Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 9 of 36

 

Page 106 of 655
PDF/HTML Page 161 of 710
single page version

104] [mokShashAstra

artha– ane visheSh e chhe ke-svAnubhUtinA samaye jeTalun paN pahelun te matignAn ane shrutagnAnanun dvait rahe chhe teTalun te badhun sAkShAt pratyakShanI mAphak pratyakSha chhe, bIjun nathI-parokSha nathI.

bhAvArtha– tathA te mati ane shrutagnAnamAn paN eTalI visheShatA chhe ke je vakhate te be gnAnomAnthI koI ek gnAn dvArA svAnubhUti thAy chhe te vakhate e banne gnAno paN atIndriy svAtmAne pratyakSha kare chhe, tethI A banne gnAno paN svAnubhUti vakhate pratyakSha chhe-parokSha nathI.

prashna– A bAbatamAn bIjA koI shAstra-AdhAro chhe? uttara– hA, mokShamArga prakAshakamAn 348 mA pAne nIche pramANe kahyun chhe- “ je pratyakSha jevun hoy tene paN pratyakSha kahIe chhIe. jem lokamAn paN kahIe chhIe ke‘ame svapnamAn vA dhyAnamAn phalANA puruShane pratyakSha dITho,’ have tene pratyakSha dITho to nathI, parantu pratyakSha mAphak-pratyakShavat [te puruShane] yathArtha dekhyo tethI tene pratyakSha kahI shakAy; tem anubhavamAn AtmA pratyakSha mAphak yathArtha pratibhAse chhe.”

prashnakAra– shrI kundakundAchAryakRut shrI samayasAr paramAgam chhe temAn A bAbatamAn shun kahyun chhe te jaNAvo?

uttara– (1) shrI samayasAranI gAthA 49 nI TIkAmAn nIche pramANe kahyun chhe- “ A pramANe ras, rUp, gandh, sparsha, shabda, sansthAn ane vyaktapaNAno abhAv hovA chhatAn paN svasamvedananA baLathI sadA pratyakSha hovAthI anumAnagocharamAtrapaNAnA abhAvane lIdhe (jIvane) alingagrahaN kahevAmAn Ave chhe.”

“potAnA anubhavamAn AvatA chetanAguN vaDe sadA antarangamAn prakAshamAn chhe tethI (jIv) chetanAguNavALo chhe.”

(2) shrI samayasAranI gAthA 143nI TIkAmAn nIche pramANe kahyun chhe- TIkA– jevI rIte kevaLI bhagavAn, vishvanA sAkShIpaNAne lIdhe, shrutagnAnanA avayavabhUt evA je vyavahAranishchayanay pakSho temanA svarUpane ja kevaL jANe chhe parantu, nirantar prakAshamAn, sahaj, vimaL, sakaL kevaLagnAn vaDe sadA pote ja vignAnaghan thayA hoIne, shrutagnAnanI bhUmikAnA atikrAntapaNA vaDe (arthAt shrutagnAnanI bhUmikAne oLangI gayA hovAne lIdhe) samasta nayapakShanA grahaNathI dUr thayA hovAthI, koI paN nayapakShane grahatA nathI, tevI rIte je (shrutagnAnI AtmA), kShayopashamathI jemanun Upajavun thAy chhe evA shrutagnAnAtmak vikalpo utpanna thatA hovA chhatAn paranun grahaN karavA prati


Page 107 of 655
PDF/HTML Page 162 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [10p utsAh nivRutta thayo hovAne lIdhe, shrutagnAnanA avayavabhUt vyavahAr nishchayanay pakShonA svarUpane ja kevaL jANe chhe parantu, tIkShNa gnAnadraShTithI grahavAmAn AvelA nirmaL, nitya udit, chinmay samayathI pratibaddhapaNA vaDe (arthAt chaitanyamay AtmAnA anubhav vaDe) te vakhate (anubhav vakhate) pote ja vignAnaghan thayo hoIne. shrutagnAnAtmak samasta antarjalparUp tathA bahirjalparUp vikalponI bhUmikAnA atikrAntapaNA vaDe samasta nayapakShanA grahaNathI dUr thayo hovAthI. koIpaN nayapakShane grahato nathI, te (AtmA) kharekhar samasta vikalpothI par, paramAtmA. gnAnAtmA, pratyagjyoti AtmakhyAtirUp, anubhUtimAtra samayasAr chhe.

bhAvArtha– jem kevaLI bhagavAn sadA nayapakShanA svarUpanA sAkShI (gnAtA- draShTA) chhe tem shrutagnAnI paN jyAre samasta nayapakShothI rahit thaI shuddha chaitanyamAtra bhAvanun anubhavan kare chhe tyAre nayapakShanA svarUpano gnAtA ja chhe. ek nayano sarvathA pakSha grahaN kare to mithyAtva sAthe maLelo rAg thAy; prayojananA vashe ek nayane pradhAn karI tenun grahaN kare to mithyAtva sivAy chAritramohano rAg rahe; ane jyAre nayapakShane chhoDI vastusvarUpane kevaL jANe ja tyAre te vakhate shrutagnAnI paN kevaLInI mAphak vItarAg jevo ja hoy chhe em jANavun.

(3) shrI samayasAranI gAthA-pa mAn AchArya bhagavAn kahe chhe ke, ‘te ekatvavibhakta AtmAne hun AtmAnA nijavaibhav vaDe dekhADun chhun. jo hun dekhADun to pramAN karavun. tenI TIkA karatAn AchArya bhagavAn shrI amRutachandrasUrI kahe chhe ke, ‘em je je prakAre mArA gnAnano vibhav chhe te samasta vibhavathI darshAvun chhun. jo darshAvun to svayamev (pote ja) potAnA anubhav-pratyakShathI parIkShA karI pramAN karavun.’ AgaL jatAn bhAvArthamAn jaNAve chhe ke, ‘AchArya Agamanun sevan, yuktinun avalamban, parApar guruno upadesh ane svasamvedan-e chAr prakAre utpanna thayel potAnA gnAnanA vibhavathI ekatva-vibhakta shuddha AtmAnun svarUp dekhADe chhe. tene sAmbhaLanArA he shrotAo! potAnA svasamvedan-pratyakShathI pramAN karo.’ A uparathI siddha thAy chhe ke, potAne samyakatva thayun chhe tenI svasamvedan pratyakShathI shrutapramAN (sAchA gnAn) vaDe potAne khabar paDe chhe.

[juo, samayasAr gujarAtI pAnun-13]
(4) kalash 9 mAn shrI amRutachandrAchAryadev jaNAve chhe ke-

Page 108 of 655
PDF/HTML Page 163 of 710
single page version

106] [mokShashAstra

(mAlinI)
उदयति न नयश्रीरस्तमेति प्रमाणम्
क्वचिदपि च न विद्मो याति निक्षेपचक्रम्।
किमपरमभिदध्मो धाम्नि सर्वंकषेऽस्मि–
न्ननुभवमुपयाते भाति न द्वैतमेव।। ९।।

artha– AchArya shuddhanayano anubhav karI kahe chhe ke-A sarva bhedone gauN karanAr je shuddhanayano viShayabhUt chaitanya-chamatkAramAtra tejapunj AtmA, teno anubhav thatAn nayonI lakShmI uday pAmatI nathI, pramAN astane prApta thAy chhe ane nikShepono samUh kyAn jato rahe chhe te ame jANatA nathI. AthI adhik shun kahIe? dvait ja pratibhAsit thatun nathI.

bhAvArtha– ×××××shuddha anubhav thatAn dvait ja bhAsatun nathI, ekAkAr chinmAtra ja dekhAy chhe.

