Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Parishist-2; Parishist-3; Parishist-4; End; Indices; Index-of Main Subjects Related to Moksh Sastra's Original Sutras:.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 35 of 36

 

Page 626 of 655
PDF/HTML Page 681 of 710
single page version

gujarAtI TIkA parishiShTa-1] [ 627

mokShamArganun be prakAre kathan
निश्चयव्यवहाराभ्यां मोक्षमार्गो द्विधा स्थितः।
तक्राद्यः साध्यरुपः स्याद् द्वितीयस्तस्य साधनम्।। २।।

artha– nishchayamokShamArga ane vyavahAramokShamArga em be prakAre mokShamArganun kathan chhe; temAn pahelo sAdhyarUp chhe ane bIjo tenA sAdhAnarUp chhe.

prashna– vyavahAramokShamArga sAdhan chhe teno artha shun? uttara– pratham rAgasahit darshan-gnAn-chAritranun svarUp jANavun ane te ja vakhate ‘rAg te dharma nathI ke dharmanun sAdhan nathI’ em mAnavun. em mAnyA pachhI jIv jyAre rAgane toDIne nirvikalpa thAy tyAre tene nishchayamokShamArga thAy chhe ane te ja vakhate rAgasahit darshan-gnAn-chAritrano vyay thayo tene vyavahAr mokShamArga kahevAy chhe; e rIte ‘vyay’ te sAdhan chhe.

2. A sambandhamAn shrI paramAtmaprakAshamAn nIche pramANe jaNAvyun chhe- prashna– nishchayamokShamArga to nirvikalpa chhe ane te vakhate savikalpa mokShamArga nathI, to te (savikalpa mokShamArga) shI rIte sAdhak thAy chhe?

uttara– bhUtanaigamanathI paramparAe sAdhak thAy chhe eTale ke pUrve te hato paN vartamAnamAn nathI chhatAn bhUtanaigamanaye te vartamAnamAn chhe evo sankalpa karIne tene sAdhak kahyo chhe (pA. 142 sanskRit TIkA). A sambandhamAn adhyAy 6 sUtra 18 nI TIkA pArA pa mAn chhello prashna ane teno uttar chhe te vAnchavo.

3. shuddhanishchayanaye shuddhAtmAnubhUtirUp vItarAg (–nishchay) samyaktavanun kAraN nitya AnandasvabhAv evo nij shuddhAtmA ja chhe.

(paramAtmaprakAsh pA. 14p)
4. mokShamArga be nathI.

mokShamArga to kAI be nathI paN mokShamArganun nirUpaN be prakArathI chhe. jyAn sAchA mokShamArgane mokShamArga nirUpaN karyo chhe te nishchay (kharo) mokShamArga chhe tathA je mokShamArga to nathI parantu mokShamArgamAn nimitta chhe athavA sAthe hoy chhe tene upachArathI mokShamArga kahevAmAn Ave chhe, paN te kharo mokShamArga nathI.

nishchayamokShamArganun svarUp
श्रद्धानाधिगमोपेक्षाः शुद्धस्य स्वात्मनो हि याः।
सम्यक्त्वज्ञानवृत्तात्मा मोक्षमार्गः स निश्चयः।। ३।।

Page 627 of 655
PDF/HTML Page 682 of 710
single page version

628 ] [ mokShashAstra

artha– nij shuddhAtmAnI abhedarUpathI shraddhA karavI, abhedarUpathI ja gnAn karavun tathA abhedarUpathI ja temAn lIn thavun-e prakAre je samyagdarshan-gnAn-chAritrasvarUp AtmA te nishchayamokShamArga chhe.

vyavahAramokShamArganun svarUp
श्रद्धानाधिगमोपेक्षा याः पुनः स्युः परात्माना।
सम्यकत्वज्ञानवृत्तात्मा
स मार्गो व्यवहारतः।। ४।।

artha– AtmAmAn je samyagdarshan-samyaggnAn tathA samyakchAritra bhedanI mukhyatAthI pragaT thaI rahyAn chhe te samyagdarshan-samyaggnAn-samyakchAritrarUp ratnatrayane vyavahAramArga samajavo joIe.

vyavahArI muninun svarUp
श्रद्धानः परद्रव्यं बुध्यमानस्तदेव
हि।
तदेवोपेक्षमाणश्च व्यवहारी स्मृतो मुनिः।। ५।।

artha– je paradravyanI (-sAte tattvonI, bhedarUpe) shraddhA kare chhe, tevI ja rIte bhedarUp jANe chhe ane tevI ja rIte bhedarUpe upekShA kare chhe te munine vyavahArI kahevAy chhe.

nishchayI muninun svarUp
स्वद्रव्यं श्रद्धानस्तु बुध्यमानस्तदेव हि।
तदेवोपेक्षमाणश्च निश्चयान्मुनिसत्तमः।। ६।।

artha– je svadravyane ja shraddhAmay tathA gnAnamay banAvI le chhe ane jene AtmAnI pravRutti upekShArUp ja thaI jAy chhe evA shreShTha muni nishchayaratnatrayayukta chhe.

nishchayInun abhedasamarthan
आत्मा ज्ञातृतया ज्ञानं सम्यक्वं चरितं हि सः।
स्वस्थो
दर्शनचारिक्रमोहाभ्यामनुपप्लुतः।। ७।।

artha– je jANe chhe te AtmA chhe, gnAn jANe chhe tethI gnAn ja AtmA chhe; evI ja rIte ja samyakshraddhA kare chhe te AtmA chhe. shraddhA karanAr samyagdarshan chhe tethI te ja AtmA chhe. je upekShit thAy chhe te AtmA chhe. upekShA guN upekShit thAy chhe tethI te ja AtmA chhe athavA AtmA ja te chhe. A abhedaratnatrayasvarUp chhe. AvI


Page 628 of 655
PDF/HTML Page 683 of 710
single page version

gujarAtI TIkA parishiShTa-1 ] [ 629 abhedarUp svasthadashA temane ja thaI shake chhe ke jeo darshanamoh ane chAritramohanA udayAdhIn rahetA nathI.

