.D.h.h jAte hai.n ki yah bhI mat hai, yah bhI mat hai. isaliye
prayojanabhUtakA anyathApanA milAneke liye aprayojanabhUt kathan bhI anyathA bahut kiye hai.n. tathA
pratIti karAneke artha koI-koI sachche kathan bhI kiye hai.n. parantu jo chatur ho so bhramame.n nahI.n
pa.DtA. prayojanabhUt kathanakI parIkShA karake jahA.N satya bhAsit ho, us matakI sarva Aj~nA mAne.
so parIkShA karane par jainamat hI bhAsit hotA hai — anya nahI.n; kyo.nki isake vaktA
sarvaj~na-vItarAg hai.n, ve jhUTh kisaliye kahe.nge? isaprakAr jinAj~nA mAnanese jo sachchA shraddhAn ho,
usakA nAm Aj~nAsamyaktva hai. aur vahA.N ekAgra chi.ntavan honese usIkA nAm Aj~nAvichay-
dharmadhyAn hai.
yadi aisA na mAne.n aur binA parIkShA kiye hI Aj~nA mAnanese samyaktva va dharmadhyAn
ho jAye to jo dravyali.ngI Aj~nA mAnakar muni hue, Aj~nAnusAr sAdhan dvArA graiveyak paryanta
jAte hai.n; unake mithyAdR^iShTipanA kaise rahA? isaliye kuCh parIkShA karake Aj~nA mAnane par hI