A uparathI paN siddha thAy chhe ke chothA guNasthAne paN AtmAne potAne potAnA bhAvashrut dvArA shuddha anubhav thAy chhe. samayasArajImAn lagabhag darek gAthAmAn A anubhav thAy chhe em jaNAvI anubhav karavAno upadesh karyo chhe.

samyaktva e sUkShma paryAy chhe e kharun, paN samyaggnAnI potAne sumati ane sushrutagnAn thayun chhe em nakkI karI shake chhe ane tethI tenun (samyaggnAnanun) avinAbhAvI samyagdarshan potAne thayun chhe em shrutagnAnamAn nakkI kare chhe. kevaLagnAn, manaparyayagnAn ane param avadhignAn samyagdarshanane pratyakSha jANI shake chhe-eTalo ja mAtra taphAvat chhe.

makhkhanalAlajI kRut panchAdhyAyInI gAthA 196-197-198 mAn kahyun chhe ke- “ gnAn shabdathI AtmA samajavo joIe kemake AtmA gnAnarUp svayam chhe; te AtmA jenA dvArA shuddha jANavAmAn Ave chhe tenun nAm gnAnachetanA chhe. arthAt je samaye gnAnaguN samyak avasthAne prApta thAy chhe- kevaL shuddhAtmAno anubhav kare te samaye tene gnAnachetanA kahevAmAn Ave chhe. gnAnachetanA nishchayathI samyagdraShTine ja hoy chhe, mithyAdraShTine kadI paN hoIshake nahIn.”*

samyakmati ane samyakshrutagnAn chhe te kathanchit anubhavagochar hovAthI pratyakSharUp _________________________________________________________________ * A kathan pratham samyagdarshan pragaTe chhe tene lAgu paDe chhe. tyAr pachhI sAdhakanI avasthA kevI hoy chhe te pRu. 148mAn jaNAvyun chhe tyAnthI vAnchI levun.


Page 109 of 655
PDF/HTML Page 164 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [107 paN kahevAy chhe; ane sampUrNa gnAn je kevaLagnAn chhe te joke chhadmasthane pratyakSha nathI topaN shuddhanay AtmAnA kevaLagnAnarUpane parokSha jaNAve chhe. e rIte samyagdarshananun yathArtha gnAn samyakmati ane shrutagnAn anusAr thaI shake chhe.

[shrI samayasAr gujarAtI pAnun 3p. gAthA 14 nIcheno bhAvArtha]

(20)

keTalAk prashno ane uttar

(1) prashna– gnAnaguN jyAre AtmAbhimukhI thaI AtmalIn thaI jAy chhe tyAre te gnAnanI visheSh avasthAne samyagdarshan kahe chhe- e kharun chhe?

uttara– nA, e kharun nathI. samyagdarshan te darshan (shraddhA) guNano paryAy chhe, te gnAnano visheSh paryAy nathI. gnAnanI AtmAbhimukh avasthA vakhate samyagdarshan hoy chhe- eTalun kharun; paN samyagdarshan te gnAnano paryAy nathI.

(ra) prashna– sudev, suguru ane sushAstranI shraddhA te samyagdarshan chhe? uttara– te nishchayasamyagdarshan nathI. vyavahArasamyagdarshan chhe, kemake tyAn rAgamishrit vichAr (vikalpa) sahit shraddhA chhe; AvI shraddhA (vyavahArasamyagdarshan) thayA pachhI jIv jyAre potAnA trikALI akhanD chaitanyasvarUp taraph vaLe chhe tyAre rAgavikalpano sambandh anshe TaLatAn nishchayasamyagdarshan pragaTe chhe.

(3) prashna– vyavahArasamyagdarshan te nishchayasamyagdarshananun kAraN chhe? uttara– nA, vyavahArasamyagdarshan te nishchayasamyagdarshananun kAraN nathI. vyavahAr samyagdarshan to vikAr chhe, ane nishchayasamyagdarshan to shuddha paryAy chhe. vikAr te avikAranun kAraN kem thaI shake? eTale vyavahArasamyagdarshan nishchayasamyagdarshananun kAraN thaI shake nahi, paN teno vyay (abhAv) thaI nishchayasamyagdarshanano utpAd supAtra jIvone potAnA puruShArthathI thAy chhe.

shAstramAn jyAn vyavahArasamyagdarshanane nishchayasamyagdarshananun kAraN kahyun chhe, tyAn vyavahArasamyagdarshanane abhAvarUp kAraN kahyun chhe-em samajavun, kAraN be prakAranAn chhe-(1) nishchay, (ra) vyavahAr. nishchayakAraN to avasthArUpe thanAr dravya pote chhe ane vyavahArakAraN pUrvanA paryAyano vyay thAy chhe te chhe.

(4) prashna– shraddhA, ruchi ane pratIti Adi jeTalA guN chhe te badhA samyaktva


Page 110 of 655
PDF/HTML Page 165 of 710
single page version

108] [mokShashAstra nathI ane gnAnanA paryAy chhe-em panchAdhyAyI adhyAy ra gAthA 386-387 mAn kahyun chhe tenun shun kAraN?

uttara– AtmA jyAre jIvAdi sAt tattvone vichAre chhe tyAre tene gnAnamAn rAgathI bhed paDe chhe tethI e gnAnanA paryAy chhe ane te samyaktva nathI em kahyun chhe.

sAt tattvo ane nav padArthonun nirvikalpak gnAn te nishchay samyagdarshan sahitanun gnAn chhe. (juo, panchAdhyAyI a. ra gAthA 186-189)

shrI makhkhanalAlajI kRut panchAdhyAyI pAnun-110 gAthA-386 nA bhAvArthamAn kahyun chhe ke-

“parantu vAstavamen gnAn bhI yahI hai ki jaise ko taisA jAnanA aur “samyaktva bhI yahI hai ki jaise kA taisA shraddhAn karanA.”

A uparathI samajavun ke rAg mishrit shraddhA te gnAnano paryAy chhe. rAg rahit je tattvArthashraddhA chhe te samyagdarshan chhe, tene samyak mAnyatA athavA samyak pratIti paN kahevAmAn Ave chhe. gAthA -387 mAn gnAnachetanA te samyagdarshananun lakShaN chhe em kahyun chhe-teno artha evo chhe ke, anubhUti pote samyagdarshan nathI paN te hoy tyAre samyagdarshan avinAbhAvIrUp hoy chhe tethI tene bAhya lakShaN kahyun chhe. (juo, panchAdhyAyI adhyAy ra gAthA 401-40r-403). samyagdarshan pratham pragaT thatAn ja gnAn samyak thaI jAy chhe; ane AtmAnI anubhUti thAy chhe-eTale ke gnAn svagneyamAn sthir thAy chhe. paN te sthiratA thoDo vakhat Take chhe. ane rAg hovAthI gnAn svamAnthI chhUTIne par taraph jAy chhe. , tyAre paN samyagdarshan hoy chhe ane joke gnAnano upayog parane jANavAmAn rokAyo chhe to paN te gnAn samyaggnAn chhe; te vakhate anubhUti nathI topaN samyagdarshan ane samyaggnAn chhe em jANavun.

(pa) prashna– ‘samyagdarshananun’ ek lakShaN gnAnachetanA chhe’- e barAbar chhe? uttara– gnAnachetanA sAthe samyagdarshan avinAbhAvI hoy ja chhe tethI te vyavahAr athavA bAhya lakShaN chhe.

(6) prashna– anubhUtinun nAm chetanA chhe-e barAbar chhe? uttara– gnAnanI sthiratA eTale ke shuddhopayog (anubhUti) ne upayogarUp gnAnachetanA kahevAmAn Ave chhe.

(7) prashna– samyagdarshanano artha shuddhAtmAvalokan vA shuddhAtmopalabdhi yA shuddhAtmAnubhUti chhe e barAbar chhe?


Page 111 of 655
PDF/HTML Page 166 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [109

uttara– e traNe shabdono artha AtmAnI AtmAmAn sthiratA evo thAy chhe, ane te chAritraguNano paryAy chhe mATe prashnamAn kahevAmAn Avelo artha ghaTato nathI, paN avinAbhAvI sambandhathI tene samyagdarshananun lakShaN kahI shakAy.