Anun tAtparya e chhe ke, mokShanun kAraN ratnatray batAvyun chhe; te ratnatrayane mokShanun kAraN mAnIne tenA svarUpane jANavAnI ichchhA jyAnsudhI rahe chhe tyAnsudhI sAdhu te ratnatrayane viShayarUp (dhyeyarUp) mAnIne tenun chintavan kare chhe; te ratnatrayanA svarUpano vichAr kare chhe. jyAnsudhI evI dashA rahe chhe tyAnsudhI potAnA vichAradvArA ratnatray bhedarUp ja jANavAmAn Ave chhe, tethI sAdhunA te prayatnane bhedarUp ratnatray kahevAmAn Ave chhe; te vyavahAranI dashA chhe. evI dashAmAn abhedaratnatray kadI thaI shakatAn nathI, parantu jyAnsudhI evI dashA paN na hoy athavA e prakAre mumukShu samajI na le tyAn sudhI tane nishchayadashA kem prApta thaI shake? vyavahAr karatAn karatAn nishchayadashA pragaTe ja nahIn.

e khyAlamAn rAkhavun ke vyavahAradashA vakhate rAg chhe tethI mumukShune te TALavAyogya chhe, te lAbhadAyak nathI. svAshrit ekatArUp nishchayadashA ja lAbhadAyak chhe-evun jo pahelethI ja lakSha hoy to ja tene vyavahAradashA hoy chhe. jo pahelethI ja evI mAnyatA na hoy ane te rAgadashAne ja dharma agar dharmanun kAraN mAne to tene kadI dharma thAy nahi ane tene te vyavahAradashA paN kahevAy nahIn; kharekhar te vyavahArAbhAs chhe-em samajavun. mATe rAgarUp vyavahAradashA TALIne nishchayadashA pragaT karavAnun lakSha pahelethI ja hovun joIe.

evI dashA thaI jatAn jyAre sAdhu svalakSha taraph vaLe chhe, tyAre svayamev samyagdarshanamay-samyaggnAnamay tathA samyakchAritramay thaI jAy chhe. tethI te potAthI abhedarUp-ratnatrayanI dashA chhe ane te yathArtha vItarAgadashA hovAthI nishchayaratnatrayarUp kahevAmAn Ave chhe.

A abhed ane bhedanun tAtparya samajI jatAn e vAt mAnavI paDashe ke vyavahAraratnatray te yathArtha ratnatray nathI. tethI tene hey kahevAmAn Ave chhe. jo sAdhu temAn ja lAgyA rahe to teno te vyavahAramArga mithyAmArga chhe, nirupayogI chhe. em kahevun joIe ke te sAdhue tene heyarUp na jANatAn yathArtharUp jANI rAkhyo chhe. je jene yathArtharUp jANe ane mAne te tene kadI chhoDe nahi; tethI te sAdhuno vyavahAramArga mithyAmArga chhe athavA te agnAnarUp sansAranun kAraN chhe.

vaLI tevI ja rIte je vyavahArane hey samajIne ashubhabhAvamAn rahe chhe ane nishchayanun avalamban karatA nathI te ubhayabhraShTa (shuddha ane shubh bannethI bhraShTa) chhe. nishchayanayanun


Page 629 of 655
PDF/HTML Page 684 of 710
single page version

630] [ mokShashAstra avalamban pragaTayun nathI ane vyavahArane to hey mAnIne ashubhamAn rahyA kare chhe teo nishchayane lakShe shubhamAn paN jatA nathI to pachhI teo nishchay sudhI pahonchI shake nahIn-e nirvivAd chhe.

A shlokamAn abhed ratnatrayanun svarUp kRudant shabdo dvArA kartRubhAv-sAdhan shabdonun abhedapaNun batAvIne siddha karyun. have AgaLanA shlokomAn kriyApadodvArA kartAkarmabhAv vageremAn vibhaktinun rUp dekhADIne abhed siddha kare chhe.

nishchayaratnatrayanun kartA sAthe abhedapaNun
पश्यति स्वस्वरूपं यो जानाति च चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव स
स्मृतः।। ८।।

artha– je nijasvarUpane dekhe chhe, nijasvarUpane jANe chhe ane nijasvarUp anusAr pravRutti kare chhe te AtmA ja chhe, tethI darshan-gnAn-chAritra e traNerUp AtmA ja chhe.

karmarUp sAthe abhedapaNun
पश्यति स्वस्वरुपं यं जनाति च चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। ९।।

artha– je potAnA svarUpane dekhavAmAn Ave chhe, potAnA svarUpane jANavAmAn Ave chhe ane potAnA svarUpane dhAraN karavAmAn Ave chhe te darshan-gnAn-chAritrarUp ratnatray chhe, parantu tanmay AtmA ja chhe tethI AtmA ja abhedarUpathI ratnatrayarUp chhe.

karaNarUpanI sAthe abhedapaNun
द्रश्यते येन रुपेण ज्ञायते चर्यतेपि च।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १०।।

artha– je nijasvarUp dvArA dekhavAmAn Ave chhe. nijasvarUp dvArA jANavAmAn Ave chhe ane nijasvarUp dvArA sthiratA thAy chhe te darshan-gnAn-chAritrarUp ratnatray chhe. te koI judI chIj nathI, paN tanmay AtmA ja abhedarUpathI ratnatrayarUp chhe.

sampradAnarUpanI sAthe ebhadapaNun
यस्मै पश्यति जानाति स्वरूपाय चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। ११।।
artha– je svarUpanI prAptine mATe dekhe chhe. je svarUpanI prAptine mATe jANe chhe

Page 630 of 655
PDF/HTML Page 685 of 710
single page version

gujarAtI TIkA parishiShTa-1 ] [ 631 tathA je svarUpanI prAptine mATe pravRutti kare chhe te darshan-gnAn-chAritra nAmavALAn ratnatray chhe; te koI judI chIj nathI parantu te-may AtmA ja chhe arthAt AtmA te ratnatrayathI judo nathI paN tanmay ja chhe.