(8) prashna– pUrNa shuddhAtmAnI anubhUti 13-14 guNasthAne tathA siddhone hoy chhe tethI pUrNa samyagdarshan paN tyAn thAy chhe-e barAbar chhe? eTale ke te pUrvanAn jeTalAn samyagdarshan chhe te samyagdarshan pUrNa nathI e barAbar chhe?

uttara– siddha bhagavAnanun samyagdarshan ane tiryanchanun samyagdarshan viShayaapekShAe ek sarakhun hoy chhe eTale ke AtmAne jevo siddha bhagavAn mAne chhe tevo ja samyagdraShTi tiryanch mAne chhe, temAn leshamAtra pher nathI. samyagdraShTi tiryanch potAnA AtmAne ek prakAre mAne ane siddha bhagavAn koI bIjA prakAre mAne em banI shake nahi. parantu paryAyamAn pher chhe. samyagdarshan-paryAyanI pUrNatA kevaLagnAn thatAn pragaTe chhe. te apUrNatAnun upAdAnakAraN sanskAravashapaNun chhe. ane nimitta levun hoy to chAritramohanIy tathA ghAtikarmanA udayane upachArathI levAy chhe. A sambandhe tattvArthasAramAn pRuShThA-304 mAn A pramANe kahyun chhe, “athavA e kahevun joIe ke chAritramohanIy, mithyAtvanA abhAvamAn rahe to chhe parantu jyAn sudhI chAritramohanIy rahe chhe tyAn sudhI samyaktvanI paN pUrti thatI nathI- kShAyik samyaktva paN ‘kevaLasamyaktva’nAm pAmatun nathI, -ke je ratnayatranI pUrNatAnun ek chihna chhe. bhAvArtha– k ksanskAravash ho yA chAritramohanA sambandhathI ho, chAritramohanIy tathA ghAtikarmo rahe chhe tyAn sudhI samyaktva pUrNa thatun nathI.” vaLI juo shlokavArtik pAnun 68-69.

A prakAre pUrNatAmAn anekAnt chhe. nIchalAn guNasthAnomAn viShayaapekShAe samyagdarshan pUrNa chhe, paN paryAy apekShAe apUrNa chhe. siddha bhagavAnane viShay ane paryAy banne apekShAe samyagdarshananI pUrNatA chhe.

prashna– samyaktvaguN sarvathA kShAyik samyagdraShTine thayo chhe ke nathI thayo? tenun samAdhAn kaho. (prashnakAranI dalIl) jo kahesho ke sarvathA thayo chhe to (tene) siddha kaho, shAthI? ke ek guN sarvathA vimaL thatAn sarva shuddha thAy, samyakguN sarva guNomAn phelAyelo chhe tethI samyaggnAn-samyagdarshan badhA guN samyak thayA paN sarvathA samyaggnAn nathI- ekadesh samyaggnAn chhe. sarvathA gnAn samyak hoy to sarvathA guN shuddha hoy tethI sarvathA kahetA nathI; vaLI jo kinchit samyaktvaguN shuddha kahIe to samyaktvaguNanun ghAtak mithyAtva-anantAnubandhI karma hatun te to rahyun. je guNanun AvaraN jAy te guN shuddha hoy mATe kinchit shuddha paN banatun nathI. to kevI rIte chhe?


Page 112 of 655
PDF/HTML Page 167 of 710
single page version

110] [mokShashAstra

uttara– e e AvaraN to gayun paN badhA guNo sarvathA samyak thayA nathI. AvaraN javAthI sarva guNo samyak sarvathA na thayA tethI paramasamyak nathI. badhA guNo sAkShAt sarvathA shuddha samyakrUp thAy tyAre ‘paramasamyak’ evun nAm hoy. vivakShApramANathI kathan pramAN chhe. e darshan uparathI paudgalik sthiti jyAre nAsh thaI tyAre ja A jIvano je samyaktvaguN mithyAtvarUp pariNamyo hato te ja samyaktvaguN sampUrNa svabhAvarUp thaI pariNamyo-pragaT thayo. chetan-achetananI judI pratItithI samyakatvaguN nijajAtisvarUp thaI pariNamyo; tenun lakShaN-gnAnaguN anant shaktie karI vikArarUp thaI rahyo hato te guNanI anant shaktimAn keTalIk shakti pragaT thaI, sAmAnyathI nAm thayun tene mati-shruti kahIe chhIe, athavA nishchayagnAn shrutaparyAy kahIe, jaghanyagnAn kahIe chhIe; bAkInI sarvagnAnashakti rahI te agnAn-vikArarUp vargamAn chhe. e vikAr shaktine karmadhArArUp kahIe chhIe. e ja pramANe jIvane darshanashakti adarshanarUp rahI chhe, e ja pramANe jIvanA chAritranI keTalIk chAritrarUp tathA keTalIk anya vikArarUp chhe, e pramANe bhogaguNanI samajavI. badhA guN jeTalA nirAvaraN teTalA shuddha, bAkInA vikArarUp, e badho mishrabhAv thayo. pratItirUp gnAnamAn sarva shuddha shraddhAbhAv thayo chhe paN AvaraN gnAnanun tathA anya guNonun lAgyun chhe mATe te mishrabhAv chhe.

[anubhav prakAsh pAnun 78-79]

A sambandhamAn shrI padmanandipanchavishatikAmAn ‘suprabhAt-aShTak’ stotra chhe, tenI pahelI gAthAmAn paN A ja bhAvathI kahyun chhe ke-

(shArdUlavikrIDit)
निश्शेषावरणद्वयस्थिति निशाप्रान्तेन्तरायक्षयो
द्योते मोहकृते गते च सहसा निद्राभरे दुरतः।
सम्यग्ज्ञानद्रगक्षियुग्ममभितो विस्फारित यत्र त
ल्लब्धं यैरिह सुप्रभातमचलं तेभ्यो यतिभ्यो नमः।। १।।

artha– gnAnAvaraN ane darshanAvaraN e bannenI hayAtIrUp je rAtri teno nAsh thavAthI, tathA antarAy karmanA kShay thavAthI prakAsh thatAn, ane mohanIyakarmanA nimittathI karavAmAn Avel je nidrAno bhAr te turat ja dUr thatAn je suprabhAtamAn samyaggnAn tathA samyagdarshanarUp banne netro visheSh sphurAyamAn thayA- evA achaL suprabhAtane je yatioe prApta karI lIdhun chhe te yatione namaskAr chhe.

bhAvArtha– jem prabhAt thatAn rAtrino sarvathA ant Ave chhe tathA prakAsh pragaT thAy chhe ane nidrAno nAsh thAy chhe arthAt sUtelAn prANIo jAgRut thAy chhe ane


Page 113 of 655
PDF/HTML Page 168 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [111 temanAn banne netro khUlI jAy chhe, tem gnAnAvaraN ane darshanAvaraNano sarvathA nAsh thavAthI tathA mohanIy karmanA nimittathI utpanna thayelI nidrAnA sarvathA dUr thaI javAthI je suprabhAtamAn samyaggnAn ane samyagdarshan visheSh sphurAyamAn thAy chhe evA suprabhAtane prApta karI lenArA munione mastak jhukAvIne namaskAr chhe.

[padmanandi-panchavinshatikA pAnun-44r]

kevaLagnAn thatAn samyaggnAn tem ja samyagdarshan paN visheSh sphurAyamAn thAy chhe tem A gAthAmAn jaNAvyun chhe.