apAdAnasvarUpanI sAthe abhedapaNun
यस्मात्पश्यति जानाति स्वस्वरुपाच्चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १२।।

artha– je nijasvarUpathI dekhe chhe, nijasvarUpathI jANe chhe tathA nijasvarUpathI varte chhe te darshan-gnAn-chAritrasvarUp ratnatray chhe; te bIjun koI nathI paN tanmay thayelo AtmA ja chhe.

sambandhI svarUp sAthe abhedapaNun
यस्य पश्यति जानाति स्वस्वरुपस्य चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १३।।

artha– je nijasvarUpanA sambandhane dekhe chhe, nijasvarUpanA sambandhane jANe chhe tathA nijasvarUpanA sambandhanI pravRutti kare chhe te darshan-gnAn-chAritrarUp ratnatray chhe. te AtmAthI judI bIjI koI chIj nathI paN AtmA ja tanmay chhe.

AdhArasvarUp sAthe abhedapaNun
यस्मिन् पश्यति जानाति स्वस्वरुपे चरत्यपि।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १४।।

artha– je nijasvarUpamAn dekhe chhe, je nijasvarUpamAn jANe chhe tathA je nijasvarUpamAn sthir thAy chhe te darshan-gnAn-chAritrarUp ratnatray chhe. te AtmAthI koI bhinna vastu nathI paN AtmA ja tanmay chhe.

kriyAsvarUpanun abhedapaNun
ये स्वभावाद् द्रशिज्ञप्तिचर्यारुपक्रियात्मकाः।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १५।।
artha– je dekhavArUp, jANavArUp tathA chAritrarUp kriyAo chhe te darshan-gnAn-

Page 631 of 655
PDF/HTML Page 686 of 710
single page version

632 ] [ mokShashAstra chAritrarUp ratnatray chhe; parantu e kriyAo AtmAthI koI judI chIj nathI. tanmay AtmA ja chhe.

guNasvarUpanun abhedapaNun
दर्शनज्ञानचारिक्रगुणानां य इहाश्रयः।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव तन्मयः।। १६।।

artha– je darshan, gnAn, chAritra guNono Ashray chhe te darshan-gnAn-chAritrarUp ratnatray chhe. darshanAdi guNo AtmAthI judI koI chIj nathI parantu AtmA ja tanmay thayo mAnavo joIe athavA AtmA tanmay ja chhe.

paryAyonA svarUpanun abhedapaNun
दर्शनज्ञानचारिक्रपर्यायाणां य आश्रयः।
दर्शनज्ञानचारिक्रक्रयमात्मैव स स्मृतः।। १७।।

artha– samyagdarshan-gnAn-chAritramay paryAyono je Ashray chhe te darshan-gnAn- chAritrarUp ratnatray chhe. ratnatray AtmAthI koI judI chIj nathI, AtamA ja tanmay thaIne rahe chhe athavA tanmay ja AtmA chhe. AtmA tenAthI koI judI chIj nathI.

pradeshasvarUpanun abhedapaNun
दर्शनज्ञानचारिक्रप्रदेशा ये प्ररुपिताः।
दर्शनज्ञानचारिक्रमयस्यात्मन एव ते।। १८।।

artha– darshan-gnAn-chAritranA je pradesho batAvavAmAn AvyA chhe te AtmAnA pradeshothI kAI bhinna nathI. darshan-gnAn-chAritrarUp AtmAnA ja te pradesho chhe. athavA darshan-gnAn-chAritranA pradesharUp ja AtmA chhe ane te ja ratnatray chhe. jem AtmAnA pradesho ane ratnatrayanA pradesho bhinna bhinna nathI tem paraspar darshanAdi traNenA pradesho paN bhinna nathI, tethI AtmA ane ratnatray bhinna nathI paN AtmA tanmay ja chhe.

agurulaghusvarUpanun abhedapaNun
दर्शनज्ञानचारिक्रागुरुलघ्वावाह्वया गुणाः।
दर्शनज्ञानचारिक्रत्रयस्यात्मन एव ते।। १९।।

artha– agurulaghu nAmano guN hovAthI vastumAn jeTalA guNo chhe te e sImAthI adhik potAnI hAni-vRuddhi karatA nathI; e ja badhA dravyomAn agurulaghuguNanun prayojan


Page 632 of 655
PDF/HTML Page 687 of 710
single page version

gujarAtI TIkA parishiShTa-1 ] [ 633 chhe. e guNanA nimittathI badhA guNomAn je sImAnun ullanghan thatun nathI tene paN agurulaghu kahevAy chhe; tethI ahIn agurulaghune darshanAdikanun visheShaN kahevun joIe.

arthAt–agurulaghurUp prApta thavAvALA je darshan, gnAn, chAritra chhe te AtmAthI judAn nathI ane parasparamAn paN teo kAI judAn judAn nathI; darshan-gnAn- chAritrarUp je ratnatray chhe, tenun te (agurulaghu) svarUp chhe ane te tanmay ja chhe. e rIte agurulaghurUp ratnatrayamay AtmA chhe, paN AtmA tenAthI judI chIj nathI. kem ke AtmAno agurulaghusvabhAv chhe ane AtmA ratnatrayasvarUp chhe tethI te sarve AtmAthI abhinna chhe.

utpAd–vyay–dhrauvyasvarUpanun abhedapaNun
दर्शनज्ञानचारिक्रध्रौव्योत्पादव्ययास्तु ये।
दर्शनज्ञानचारिक्रमयस्यात्मन
एव ते।। २०।।

artha– darshan-gnAn-chAritramAn je utpAd-vyay-dhrauvya chhe te sarve AtmAnA ja chhe; kem ke darshan-gnAn-chAritrarUp je ratnatray chhe te AtmAthI bhinna nathI. darshan- gnAn-chAritramay ja AtmA chhe, athavA to darshan-gnAn-chAritra AtmAmay ja chhe, tethI ratnatrayanA je utpAd-vyay-dhrauvya chhe te utpAd-vyay-dhrauvya AtmAnA ja chhe. parasparamAn utpAd-vyay-dhrauvya paN abhinna ja chhe.

A rIte jo ratnatrayanAn jeTalAn visheShaNo chhe te sarve AtmAnAn ja chhe ane AtmAthI abhinna chhe to ratnatrayane paN AtmasvarUp ja mAnavun joIe.

A prakAre abhedarUpathI je nijAtmAnAn darshan-gnAn-chAritra chhe te nishchayaratnatray chhe, tenA samudAyane (-ekatAne) nishchay mokShamArga kahevAy chhe. A ja mokShamArga chhe.

nishchay vyavahAr mAnavAnun tAtparya
स्यात् सम्यकत्वज्ञानचारिक्ररूपः पर्यायार्थादेशतो मुक्तिमार्गः।
एको ज्ञाता सर्वदेवाद्वितीयः स्याद् द्रव्यार्थादेशतो मुक्तिमार्गः।। २१।।

artha– samyagdarshan, samyaggnAn, tathA samyakchAritrarUp judI judI paryAyo dvArA jIvane jANavo te paryAyArthikanayanI apekShAe mokShamArga chhe. ane e sarve paryAyomAn gnAtA jIv ek ja sadA rahe chhe, paryAy tathA jIvano koI bhed nathI-em ratnatrayathI AtmAne abhinna jANavo te dravyArthikanayanI apekShAe mokShamArga chhe.


Page 633 of 655
PDF/HTML Page 688 of 710
single page version

634 ] [ mokShashAstra

arthAt ratnatrayathI jIv abhinna chhe athavA bhinna chhe em jANavun te dravyArthik ane paryAyArthikanayanun svarUp chhe; parantu ratnatrayamAn bhedapUrvak pravRutti hovI te vyavahAramokShamArga chhe ane abhedapUrvak pravRutti hovI te nishchayamokShamArga chhe. tethI uparanA shlokonun tAtparya e chhe ke-

AtmAne pratham dravyArthik ane paryAyArthikanay dvArA jANIne paryAy uparathI lakSha uThAvI potAno trikALI sAmAnya chaitanyasvabhAv-je dravyArthikanayano viShay chhe te taraph vaLatAn shuddhatA ane nishchayaratnatray pragaTe chhe.

tattvArthasAr granthanun prayojan
(vasantatilakA)
तत्त्वार्थसारमिति यः समिधिर्विदित्वा,
निर्वाणमार्गमधितिष्ठति निष्प्रकम्पः।
संसारबन्धमवधूय स धूतमोह–
श्चेतन्यरुपमचलं शिवतत्त्वमेति।। २२।।

artha– buddhimAn ane sansArathI upekShit thayel je jIv A granthane athavA tattvArthanA sArane A upar kahelA prakAre samajIne nishchalatApUrvak mokShamArgamAn pravRutta thashe te jIv mohano nAsh karI sansArabandhane dUr karI, nishchaL chaitanyasvarUpI mokShatattvane (-shIvatattvane) prApta karI shake chhe.

A granthanA kartA pudgalo chhe, AchArya nathI
वर्णाः पदानां कर्तारो वाक्यानां तु पदावलिः।
वाक्यानि चास्य शास्क्रस्य
कर्तृणि न पुनर्वयम्।। २३।।

artha– varNo (arthAt anAdisiddha akSharono samUh) A padonA kartA chhe, padAvali vAkyonA kartA chhe ane vAkyoe A shAstra karyun chhe. A shAstra men (- AchArye) banAvyun chhe-em koI e na samajavun.

(juo, tattvArthasAr pA. 421 thI 428).

nondh- (1) ek dravya bIjA dravyanun kartA thaI shaktun nathI-e siddhAnt pratipAdan karIne ahIn AchAryabhagavAne spaShTapaNe jaNAvyun chhe ke jIv jaDashAstrane banAvI shake nahIn.

(2) shrI samayasAranI TIkA, shrI pravachanasAranI TIkA, shrI panchAstikAyanI TIkA


gujarAtI TIkA parishiShTa-1 ] [ 63p ane shrI puruShArthasiddhiupAy shAstranA kartRutvasambandhamAn paN AchAryabhagavAn shrI amRutachandrasUrie jaNAvyun chhe ke-A shAstranA athavA TIkAnA kartA pudgaladravyo chhe, hun (AchArya) nathI. A tattva-jignAsuoe khAs khyAlamAn rAkhavAnI jarUrIyAt hovAthI AchAryabhagavAne tattvArthasAr pUrun karatAn paN te spaShTapaNe jaNAvyun chhe. mATe pratham bhedavignAn prApta karI ek dravya bIjA dravyanun kAI paN karI shake nahIn em nakkI karavun; e nakkI karatAn jIvane potA taraph ja vaLavAnun rahe chhe. have potA taraph vaLatAn potAmAn be paDakhAn chhe. temAn ek trikALI chaitanyasvabhAv-je paramapAriNAmikabhAv kahevAy chhe-te chhe. ane bIjun potAnI vartamAn paryAy chhe. paryAy upar lakSha karatAn vikalpa (-rAg) TaLatA nathI, mATe trikALI chaitanyasvabhAvabhAv taraph vaLavA mATe sarva vItarAgI shAstronI ane shrI guruonI AgnA chhe. mATe te taraph vaLI potAnI shuddhadashA pragaTAvavI e ja jIvanun kartavya chhe. mATe te pramANe ja karavA sarva jIvoe puruShArtha karavo joIe. te shuddhadashAne ja mokSha kahe chhe. ‘mokSha’ no artha nijashuddhatAnI pUrNatA athavA sarva samAdhAn chhe. ane te ja avinAshI ane shAshvat-kharun sukh chhe. jIv darek samaye sAchun kAyamI sukh meLavavA ichchhe chhe ane potAnA gnAn anusAr upAy paN kare chhe, paN tene mokShanA sAchA upAyanI khabar na hovAthI UndhA upAy harasamaye karyA kare chhe. te UndhA upAyathI pAchhA haThIne savaLA upAy taraph lAyak jIvo vaLe-eTalo A shAstrano hetu chhe.