(9) prashna– jo samyaktvano viShay badhAne sarakho chhe to pachhI samyagdarshananA aupashamik, kShAyopashamik ane kShAyik evA bhedo kem paDayA?

uttara– darshanamohanIy karmanA anubhAgabandhanI apekShAe te bhed nathI paN sthitibandhanI apekShAe te bhed chhe, paN te kAraNe teomAn AtmAnI mAnyatAmAn kAI pher paDato nathI. darek prakAranA samyagdarshanamAn AtmAnI mAnyatA ek ja prakAranI chhe.

AtmAnA svarUpanI je mAnyatA aupashamik samyagdarshanamAn hoy chhe te ja mAnyatA kShAyopashamik ane kShAyik samyagdarshanamAn hoy chhe. kevaLI bhagavAnane param avagADh samyagdarshan hoy chhe temane paN AtmAnA svarUpanI te ja prakAranI mAnyatA hoy chhe. e rIte badhA samyagdraShTi jIvone AtmasvarUpanI mAnyatA ek ja prakAranI hoy chhe.

[juo, panchAdhyAyI adhyAy ra gAthA 934-938]
(ra1)
gnAnachetanAnA vidhAnamAn pher kem chhe?

prashna– panchAdhyAyI ane panchAstikAyamAn gnAnachetanAnA vidhAnomAn pher chhe? uttara– panchAdhyAyImAn chothA guNasthAnathI gnAnachetanAnun vidhAn karel chhe, (juo, adhyAy ra gAthA-8pa4) panchAstikAyamAn teramA guNasthAnathI gnAnachetanAno svIkAr karel chhe, paN tethI temAn kAI virodh nathI. samyagdraShTi jIvane shubhAshubh bhAvanun svAmitva nathI e apekShAe chothA guNasthAnathI gnAnachetanA panchAdhyAyImAn kahI chhe. bhagavAn shrI kundakundAchAryadeve kShAyopashamikabhAvamAn karma nimitta hoy chhe te apekShAe nIchenAn guNasthAnomAn teno svIkAr karel nathI. banne kathano vivakShA AdhIn hovAthI satya chhe.

(rar)
A sambandhamAn vichAravA lAyak nav viShayo
(1) prashna– guNanA samudAyane dravya kahyun chhe ane sampUrNa guNo dravyanA pratyek

Page 114 of 655
PDF/HTML Page 169 of 710
single page version

112] [mokShashAstra pradeshamAn rahe chhe tethI jo AtmAno ek guN (samyagdarshan) kShAyik thaI jAy to sampUrNa AtmA ja kShAyik thaI javo joIe ane te ja kShaNe tenI mukti thaI javI joIe, em kem nathI thatun?

uttara– jIvadravyamAn anantaguN chhe, te darek guN asahAy ane svAdhIn chhe tethI ek guNanI shuddhi thatAn bIjA guNanI shuddhi thavI ja joIe tevo niyam nathI. AtmA akhanD hovAthI ek guN bIjA guNanI sAthe abhed chhe e kharun chhe paN tethI paryAyaapekShAe darek guNano paryAy jude jude vakhate shuddha thavAmAn kAI doSh nathI; dravyaapekShAe sampUrNa shuddhi pragaTe tyAre dravyanI AkhI shuddhi pragaTI gaNAy; paN kShAyik samyagdarshan thatAn sampUrNa AtmA kShAyik thavo joIe ane mukti tarat thavI joIe em mAnavun yogya nathI.

(ra) prashna– ek guN sarva guNAtmak chhe ane sarva guN ek guNAtmak chhe; mATe ek guN sampUrNa pragaT thavAthI anya sampUrNa guN paN pUrNa rIte te ja samaye pragaT thavA joIe-e kharun chhe?

uttara– e mAnyatA kharI nathI. guN ane guNI akhanD chhe eTalI apekShAe eTale ke abhed apekShAe guNo abhed chhe paN tethI ek guN bIjA badhA guNarUp chhe em kahI shakAy nahi; em kahetAn darek dravya ek ja guNAtmak thAy- paN tem bane nahi. bhed apekShAe darek guN bhinna, svatantra, asahAy chhe, ek guNamAn bIjA guNanI nAsti chhe; vastunun svarUp bhedAbhed chhe-tem mAnavAmAn na Ave to dravya ane guN sarvathA abhinna thaI jAy. ek guNane bIjA guN sAthe nimitta-naimittik- sambandh chhe-e apekShAe ek guN bIjA guNane sahAyak kahevAmAn Ave chhe. (jemake- samyagdarshan kAraN ane samyaggnAn kArya.)

(3) prashna– AtmAnA ek guNano ghAt thavAmAn te guNanA ghAtamAn nimittarUp je karma chhe te uparAnt bIjAn karmo nimittarUp ghAtak chhe ke kem?

uttara– nA, tem nathI. prashna– anantAnubandhI chAritramohanIyanI prakRiti chhe tethI te chAritranA ghAtamAn nimitta hoy paN samyagdarshananA ghAtamAn te kem nimitta gaNAy chhe?

uttara– anantAnubandhInA udayamAn joDAtAn krodhAdirUp pariNAm thAy chhe paN kAI atattvashraddhAn thatun nathI mATe te chAritranA ghAtanun ja nimitta thAy chhe, paN samyaktvanA ghAtamAn te nimitta nathI. paramArthathI to Am ja chhe; parantu anantAnubandhInA udayathI


Page 115 of 655
PDF/HTML Page 170 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [113 jevA krodhAdik thAy chhe tevA krodhAdik samyaktvanA sadbhAvamAn thatA nathI evo nimitta naimittikasambandh chhe, tethI upachArathI anantAnubandhImAn samyaktvanun ghAtakapaNun kahevAmAn Ave chhe. [mokShamArga-prakAshak pAnun-337]

(4) prashna– trilokasAranI 71 mI gAthAmAn kShAyik samyagdraShTi tiryanchane samyagdarshananA avibhAg pratichchhedo keTalA hoy chhe e batAvyun chhe, mATe kShAyik samyagdarshan apUrNa shA mATe ja gaNAy?

uttara– ‘kShAyik’ samyagdarshan pragaT thayun em kahevun te AtmAnA shraddhAguNanun pragaTavun ane sAt prakRitiono kShay thavo te batAvavA-eTale ke nimitta- naimittikasambandh batAvavA pUratun chhe, te paranI apekShAe chhe, tyAn mithyAdarshan ane anantAnubandhInI sAt prakRiti Atmapradeshe sattAmAn paN rahetI nathI, jo svadravyanA bIjA guNonI sAthe abhedapaNun lakShamAn laIe to te apekShAe te guNano pUrNa paryAy kevaLagnAn thatAn pragaT thAy chhe em kahI shakAy. vaLI dravya akhanD chhe tethI dravyaapekShAe AkhA dravyanI sampUrNa siddhi siddhapaNAmAn thAy chhe em kahI shakAy chhe. samyagdarshan ekavAr pragaT thayA pachhI te meLavavA mATe puruShArtha karavAno raheto nathI, paN tenI draDhatA mATe tathA chAritra mATe puruShArtha karavAno rahe chhe ane tene anusarIne sampUrNa gnAn teramA guNasthAne pragaTe chhe ane param yathAkhyAtachAritra chaudamA guNasthAnanA antamAn pragaTe chhe-e rIte dravyaapekShAe akhanD pUrNa shuddhi siddhadashAmAn thAy chhe.

trilokasAr gAthA-71 mAn avibhAg pratichchhedanun je kathan chhe te tenA paryAyanI apekShAe chhe paN viShayanI apekShAe te kathan nathI; kem ke svarUpanI mAnyatA to tamAm prakAranA samyagdarshanamAn ek ja prakAranI hoy chhe eTale temAn kram ke bhed paDI shakatA nathI; chAritramAn bhed paDe chhe. samyagdarshan pragaTatAn abhiprAy (shraddhA-mAnyatA) apekShAe jIvano mokSha thayo-em gnAnIo kahe chhe.