Page 635 of 655
PDF/HTML Page 690 of 710
single page version

parishiShTa–2
darek dravya ane tenA darek paryAyanI
svatantratAno DhanDhero

1. darek dravya trikALI paryAyono pinD chhe ane tethI te traNekALanA vartamAn paryAyone lAyak chhe; ane paryAy ek ek samayano chhe; tethI darek dravya darek samaye te te samayanA paryAyane lAyak chhe; ane te te samayano paryAy te te samaye thavA lAyak hovAthI thAy chhe; koI dravyano paryAy Agho-pAchho thato ja nathI.

2. mATIdravya (-mATInA paramANuo) potAnA traNe kALanA paryAyone lAyak chhe, chhatAn traNe kALe ek ghaDo thavAnI ja temAn lAyakAt chhe em mAnavAmAn Ave to, mATI dravya ek paryAy pUratun ja thaI jAy ane tenA dravyapaNAno nAsh thAy.

3. mATIdravya traNe kALe ghaDo thavAne lAyak chhe em kahevAmAn Ave chhe te, paradravyothI mATIne judI pADIne em batAvavA mATe chhe ke mATI sivAy bIjA dravyo mATIno ghaDo thavAne koI kALe lAyak nathI. parantu je vakhate mATIdravyano tathA tenA paryAyanI lAyakAtano nirNay karavAno hoy tyAre, ‘mATIdravya traNe kALe ghaDo thavAne lAyak chhe’ em mAnavun te mithyA chhe; kem ke tem mAnatAn; mATIdravyanA bIjA je paryAyo thAy chhe te paryAyo thavAne mATIdravya lAyak nathI, topaN thAy chhe-em thayun ke je sarvathA khoTun chhe.

4. uparanAn kAraNone lIdhe, ‘mATI dravya traNekAL ghaDo thavAne lAyak chhe ane kumbhAr na Ave tyAn sudhI ghaDo thato nathI’ em mAnavun te mithyA chhe; paN mATI dravyano paryAy je samaye ghaDApaNe thavAne lAyak chhe te ek samayanI ja lAyakAt hovAthI te ja samaye ghaDA-rUp paryAy thAy, Agho-pAchho thAy nahi; ane te vakhate kumbhAr vagare nimitto svayam yogya sthaLe hoy ja.

pa. darek dravya pote ja potAnA paryAyano svAmI hovAthI teno paryAy te te samayanI lAyakAt pramANe svayam thayA ja kare chhe; e rIte darek dravyano potAno paryAy darek samaye te te dravyane ja AdhIn chhe, bIjA koI dravyane AdhIn te paryAy nathI.


Page 636 of 655
PDF/HTML Page 691 of 710
single page version

gujarAtI TIkA parishiShTa-2 ] [ 637

6. jIvadravya trikAL paryAyano pinD chhe. tethI te trikAL vartamAn paryAyone lAyak chhe. ane pragaT paryAy ek samayano hovAthI te te paryAyane lAyak chhe.

7. jo em na mAnavAmAn Ave to, ek paryAy pUratun ja dravya thaI jAy. darek dravya potAnA paryAyano svAmI hovAthI teno vartamAn vartato ek ek samayano paryAy chhe te, te dravyane hAth chhe-AdhIn chhe.

8. jIvane ‘parAdhIn’ kahevAmAn Ave chhe teno artha ‘par dravyo tene AdhIn kare chhe athavA to paradravyo tene potAnun ramakaDun banAve chhe’ em nathI, paN te te samayano paryAy jIv pote par dravyanA paryAyane AdhIn thaI kare chhe. paradravyo ke teno koI paryAy jIvane kadI paN Ashray ApI shake, tene ramADI shake, herAn karI shake ke sukhI-dukhI karI shake-e mAnyatA jUThThI chhe.

9. darek dravya sat chhe, mATe te dravye, guNe ne paryAye paN sat chhe ane tethI te hammeshA svatantra chhe. jIv parAdhIn thAy chhe te paN svatantrapaNe parAdhIn thAy chhe. koI paradravya ke teno paryAy tene parAdhIn ke paratantra banAvatAn nathI.

10. e rIte shrI vItarAgadevoe sampUrNa svatantratAno DhanDhero pITayo chhe.

Page 637 of 655
PDF/HTML Page 692 of 710
single page version

parishiShTa–3

sAdhak jIvanI draShTinun saLang dhoraN

adhyAtmashAstromAn ‘abhed te nishchayanay’ em kahyun nathI. jo abhed te nishchayanay evo artha karIe to koI vakhate nishchayanay mukhya thAy, ane koI vakhate vyavahAranay mukhya thAy, kem ke AgamashAstromAn koI vakhate vyavahAranayane mukhya ane nishchayanayane gauN karIne kathan karavAmAn Ave chhe. adhyAtmashAstromAn hammeshA ‘mukhya te nishchayanay’ chhe, ane tenA ja Ashraye dharma thAy-em samajAvavAmAn Ave chhe; ane temAn nishchayanay sadA mukhya ja rahe chhe. jyAn vikArI paryAyonun vyavahAranayathI kathan karavAmAn Ave tyAn paN nishchayanayane ja mukhya ane vyavahAranayane gauN karavAno Ashay chhe-em samajavun. kAraN ke puruShArtha vaDe potAmAn shuddhaparyAy pragaT karavA arthAt vikArI paryAy TALavA mATe hammeshA nishchayanay ja AdaraNIy chhe; te vakhate banne nayonun gnAn hoy chhe paN dharma pragaTAvavA mATe banne nayo kadI AdaraNIy nathI. vyavahAranayanA Ashraye kadI dharma anshe paN thato nathI, parantu tenA Ashraye to rAg-dveShanA vikalpo ja UThe chhe.

chha e dravyo, tenA guNo ane tenA paryAyonA svarUpanun gnAn karAvavA mATe koI vakhate nishchayanayanI mukhyatA ane vyavahAranayanI gauNatA rAkhIne kathan karavAmAn Ave, ane koI vakhate vyavahAranayane mukhya karIne tathA nishchayanayane gauN rAkhIne kathan karavAmAn Ave; pote vichAr kare temAn paN koI vakhate nishchayanayanI mukhyatA ane koI vakhate vyavahAranayanI mukhyatA karavAmAn Ave. adhyAtmashAstramAn paN jIvano vikArIparyAy jIv svayam kare chhe tethI thAy chhe ane te jIvanAn ananya pariNAm chhe-em vyavahAranaye kahevAmAn-samajAvavAmAn Ave, paN te darek vakhate nishchayanay ek ja mukhya ane AdaraNIy chhe em gnAnIonun kathan chhe. koI vakhate nishchayanay AdaraNIy chhe ane koI vakhate vyavahAranay AdaraNIy chhe-em mAnavun te bhUl chhe. traNe kALe ekalA nishchayanayanA Ashraye ja dharma pragaTe chhe em samajavun.

prashna– shun sAdhak jIvane nay hotA ja nathI? uttara– sAdhakadashAmAn ja nay hoy chhe. kem ke kevaLIne to pramAN hovAthI temane nay hotA nathI, agnAnIo vyavahAranayanA Ashraye dharma thAy em mAne chhe tethI


Page 638 of 655
PDF/HTML Page 693 of 710
single page version

parishiShTa-3 ] [ 639 temano vyavahAranay to nishchayanay ja thaI gayo, eTale agnAnIne sAchA nay hotA nathI. e rIte sAdhak jIvone ja temanA shrutagnAnamAn nay paDe chhe. nirvikalpadashA sivAyanA kALamAn jyAre temane shrutagnAnanA bhedarUp upayog nayapaNe hoy chhe tyAre, ane sansAranA kAmamAn hoy ke svAdhyAy, vrat, niyamAdi kAryomAn hoy tyAre, je vikalpo UThe chhe te badhA vyavahAranayanA viShay chhe; parantu te vakhate paN temanA gnAnamAn nishchayanay ek ja AdaraNIy hovAthI (-ane vyavahAranay te vakhate hovA chhatAn paN te AdaraNIy nahi hovAthI-) temanI shuddhatA vadhe chhe. e rIte savikalpa dashAmAn nishchayanay AdaraNIy chhe ane vyavahAranay upayogarUp hovA chhatAn gnAnamAn te ja vakhate heyapaNe chhe; e rIte nishchayanay ane vyavahAranay-e banne sAdhak jIvone ekI vakhate hoy chhe.

mATe sAdhak jIvone nay hotA ja nathI e mAnyA sAchI nathI, paN sAdhak jIvone ja nishchay ane vyavahAr-banne nayo ekI sAthe hoy chhe. nishchayanayanA Ashray vinA sAcho vyavahAranay hoy ja nahi. jene abhiprAyamAn vyavahAranayano Ashray hoy tene to nishchayanay rahyo ja nahi; kem ke tene to, je vyavahAranay chhe te ja nishchayanay thaI gayo.

chAre anuyogomAn koI vakhate vyavahAranayane mukhya karIne kathan karavAmAn Ave chhe ane koI vakhate nishchayanayane mukhya karIne kathan karavAmAn Ave chhe, paN te darek anuyogamAn kathanano sAr ek ja chhe ane te e chhe ke-nishchayanay ane vyavahAranay banne jANavA yogya chhe, paN shuddhatA mATe Ashray karavA yogya nishchayanay ek ja chhe ane vyavahAranay kadI paN Ashray karavA yogya nathI-te hammeshA hey ja chhe em samajavun.

vyavahAranayanA gnAnanun phaL teno Ashray chhoDIne nishchayanayano Ashray karavo te chhe. jo vyavahAranayane upAdey mAnavAmAn Ave to te vyavahAranayanA sAchA gnAnanun phaL nathI paN vyavahAranayanA agnAnanun eTale ke mithyAgnAnanun phaL chhe.

nishchayanayano Ashray karavo teno artha e chhe ke, nishchayanayanA viShayabhUt AtmAnA trikALI chaitanyasvarUpano Ashray karavo; ane vyavahAranayano Ashray chhoDavo-tene hey samajavo-teno artha e chhe ke, vyavahAranayanA viShayarUp vikalpa, paradravyo ke svadravyanI adhUrI avasthA taraphano Ashray chhoDavo.

adhyAtmanun rahasya

adhyAtmamAn mukhya te nishchay ane gauN te vyavahAr-e dhoraN hovAthI temAn sadAy mukhyatA nishchayanI ja chhe, ne vyavahAr sadAy gauNapaNe ja chhe. adhyAtmanun arthAt sAdhak jIvanun A dhoraN chhe. sAdhak jIvanI draShTinun saLang dhoraN e ja rIte chhe.


Page 639 of 655
PDF/HTML Page 694 of 710
single page version

640 ] [ mokShashAstra

sAdhak jIvo sharUAtathI antasudhI nishchayanI ja mukhyatA rAkhIne vyavahArane gauN ja karatA jAy chhe; tethI sAdhakadashAmAn nishchayanI mukhyatAnA jore sAdhakane shuddhatAnI vRuddhi ja thatI jAy chhe ane ashuddhatA TaLatI ja jAy chhe e rIte nishchayanI mukhyatAnA jore pUrNa kevaLagnAn thatAn tyAn mukhya-gauNapaNun hotun nathI ane nay paN hotA nathI.

vastusvabhAv ane temAn kaI taraph DhaLavun!