(pa) prashna– sansAramAn evo niyam chhe ke darek guNano kramik vikAs thAy chhe, mATe samyagdarshanano paN kramik vikAs thavo joIe?

uttara– evo ekAnt siddhAnt nathI. vikAsamAn paN anekAntasvarUp lAgu paDe chhe eTale ke AtmAno shraddhAguN tenA viShayanI apekShAe ek sAthe UghaDe chhe. ane AtmAnA gnAnAdi keTalAk guNomAn kramik vikAs thAy chhe.

akramik udhADanun draShTAnt
mithyAdarshan TaLI ek samayamAn samyagdarshan pragaTe chhe tyAn kram paDato nathI.

Page 116 of 655
PDF/HTML Page 171 of 710
single page version

114] [mokShashAstra samyagdarshan pragaTe tyArathI ja te potAnA viShay paratve pUrNa ane kramarahit hoy chhe.

kramik vikAsanun draShTAnt

samyaggnAn-samyakchAritramAn krame krame vikAs thAy chhe. A rIte vikAsamAn kramik ane akramikapaNun Ave chhe, tethI vikAsanun svarUp anekAnt chhe-em samajavun.

(6) prashna– samyaktvanA ATh ang kahyAn chhe, temAn ek ang ‘nishankti’ chhe ane teno artha nirbhayatA kahyo chhe; nirbhayatA AThamA guNasthAne thAy chhe mATe jyAnsudhI bhay chhe. tyAnsudhI samyagdarshan pUrNa nathI-em jANavun te barAbar chhe? jo samyagdarshan pUrNa hot to shreNik rAjA kShAyik samyagdraShTi hatA te ApaghAt na karat e kharun ke nahi?

uttara– e kharun nathI; samyagdraShTine samyagdarshananA viShayanI mAnyatA pUrNa ja hoy chhe kem ke teno viShay akhanD shuddhAtmA chhe. samyagdraShTine shankA-kAnkShA- vichikitsAno abhAv dravyAnuyogamAn kahyo chhe, ane karaNAnuyogamAn bhayano AThamA guNasthAn sudhI, lobhano dasamA sudhI ane jugupsAno AThamA sudhI sadbhAv kahyo chhe, tyAn virodh nathI, kAraN ke-shraddhAnapUrvakanA tIvra shankAdikano samyagdraShTine abhAv thayo chhe athavA mukhyapaNe samyagdraShTi shankAdik kare nahi-e apekShAe samyagdraShTine shankAdikano abhAv kahyo, paN sUkShma shaktinI apekShAe bhayAdikano uday AThamAdi guNasthAn sudhI hoy chhe tethI karaNAnuyogamAn tyAn sudhI sadbhAv kahyo. (mokShamArga- prakAshak pAnun-ra96)

samyagdraShTine ‘nirbhayatA’ kahI chhe teno artha evo chhe ke anantAnubandhIno kaShAy sAthe je jAtano bhay hoy te jAtano bhay samyagdraShTine nathI eTale ke ‘paravastuthI mane bhay thAy chhe’ em agnAnadashAmAn jIv mAnato hato te mAnyatA samyagdraShTi thatAn TaLI gaI, have je bhay thAy chhe te potAnA puruShArthanI nabaLAIne kAraNe thAy chhe eTale ke bhayamAn potAnA vartamAn paryAyano doSh chhe-paravastuno doSh nathI, em te mAne chhe. eTale par pratyenI tene nirbhayatA pragaTI chhe, A apekShAe te kathan chhe. sarvathA bhay TaL‌yo nathI, te AThame guNasthAne TaLe chhe.

shreNik rAjAne je bhay utpanna thayo, te potAnI nabaLAIne kAraNe hato evI tenI mAnyatA hovAthI samyagdarshan apekShAe te nirbhay chhe. chAritraapekShAe alpa bhay thatAn AtmaghAtano vikalpa Avyo.

prashna– kShAyik labdhinI sthiti rAkhavA mATe vIryAntarAyanA karmanA kShayanI

Page 117 of 655
PDF/HTML Page 172 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [11p jarUr paDashe kemake kShAyik shakti vagar koI paN kShAyik labdhi TakI shake nahi. A mAnyatA barAbar chhe?

uttara– e mAnyatA bhUl bharelI chhe. vIryAntarAyanA kShayopashamanA nimitte anek prakAranA kShAyik paryAy pragaTe chhe- 1-kShAyik samyagdarshan (chothethI sAtame guNasthAne), ra-kShAyik yathAkhyAtachAritra (bAramA guNasthAne), 3-kShAyik kShamA (dasamA guNasthAne), *4-kShAyik nirmAnatA (dasamA guNasthAne), pa-kShAyik niShkapaTatA (dasamA guNasthAne), ane 6-kShAyik nirlobhatA (bAramA guNasthAne) hoy chhe. bAramA guNasthAne vIrya kShayopashamarUp hoy chhe, chhatAn kaShAyano kShay chhe.

bIjI rIte joIe to teramA guNasthAne kShAyik anantavIrya ane sampUrNa gnAn pragaTe chhe, chhatAn yoganun kampan ane chAr pratijIvI guNonu apragaTapaNun (vibhAvabhAv) hoy chhe, chaudamA guNasthAne kaShAy ane yog banne kShayarUp chhe chhatAn asiddhatva chhe, te vakhate paN jIvanI potAnA upAdAnanI kachAshane laIne karmo sAtheno sambandh ane sansArIpaNun chhe.

uparanI hakIkatathI em siddha thAy chhe ke; bhed apekShAe darek guN svatantra chhe; jo tem na hoy to ek guN bIjA guNarUp thaI jAy ane te guNanun potAnun svatantra kArya rahe nahi; dravya apekShAe badhA guNo abhed chhe e upar kahevAy gayun chhe.

prashna– gnAn ane darshan e chetanAguNanA vibhAg chhe, te bannenA ghAtamAn nimittapaNe judAn judAn karma mAnyAn chhe, parantu samyaktva ane chAritra e banne judAjudA guN chhe chhatAn te bannenA ghAtamAn nimittakarma ek moh ja mAnavAmAn Avyun chhe tenun shun kAraN?

prashnano vistAr

A prashna uparathI uThatA savAlo nIche mujab chhe- 1- mohanIyakarma jyAre samyaktva ane chAritra e banne guNonA ghAtamAn nimitta chhe

tyAre mUL prakRitiomAn tenA be bhed mAnI karma nav kahevAn joIe, parantu ATh
ja kem kahyAn?

_________________________________________________________________

* dravyakrodhanI 9mA guNasthAnakanA 7mA bhAgamAn vyuchchhitti (nAsh) thAy chhe. dravyamAnanI 9 mA guNasthAnakanA 8 mA bhAgamAn vyuchchhitti (nAsh) thAy chhe. dravyamAyAnI 9 mA guNasthAnakanA 9 mA bhAgamAn vyuchchhitti (nAsh) thAy chhe.


Page 118 of 655
PDF/HTML Page 173 of 710
single page version

116] [mokShashAstra ra-jyAre mohanIy be guNonA ghAtamAn nimitta chhe to chAr ghAti karmo chAr ja

guNonA ghAtamAn nimitta kem batAvyAn? pAnch guNono ghAt kahevo joIe?

3-shuddha jIvone karma naShTa thatAn pragaT thavAvALA je ATh guN kahyA chhe temAn chAritrane

na kahetAn samyaktvane ja kahyun chhe tenun shun kAraN? tyAn chAritrane kem chhoDI dIdhun?