vastumAn dravya ane paryAy, nityapaNun ane anityapaNun, ItyAdi je viruddha dharmasvabhAv chhe te kadI TaLato nathI. paN je be viruddha dharmo chhe temAn ekanA lakShe vikalpa tUTe chhe ane bIjAnA lakShe rAg thAy chhe. arthAt dravyanA lakShe vikalpa tUTe chhe ane paryAyanA lakShe rAg thAy chhe, ethI be nayono virodh chhe. have, dravyasvabhAvanI mukhyatA ane avasthAnI gauNatA karIne sAdhak jIv jyAre svabhAv taraph DhaLI gayo tyAre vikalpa tUTIne svabhAvamAn abhed thatAn gnAn pramAN thaI gayun. have te gnAn jo paryAyane jANe topaN tyAn mukhyatA to sadAy dravyasvabhAvanI ja rahe chhe. e rIte, je dravyasvabhAvanI mukhyatA karIne DhaLatAn gnAn pramAN thayun te ja dravyasvabhAvanI mukhyatA sAdhakadashAnI pUrNatA sudhI nirantar rahyA kare chhe. ane jyAn dravyasvabhAvanI ja mukhyatA chhe tyAn samyagdarshanathI pAchhA paDavAnun kadI hotun ja nathI; tethI sAdhak jIvane saLangapaNe dravyasvabhAvanI mukhyatAnA jore shuddhatA vadhatAn vadhatAn jyAre kevaLagnAn thAy chhe tyAre vastunA paraspar viruddha banne dharmone (dravya ane paryAyane) ek sAthe jANe chhe, paN tyAn have ekanI mukhyatA ne bIjAnI gauNatA karIne DhaLavAnun rahyun nathI. tyAn sampUrNa pramAN thaI jatAn be nayono virodh TaLI gayo (arthAt nayo ja TaLI gayA) topaN vastumAn je viruddha dharmasvabhAv chhe te to TaLatA nathI.


Page 640 of 655
PDF/HTML Page 695 of 710
single page version

parishiShTa–4
shAstrano TUnk sAr

1. A jagatamAn jIv, pudgal, dharmAstikAy, adharmAstikAy, AkAsh ane kAL e chha dravyo anAdi anant chhe, tene TUnkAmAn ‘vishva’ kahevAy chhe. (adhyAy-pa).

ra. teo sat hovAthI temanA koI kartA nathI, ke temanA koI niyAmak nathI, paN vishvanA te darek dravyo pote svatantrapaNe nitya TakIne samaye samaye potAnI navI avasthA pragaT kare chhe ane jUnI avasthA TALe chhe (a. pa sU. 30)

3. te chha dravyomAnthI jIv sivAyanA pAnch dravyo jaD chhe temanAmAn gnAn, Anand guN nahi hovAthI teo sukhI-dukhI nathI; jIvomAn gnAn, Anand guN chhe paN teo potAnI bhUlathI anAdithI dukhI thaI rahyA chhe; temAn je jIvo manavALAn chhe teo hit-ahitanI parIkShA karavAnI shakti dharAvatA hovAthI temane dukh TALI avinAshI sukh pragaT karavAno upadesh gnAnIoe Apyo chhe.

4. sharIranI kriyA, par jIvonI dayA, dAn, vrat vagere sukhano upAy hovAnun agnAnI jIvo mAne chhe, te upAyo khoTA chhe em jaNAvavA A shAstramAn sauthI pahelAn ja ‘samyagdarshan sukhanun mUL kAraN chhe’ em jaNAvyun chhe. samyagdarshan pragaT thayA pachhI te jIvane samyakchAritra pragaT thayA vinA rahetun ja nathI.

pa. jIv gnAtA-draShTA chhe ane teno vyApAr ke jene upayog kahevAmAn Ave chhe te tenun lakShaN chhe; rAg, vikAr, puNya, vikalpa, karuNA vagere jIvanun lakShaN nathI-em temAn garbhitapaNe kahyun chhe (a. ra sU. 8).

6. dayA, dAn, aNuvrat, mahAvrat, maitrI Adi chAr bhAvanA vagere shubhabhAvo tem ja hinsA, jUThun, chorI, abrahmacharya, parIgrah vagere ashubhabhAvo AsravanAn kAraNo chhe-em kahIne puNya-pAp bannene Asrav tarIke varNavyA chhe (a. 6 tathA 7).

7. mithyAdarshan te sansAranun mUL chhe, em a. 8. sU. 1 mAn jaNAvyun chhe. tathA bandhanAn bIjAn kAraNo ane bandhanA prakAronun svarUp paN jaNAvyun chhe.


Page 641 of 655
PDF/HTML Page 696 of 710
single page version

642 ] [ mokShashAstra

8. sansAranun mUL kAraN mithyAdarshan chhe, te samyagdarshan vaDe ja TaLI shake, te sivAy utkRuShTa shubhabhAv vaDe paN te TaLI shake nahi. samvar-nirjarArUp dharmanI sharUAt samyagdarshanathI ja thAy chhe. te samyagdarshan pragaT thayA pachhI ansheanshe shuddhi pragaTatAn shrAvakadashA tathA munidashA kevI hoy chhe te paN jaNAvyun chhe. munio bAvIs prakAranA pariShaho upar jay meLave chhe em jaNAvyun chhe. jo koI paN vakhate muni pariShahajay na kare to tene bandh thAy chhe, te viShayano samAvesh AThamA bandh adhikAramAn AvI gayo chhe, ane pariShahajay ja samvar-nirjarA hovAthI te viShay navamA adhyAyamAn jaNAvyo chhe.

9. samyagdarshan-gnAn-chAritranI ekatAnI pUrNatA thatAn (arthAt samvar- nirjarAnI pUrNatA thatAn) ashuddhatAno sarvathA nAsh thaIne jIv sampUrNapaNe jaDakarma ane sharIrathI bhinna thAy chhe ane avichaL sukhadashA prApta kare chhe, te ja mokShatattva chhe, enun varNan dasamA adhyAyamAn karyun chhe.

e pramANe A shAstranA viShayono TUnk sAr chhe.
Iti shrI mokShashAstra– gujarAtI TIkA
samApta

Page 642 of 655
PDF/HTML Page 697 of 710
single page version

background image
mokShashAstranA mUL sUtrone lagatA mukhya viShayonun
kakkAvAr sUchipatrak
shabdaadhyAy sUtra shabdaadhyAy sUtra
(a)adhovyatikram730
akAmanirjarA61rantar18
akShipra116anisRut116
agArI7ra0anukta116
agRuhit mithyAdarshan81anugAmI avadhignAn1rar
aghAtiyA84ananugAmI avadhignAn1rar
anggopAngga811anavasthit avadhignAn1rar
achakShudarshan87anIk4
achauryANuvrat7ra0anarpitpa3r
ajIv14anAbhog6pa
agnAtabhAv6anAkAnkShA6pa
agnAn81anumat68
agnAn pariShahajay9anAbhoganikShepA dhikaraN69
anDajra33antarAy610
aNuparapanuvIchibhAShaN7pa
aNuvrat7raanRut-asatya714
atithisamvibhAg vrat7ra1anagArI7ra0
atichAr7ra3anarthadanDavrat7ra1
atibhArAropaN7rapanyadraShTiprashansA7ra3
adarshan pariShahajay9annapAnanirodh7rap
adhigamaj samyagdarshan13anangakrIDA7ra8
adhikaraN kriyA6paanAdar733
adhikaraN6anAdar734
adhruv116anubhAgabandh83

Page 643 of 655
PDF/HTML Page 698 of 710
single page version

[644]

shabdaadhyAy sUtra shabdaadhyAy sUtra
antarAy84artha sakrAnti944
anantAnubandhI kro. mA. mA. lo.89arthavigrah118
antarmuhUrta8ra0arpitpa3r
anubhavabandha8ra1arhadbhakti6ra4
anuprekShA9raalpabahutva18
anityAnuprekShA97alAbh pariShahajay9
anyatvAnuprekShA97alpa bahutva109
anashan919avadhignAn19
anuprekShA9rapavagrah11p
aniShTasayogaj ArtadhyAn930avAy11p
anant viyojak94pavasthit1rar
antar109avigrahagatirara7
apratyAkhyAn6paavarNavAd613
apratyavekShitaniShepA dhi-karaN69avirati81
apadhyAn7ra1avadhignAnAvaraN86
aparigRuhItetvarikAgaman7ra8avadhidarshanAvaraN87
apratyavekShitApramArjitotsarga734avipAk nirjarA8ra3
apratyavekShitApramArjitAdAn734avamaudarya919
apratyAkhyAnAvaraN ko. mA. mA. lo.89avagAhan109
aparyApta nAmakarma811ashubh yog63
aparyAptak811asharaNAnuprekShA97
apAyavichay936ashuchitvAnuprekShA97
abrahma-kushIl716ashubh811
abhinibodh113astikAy (TIkA)pa1
abhIkShNa gnAnopayog6ra4asamIkShyAdhikaraN73r
abhiShavAhAr73pasadvedya8
amanaskara11asthir8
ayashakIrti811ahinsANuvrat7ra0
arati89[A]
arati pariShahajay9Akrandan611

Page 644 of 655
PDF/HTML Page 699 of 710
single page version

[64p]

shabdaadhyAy sUtra shabdaadhyAy sUtra
Akrosh9raindra4
AchAryabhakti6ra4IryApath Asrav64
AchArya9ra4IryApathakriyA6pa
AgnA vyApAdikI93pIryAsamiti74
AgnA vichay936IryA9pa
AtmarakSha4IhA11p
Atap811(u)
AdAnanikShepaN samiti11uchchhavAs811
Adey811uchcha gotra81r
AdAn nikShep9pautsarpiNI3ra7
Anayat731utpAdpa30
AnupUrvya811uttam kShamA96
Abhiyogya4uttam mArdav96
Abhyantaropadhi9ra6uttam Arjav96
AmnAy9raputtam shauch96
Arya336uttam satya96
Arambha68uttam sanyam96
ArttadhyAn933uttam tap96
AlokitapAnabhojan74uttam tyAg96
AlochanA9raruttam akinchan96
AvashyakAparihANi6ra4uttam brahmacharya96
AsAdan610utsarga9pa
Asrav14uday-audayikabhAvra1
AsravAnuperakShA97udyot811
Asrav61upasham-aupashamikabhAvra1
AhArrara7upayogra8
AhArakra36upakaraNra17

(i–I)upayogra18

iShTaviyogajaArttadhyAn931upapAd janmara31
indriyra14upakaraN sanyog69

Page 645 of 655
PDF/HTML Page 700 of 710
single page version

[646]

shabdaadhyAy sUtra shabdaadhyAy sUtra
upaghAt610kAL18
upabhog paribhog-parimANavrat7ra1kArmaN sharIrra36
upaghAt811kAyayog61
upasthApan9rarkAyikI kriyA6pa
upachAr vinay9ra3kArit68
upAdhyAy9ra4kAy nisarga69
(U)kAruNya711
Urdhvavyatikram830kAnkShA7ra3
Rujumati manaparyay1ra3kAmatIvrAbhinivesh7ra8
RujusUtranay133kAyayog duShpraNidhAn733

(e–au)kAlAtikram736

ekavidh116kAyakalesh919
ekAnta mithyAtva81kAL109
ekAtvAnuprekShA97kilviShak4
ekatvavitarka94rkriyAparar
evambhUt nay133kIlak sanhanan811
eShaNAsamiti9pakupya pramANAtikram7ra9
aupashamik samyaktvarakubjak sansthAn811
aupashamik chAritrara3kuL9ra4
(ka)kushIl946
karmayograrapkUTalekh kriyA7ra6
karmabhUmi337kRut68
kalpopapanna417kevaLagnAn19
kalpAtIt417kevaLagnAnra4
kalpa4ra3kevaLadarshanra4
kaShAy68kevaLIno avarNavAd613
kRut68kevaLagnAnAvaraN86
kandarpa73rkeval darshanAvaraN87
kaShAy81krodhapratyAkhyAn7pa
kaShAy kushIl946koDAkoDI814