4-koI koI jagyAe chAritra agar samyaktvamAnthI ekeyane nahi kahetAn sukhaguNano

ja ullekh karyo chhe te shA kAraNe?
uttar

jyAre jIv potAnun nijasvarUp pragaT na kare- sAnsArikadashAne vadhAre-tyAre mohanIyakarma nimitta chhe, paN karma jIvane kAI paN karI shake em mAnavun te tadna mithyA chhe. sAnsArikadashAno artha e chhe ke jIvamAn AkuLatA thAy-ashAnti thAy- kShobh thAy. e ashAntimAn traN vibhAgo paDe chhe 1-ashAntirUp vedananun gnAn, ra-te vedan taraph jIv jhUke tyAre nimittakAraN ane 3-ashAntirUp vedan. te vedananun gnAn to gnAnaguNamAn garbhit thaI jAy chhe. te gnAnanA kAraNamAn gnAnAvaraNano kShayopasham nimitta chhe. te vedan taraph jIv lAge tyAre vedanIy karma te kAryamAn nimitta chhe; ane vedanamAn mohanIy nimitta chhe. ashAnti, moh, AtmagnAn-parAngmukhatA tathA viShayAsakit e sarva kArya mohanAn ja chhe. kAraNanA nAshathI kArya paN naShTa thaI jAy chhe tethI viShayAsakit ghaTADavA pahelAn ja AtmagnAn utpanna karavAno bhagavAn upadesh Ape chhe.

mohanA kAryane be prakAre vibhakta karI shakAy chhe 1. draShTinI vimukhatA ane ra. chAritranI vimukhatA. bannemAn vimukhatA sAmAnya chhe. te banne sAmAnyapaNe ‘moh’ nAmathI oLakhAy chhe, mATe te bannene abhedapaNe ek karma jaNAvI, tenA be peTA vibhAg ‘darshanamoh’ ane ‘chAritramoh’ kahyA chhe. darshanamoh te aparimit moh chhe ane chAritramoh te parimit moh chhe. mithyAdarshan te sansAranI jaD chhe. samyagdarshan pragaTatAn ja mithyAdarshanano abhAv thAy chhe. mithyAdarshanamAn darshanamoh nimitta chhe; darshanamohano abhAv thatAn te ja vakhate chAritramohano ek peTA vibhAg je anantAnubandhI krodh-mAn-mAyA-lobh chhe teno ekasAthe abhAv thAy chhe, ane tyArapachhI krame-krame vItarAgatA vadhatAn chAritramohano kramekrame abhAv thato jAy chhe, te kAraNe darshan kAraN ane chAritra kArya em paN kahevAmAn Ave chhe, A rIte bhed apekShAe te judA chhe; tethI pratham abhed apekShAe ‘moh’ karma ek hovAthI tene ek karma gaNIne pachhI


Page 119 of 655
PDF/HTML Page 174 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [117 tenA be peTA vibhAg-darshanamoh ane chAritramoh gaNavAmAn AvyA chhe.

chAr ghAtiyA karmone chAr guNonA ghAtamAn nimitta kahyAn tenun kAraN e chhe ke-mohakarmane abhedaapekShAe jyAre ek gaNyun tyAre shraddhA ane chAritra guNane abhed apekShAe shAnti (sukh) gaNI chAr guNonA ghAtamAn chAr ghAtiyA karmone nimittapaNe kahyAn.

shankA– jo mithyAtva ane kaShAy ek ja hoy to mithyAtvano nAsh thatAn kaShAyano abhAv paN thavo ja joIe, ke je kaShAyanA abhAvane chAritranI prApti kahe chhe- parantu tem to thatun nathI ane samyaktva prApta hovA chhatAn chothA guNasthAne chAritra prApta thatun nathI tethI chothA guNasthAnane avratarUp kahevAy chhe. aNuvrat thatAn pAnchamun guNasthAn thAy chhe, pUrNa vrat thatAn ‘vratI’ sangnA thavA chhatAn yathAkhyAtachAritra prApta thatun nathI. e prakAre vichAravAthI mAlUm paDashe ke samyaktva kShAyikarUp pUrNa thavA chhatAn paN chAritranI prAptimAn athavA pUrNatAmAn vilamb thAy chhe, tethI samyaktva ane chAritramAn athavA mithyAtva ane kaShAyomAn ekatA tathA kAraN-kAryapaNun kem ThIk thaI shake?

samAdhAna– mithyAtva na rahevAthI je kaShAy rahe chhe te mithyAtvanI sAthe rahevAvALA ati tIvra anantAnubandhI kaShAyonI samAn hoto nathI, paN ati mand thai jAy chhe; tethI te kaShAy game tevo bandh kare to paN dIrghasansAranA kAraNabhUt te bandh thato nathI, ane tethI gnAnachetanA paN samyagdarshan thatAn ja sharU thaI jAy chhe-ke je bandhanA nAshanun kAraN chhe; tethI pratham mithyAtva hoy tyAre je chetanA hoy chhe te karmachetanA ane karmaphaLachetanA hoy chhe-ke je pUrNa bandhanun kAraN chhe. Ano sArAnsh e chhe ke kaShAy to samyagdraShTine paN sheSh rahe chhe parantu mithyAtvano nAsh thavAthI atimand thaI jAy chhe ane tethI samyagdraShTi jIv keTalAk anshe abandh rahe chhe ane nirjarA kare chhe, tethI mithyAtva ane kaShAyano keTalok avinAbhAv jarUr chhe.

have shankAnI e vAt rahI ke-mithyAtvanA nAshanI sAthe ja kaShAyano pUrNa nAsh kem thato nathI? tenun samAdhAn e chhe ke-mithyAtva ane kaShAy sarvathA ek chIj to nathI; sAmAnya svabhAv banneno ek chhe parantu visheSh apekShAe k kbhed paN chhe. visheSh-sAmAnyanI apekShAe bhed-abhed bannene ahIn mAnavA joIe. e bhAv dekhADavAne mATe ja shAstrakAre samyaktva ane AtmashAntinA ghAtanun nimitta mULaprakRiti ek ‘moh’ rAkhI chhe ane uttaraprakRitimAn darshanamohanIy ane chAritramohanIy e be bhed karyA chhe. (A khulAsAmAn pahelI ane bIjI shankAnun samAdhAn AvI gayun.) jyAre uttaraprakRitimAn bhed chhe tyAre tenA nAshano pUrNa avinAbhAv kem thaI shake? [na thAy].


Page 120 of 655
PDF/HTML Page 175 of 710
single page version

118] [mokShashAstra hA, paN mUL kAraN na rahetAn chAritramohanIyano TakAv paN adhik raheto nathI. darshanamohanIyanI sAthe nahi topaN thoDA ja vakhatamAn chAritramohanIy paN naShTa thaI jAy chhe..

-athavA em kahevun joIe ke chAritramohanIy mithyAtvanA abhAvamAn joke rahe to chhe parantu jyAn sudhI chAritramohanIy rahe chhe tyAn sudhI samyaktvanI paN pUrti thatI nathI, kShAyikasamyaktva paN ‘kevaLasamyaktva’ nAm pAmatun nathI ke je ratnatrayanI pUrNatAnun chihna chhe.

bhAvArtha– asthiratA vagerenA kAraNe ghAtikarmonA samay sudhI samyaktva pUrNa thatun nathI..

athavA samyaktva thaI javA chhatAn paN gnAn sadA svAnubhUtimAn ja to nathI rahetun. gnAnanun jyAre bAhya lakSha thaI jAy chhe tyAre svAnubhUtithI khasI javAnA kAraNe samyagdraShTi paN viShayomAn alpa tanmay thaI jAy chhe; parantu e chhadmasthagnAnanI chanchaLatAno doSh chhe ane tenun kAraN paN kaShAy ja chhe; paN gnAnanI kevaL kaShAy- naimittik chanchaLatA thoDA vakhat sudhI ja rahI shake chhe, ane te paN tIvra bandhanun kAraN thatI nathI.

bhAvArtha– samyaktvanI utpattithI sansAranI jaD to tUTI jAy chhe parantu bIjAn karmono te ja kShaNe sarvanAsh thato nathI. karma potapotAnI yogyatA anusAr bandhAy chhe tathA udayamAn Ave chhe. juo, mithyAtvanA sAthI chAritramohanIyanI utkRuShTa sthiti chAlIs kroDAkoDI sAgaranI hoy chhe. e uparathI nakkI thAy chhe ke mithyAtva ja badhA doShomAn adhik baLavAn doSh chhe, ane te ja dIrgha ane asalI sansAranI sthApanA kare chhe, tethI teno nAsh karyo ke sansArano kinAro AvI gayo samajavo; parantu sAthe e paN bhUlavun na joIe ke moh to banne chhe, ek (darshanamoh) amaryAdit chhe ane bIjo (chAritramoh) maryAdit chhe-parantu banne sansAranAn ja kAraNo chhe.

sansAranun sankShepamAn svarUp kahIe to te dukhamay chhe, tethI AnuShangik bhale dukhanAn nimittakAraN bIjAn karma paN hoy topaN mukhya nimittakAraN mohanIyakarma chhe, jyAre sarva dukhanun kAraN (nimittapaNe) mohanIy karma mAtra chhe to mohanA nAshane sukh kahevun joIe. je granthakAr mohanA nAshane sukhaguNanI prApti mAne chhe tenun mAnavun mohanA sanyukta kAryanI apekShAe vyAjabI chhe. te mAnavun abhed-vyApak draShTithI chhe; tethI je sukhane anant chatuShTayamAn garbhit kare chhe te chAritra tathA samyaktvane judA gaNatA nathI, kemake samyaktva tathA chAritranA sAmudAyik svarUpane sukh kahI shakAy chhe.


Page 121 of 655
PDF/HTML Page 176 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [119

chAritra ane samyaktva banneno samAvesh (chheDo-phaL) sukhaguNamAn athavA svarUpalAbhamAn ja thAy chhe; tethI chAritra ane samyaktvano artha sukh paN thaI shake chhe. jyAn sukh ane vIryaguNano ullekh anant chatuShTayamAn kare chhe tyAn te guNonI mukhyatA gaNI kahe chhe ane bIjAne gauN gaNI kahetA nathI, topaN temane temAn sangrahit thayel samajI levA joIe kemake sukhaguNanA te banne visheShAkAr chhe. A kathanathI mohanIyakarma kayA guNanA ghAtamAn nimitta chhe teno khulAso thaI jAy chhe; tathA vedanIyanun aghAtakapaNun paN siddha thAy chhe kemake vedanIy koIne ghAtavAmAn nimitta nathI, mAtra ghAt thayel svarUpano jIv jyAre anubhav kare tyAre nimittarUp chhe. [A khulAsAmAn trIjI ane chothI shankAnun samAdhAn AvI gayun.]

[A vAt khAs khyAlamAn rAkhavI ke jIvamAn thatAn vikArabhAv jIv pote kare

chhe, tyAre karmano uday hAjararUpe nimitta chhe, paN te karmanA rajakaNoe jIvane kAI paN karyun ke kAI asar karI em mAnavun te sarvathA mithyA chhe; tem ja jIv vikAr kare tyAre pudgalakArmANavargaNA svayam karmarUpe pariName chhe-evo nimitta- naimittikasambandh chhe. jIvane vikArIpaNe karma pariNamAve ane karmane jIv pariNamAve e nimitta-naimittik sambandh batAvanArun vyavahArakathan chhe. kharI rIte jaDane karma tarIke jIv pariNamAvI shake nahi ane karma jIvane vikArI karI shake nahi-em samajavun. gommaTasAr Adi karmashAstronA A pramANe artha karavA te ja nyAyasar chhe.]

(8) prashna– bandhanAn kAraNomAn mithyAtva, avirati, pramAd, kaShAy ane yog e pAnch mokShashAstramAn kahyAn chhe, ane bIjA AchAryo kaShAy ane yog e be ja batAve chhe; A rIte teo mithyAtva, avirati ane pramAd ne kaShAyanA bhed mAne chhe. kaShAy chAritramohanIyano bhed chhe; to pachhI em pratIt thAy chhe ke chAritramohanIy ja badhAn karmonun kAraN chhe, mATe jyAnsudhI kaShAy vidyamAn chhe tyAnsudhI koI paN guNanI pUrNa shuddhi thaI shake nahi, mATe samyagdarshananI paN pUrNa shuddhi tyAn na thAy em jaNAy chhe te barAbar chhe?

uttara– kaShAyanA mithyAtva, avirati ane pramAd peTA-bhAg chhe, paN tethI ‘kaShAy’ chAritramohanIyano bhed chhe em mAnavun barAbar nathI. mithyAtva te mahA kaShAy chhe. ‘kaShAy’ne jyAre sAmAnya arthamAn vAparIe tyAre darshanamoh ane chAritramoh bannerUp chhe, kemake kaShAyamAn mithyAdarshanano samAvesh thaI jAy chhe. kaShAyane jyAre visheSh arthamAn vAparIe tyAre te chAritramohanIyano bhed chhe. chAritramohanIyakarma te badhAn karmonun kAraN nathI, paN jIvano mohabhAv te sAt athavA ATh karmonA bandhanun


Page 122 of 655
PDF/HTML Page 177 of 710
single page version

120] [mokShashAstra nimitta chhe. jIvane kShAyik chAritra na pragaTe tyAn sudhI samyaktvaguNanI pUrI shuddhi kai apekShAe thaI ane kaI apekShAe thaI nathI e AgaL batAvAI gayun chhe. (juo, pArA ra1 prashna-8).

(9) prashna– sAt prakRitino kShay athavA upashamAdi thAy te vyavahArasamyagdarshan chhe ke nishchayasamyagdarshan chhe?

uttara– te nishchayasamyagdarshan chhe. prashna– siddha bhagavantone vyavahArasamyagdarshan hoy chhe ke nishchayasamyagdarshan hoy chhe? uttara– siddhone nishchayasamyagdarshan hoy chhe. prashna– vyavahArasamyagdarshan ane nishchayasamyagdarshanamAn shun pher chhe? uttara– jIvAdi nav tattvonI tathA sudev, suguru ane sushAstranI vikalpasahitanI shraddhA tene vyavahArasamyaktva kahevAmAn Ave chhe; je jIv te vikalpano abhAv karI potAnA shuddhAtmA taraph valaN karI nishchayasamyagdarshan pragaT kare, tene pUrve vyavahArasamyakatva hatun em kahevAmAn Ave chhe. je jIv nishchayasamyagdarshan pragaT na kare tene te vyavahArAbhAs samyaktva chhe. vyavahArasamyagdarshanano abhAv karIne je jIv nishchayasamyagdarshan pragaT kare tene vyavahArasamyagdarshan upachArathI (-eTale ke vyay tarIke- abhAv tarIke) nishchayasamyagdarshananun kAraN kahevAmAn Ave chhe.

samyagdraShTi jIvane viparIt abhinivesharahit AtmAnun shraddhAn chhe te nishchayasamyagdarshan chhe; tathA dev-guru-dharmAdinun shraddhAn te vyavahArasamyagdarshan chhe; e pramANe ek kALamAn samyagdraShTine banne samyagdarshan hoy chhe. keTalAk mithyAdraShTine- dravyalingI munine ane keTalAk abhavya jIvane dev-guru-dharmAdinun shraddhAn hoy chhe paN te AbhAsamAtra hoy chhe; kem ke temane nishchayasamyaktva nathI tethI temanun vyavahArasamyaktva paN AbhAsarUpachhe. [mokShamArga prakAshak pAnun-337]

dev-guru-dharmanA shraddhAnamAn pravRuttinI mukhyatA chhe. je pravRuttimAn arihantAdikane devAdik mAne, anyane na mAne tene devAdikano shraddhAnI kahevAmAn Ave chhe. tattvashraddhAmAn vichAranI mukhyatA chhe. je gnAnamAn jIvAdi tattvone vichAre chhe tene tattvashraddhAnI kahevAmAn Ave chhe. e banne samajyA pachhI koI jIv rAgano anshe abhAv karI samyakatva pragaT kare chhe; tethI e banne koI jIvane samyaktvanAn (upachArathI) kAraN kahevAmAn Ave chhe; parantu teno sadbhAv mithyAdraShTine paN sambhave chhe tethI teno vyavahAr vyavahArAbhAs chhe.

[mokShamArga-prakAshak, pAnun-33r]

Page 123 of 655
PDF/HTML Page 178 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [121

(23)

samyagdarshan ane gnAnachetanAmAn pher

prashna– AtmAnI shuddhopalabdhi jyAn sudhI chhe tyAnsudhI gnAn gnAnachetanA chhe ane teTalun ja samyagdarshan chhe e kharun chhe?

uttara– AtmAnA anubhavane shuddhopalabdhi kahevAmAn Ave chhe, te chAritraguNano paryAy chhe. jyAre samyagdraShTi potAnA shuddhopayogamAn joDAyo hoy eTale ke svAnubhavarUp pravarte tyAre tene samyaktva hoy chhe; ane jyAre shuddhopayogamAn joDAyo na hoy tyAre paN tene gnAnachetanA labdharUp hoy chhe. gnAnachetanA anubhavarUp hoy tyAre ja samyagdarshan hoy chhe ane anubhavarUp na hoy tyAre hotun nathI-em mAnavun te bhUl chhe.

kShAyik samyaktvamAn jIv shubhAshubharUpe pravarte ke svAnubhavarUp pravarte paN samyaktva guN to sAmAnya chhe. [mokShamArga prakAshak pAnun-346]

samyagdarshan te shraddhAguNano shuddha paryAy chhe, te kramekrame khIlato nathI paN akramapaNe ek samayamAn pragaTe chhe, ane samyaggnAnamAn to hInatAadhikatA hoy chhe, paN temAn vibhAvapaNun hotun nathI. chAritraguN paN kramekrame ughaDe chhe, te anshe shuddha ane anshe ashuddha (rAgadveShavALo) nIchalI dashAmAn hoy chhe, eTale e pramANe traNe guNanA shuddha paryAyanA vikAsamAn taphAvat chhe.

(ra4)
samyakshraddhA karavI ja joIe
chAritra na paLAy to paN tenI shraddhA karavI

darshanapAhuDanI raramI gAthAmAn bhagavAn shrI kundakundAchAryadeve kahyun chhe ke- “jo (ame kahIe chhIe te) karavAne samartha ho to karaje, paN jo karavAne samartha na ho to sAchI shraddhA to jarUr karavI, kem ke kevaLI bhagavAne shraddhA karavAvALAne samyaktva kahyun chhe.”

A gAthA em batAve chhe ke-jeNe nijasvarUpane upAdey jANI shraddhAn karyun tene mithyAbhAv to maTayo, paN puruShArthanI nabaLAIthI chAritra angIkAr karavAnun sAmarthya na hoy to jeTalun sAmarthya hoy teTalun kare ane te sivAyane mATe shraddhA kare; evI shraddhA karavAvALAne bhagavAne samyaktva kahyun chhe.

[aShTapAhuD hindI pAnun-33, darshanapAhuD gAthA-rar]

A ja matalabe niyamasArajI gAthA 1pa4 mAn paN kahevAmAn Avyun chhe, kem ke samyagdarshan te dharmanun mUL chhe.


Page 124 of 655
PDF/HTML Page 179 of 710
single page version

122] [mokShashAstra (2p)

nishchayasamyagdarshanano bIjo artha

mithyAtvabhAv dUr thatAn samyagdarshan chothe guNasthAne pragaTe chhe. te shraddhAguNano shuddha paryAy hovAthI nishchayasamyaktva chhe. parantu te samyagdarshananI sAthenA chAritraguNanA paryAyano vichAr karavAmAn Ave to chAritraguNanA rAgavALo paryAy hoy athavA to svAnubhavarUp nirvikalpa paryAy hoy tyAn, chAritraguNanA nirvikalpa paryAy sAthenA nishchayasamyagdarshanane vItarAgasamyagdarshan kahevAmAn Ave chhe ane savikalpa (rAgasahit) paryAy sAthenA nishchayasamyagdarshanane sarAgasamyakatva kahevAmAn Ave chhe. A viShay upar (8) mA vibhAgamAn kahevAI gayo chhe.

jyAre sAtamA guNasthAne ane tethI AgaL vadhatI dashAmAn nishchayasamyagdarshan ane vItarAgachAritranun avinAbhAvIpaNun hoy tyAre te avinAbhAvIpaNun batAvavA mATe banne guNanun ekatvapaNun laI te vakhatanA samyagdarshanane te ekatvanI apekShAe ‘nishchayasamyaktva’ kahevAmAn Ave chhe. ane nishchayasamyagdarshan sAthenI vikalpadashA batAvavA, te vakhate joke nishchayasamyagdarshan chhe topaN, te nishchayasamyagdarshanane ‘vyavahArasamyakatva’ kahevAmAn Ave chhe. mATe jyAn ‘nishchayasamyagdarshan’ shabda vAparyo hoy tyAn te shraddhA ane chAritranI ekatvaapekShAe chhe ke ekalA shraddhAguNanI apekShAe chhe te nakkI karI teno artha samajavo; tem ja ‘vyavahArasamyagdarshan’ shabda vAparyo hoy tyAn te shraddhA ane chAritranI ekatvaapekShAe chhe ke ekalI shraddhAnI apekShAe chhe te nakkI karI teno artha samajavo.

prashna– keTalAk jIvone gRuhasthadashAmAn mithyAtva TaLI samyagdarshan thayun hoy chhe to te samyagdarshan kevun samyagdarshan samajavun?

uttara– ekalA shraddhAguNanI apekShAe tene nishchayasamyagdarshan ane shraddhA tathA chAritraguNanA ekatvanI apekShAe tene vyavahArasamyagdarshan samajavun. e pramANe gRuhasthadashAmAn je nishchayasamyagdarshan chhe te kathanchit nishchay ane kathanchit vyavahArasamyagdarshan chhe-em jANavun.

prashna– te nishchayasamyagdarshanane shraddhA ane chAritranI ekatvaapekShAe vyavahArasamyagdarshan shA mATe kahyun?

uttara– samyagdraShTi jIv shubharAgane toDI vItarAgachAritra sAthe alpakALamAn tanmay


Page 125 of 655
PDF/HTML Page 180 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [123 thaI jashe eTalo sambandh batAvavA mATe te nishchayasamyagdarshanane shraddhA ane chAritranI ekatvaapekShAe vyavahArasamyagdarshan kahevAmAn Ave chhe.

sAtame ane AgaLanA guNasthAne samyagdarshan ane samyakchAritranI ekatA hoy chhe tethI te vakhatanA samyaktvamAn nishchay ane vyavahAr evA be bhed paDatA nathI tethI tyAn je samyakatva varte chhe tene ‘nishchayasamyagdarshan’ ja kahevAmAn Ave chhe.

(juo, paramAtmaprakAsh adhyAy 1 gAthA 8p nIchenI sanskRit tathA hindI TIkA. AvRutti bIjI pA. 90; tathA paramAtmaprakAsh adhyAy ra gAthA 17-18 nIchenI sanskRit tathA hindI TIkA, AvRutti bIjI pA. 146-147; ane hindI samayasAramAn jayasenaAchAryanI sanskRit TIkA, gAthA 1ra1-1rap nIche, pAnun 186 tathA hindI samayasAr TIkAmAn jayasenaAchAryanI TIkAno anuvAd pA. 116.)

–chhevaT–
pUNyathI mokShamArgarUpI dharma thAy ane AtmA paradravyanun
kAI paN karI shake–e vAt shrI vItarAgadevoe
prarUpelA dharmanI maryAdA bahAr chhe.