Page 446 of 655
PDF/HTML Page 501 of 710
single page version
446 ] [ mokṣhashāstra anshe navīn karmabandh karatī nathī parantu samvar nirjarā kare chhe ane te ja samaye jeṭalā anshe rāgabhāv chhe teṭalā anshe karmabandh paṇ thāy chhe.
pa. shrī rājamallajīe ‘vr̥uttan karma svabhāven gnānasya bhavanan nahi’ samayasār puṇya-pāp adhikāranā ā kaḷashanī ṭīkāmān lakhyun chhe ke ‘jeṭalī shubh athavā ashubh kriyārūp ācharaṇ chhe-chāritra chhe tenāthī to svabhāvarūp chāritra-gnānanun (shuddha chaitanya vastunun) shuddha pariṇaman na thaī shake evo nishchay chhe. bhāvārtha-jeṭalī shubhāshubhakriyāācharaṇ chhe athavā bāhya vakatavya athavā sūkṣhma antaraṅg chintavan rūp abhilāṣh, smaraṇ ityādi samasta ashuddha pariṇaman chhe te shuddha pariṇaman nathī tethī te bandhanun kāraṇ chhe-mokṣhanun kāraṇ nathī. jem kāmaḷāno sinh (kapaḍā upar chitarelo vāgh) te kahevāmātra sinh chhe tem–shubhakriyā ācharaṇarūp chāritra kahevāmātra chāritra chhe paṇ chāritra nathī em niḥsandehapaṇe jāṇo.
6. e ja kaḷashaṭīkā pr̥u. 113 mān samyagdraṣhṭinī paṇ shubhabhāvanī kriyāne- bandhak kahel chhe-‘bandhāyasamullasati’ eṭale jeṭalī kriyā chhe teṭalī gnānāvaraṇīy ādi karmano bandh kare chhe, samvar nirjarā anshamātra paṇ karatī nathī;’ तत् एकं ज्ञानं मोक्षायस्थितं’ parantu te ek shuddha chaitanyaprakāsh gnānāvaraṇādi karmakṣhayanun nimitta chhe. bhāvārtha evo chhe ke ek jīvamān shuddhatva, ashuddhatva ek ja kāḷe ek ja sāthe hoy chhe paṇ jeṭalā anshe shuddhatva chhe, teṭalā anshe karmakṣhapaṇ chhe. ane jeṭalā anshe ashuddhatva chhe, teṭalā anshe karmabandh thāy chhe, ek ja samaye beu kārya thāy chhe, em ja chhe temān sandeh karavo nahīn.
kavivar banārasīdāsajīe kahyun chhe ke-puṇyapāpakī dou kriyā mokṣhapanthakī kataraṇī; bandhakī karaiyā dou, duhūkī prakr̥iti nyārī, nyārī, nyārī gharanī, eṭalun visheṣh ke-karmadhārā bandharūp, parādhīn shakti vividh bandh karanī, gnānadhārā mokṣharūp, mokṣhakī karanahār, doṣhakī haranahār bhau samudrataranī. 14.
7. shrī amr̥utachandrāchāryakr̥ut pr̥u. si. upāy gā. ra1r thī 14 mān samyagdraṣhṭinā sambandhamān kahyun chhe ke jeṭalā anshe ā ātmā potānā svabhāvarūpe pariṇame chhe te ansh sarvathā bandhano hetu nathī; paṇ je anshothī ā rāgādik vibhāvarūp pariṇaman kare chhe te ja ansh bandhano hetu chhe.
Page 447 of 655
PDF/HTML Page 502 of 710
single page version
a. 7 sūtra 1-2 ] [ 447 artha bhāṣhā ṭīkākāre viruddha karel chhe tathā aṇagār dharmāmr̥utamān paṇ tenī phūṭanoṭamān jūṭho artha chhe te nīche batāvavāmān āve chhe.
स विपक्ष कृतोऽवस्य मोक्षोपाय न बन्धनोपायः।। २११।।
anvayārtha– asampūrṇa ratnatrayane bhāvanār ātmāne je shubh karmano bandh thāy chhe te bandh vipakṣhakr̥ut arthāt bandharāgakr̥ut hovāthī avashya ja mokṣhano upāy chhe, bandhano upāy nathī.
have susaṅgat sācho artha juo. tene māṭe ādhār shrī ṭoḍaramalajī kr̥ut ṭīkāvāḷo puruṣhārthasiddhi granth, prakāshak jinavāṇī prachārak kāryālay kalakattā-tenun pr̥u. 11p gā. 111.
anvayārtha– asamagran ratnatray bhāvayataḥ yaḥ karmabandh asti saḥ vipakṣhakr̥ut ratnatray tu mokṣhopāy asti, na bandhanopāyaḥ.
(athr-ekadesh ratnatrayane prāpta karavāvāḷā puruṣhane je karmabandh thāy chhe te ratnatrayathī nathī thato, paṇ ratnatrayanā vipakṣhī je rāg-dveṣh chhe tenāthī thāy chhe, te ratnatray to vāstavamān mokṣhano upāy chhe bandhano upāy nathī thato.)
bhāvārtha– samyagdraṣhṭi jīv je ekadesh ratnatray dhāraṇ kare chhe, temān je karmabandh thāy chhe te ratnatrayathī nathī thato paṇ tenī sāthe je shubh kaṣhāyo chhe tenāthī ja thāy chhe. tethī siddha thayun ke karmabandh karavāvāḷī shubh kaṣhāyo chhe parantu ratnatray nathī.
have ratnatray ane rāganun phaḷ batāve chhe te sthāne gā. ra1r thī ra14 mān guṇasthānānusār samyagdraṣhṭinā rāgane bandhanun ja kāraṇ kahyun chhe ane vītarāgabhāvarūp samyakratnatrayane mokṣhanun ja kāraṇ kahyun chhe. pachhī gāthā rara0 mān kahyun chhe ke- ratnatrayarūp dharma mokṣhanun ja kāraṇ chhe ane bījī gatinun kāraṇ nathī paṇ ratnatrayanā sadbhāvamān je shubhaprakr̥itiono āsrav thāy te badhāy (karmono āsravabandh shubhakaṣhāyathī; shubhopayogathī ja thāy chhe arthāt te shubhopayogano ja aparādh chhe paṇ ratnatrayano nathī.
koī em māne chhe ke samyagdraṣhṭine shubhopayogamān (-shubhabhāvamān) anshe shuddhatā chhe paṇ em mānavun viparīt chhe, kāraṇ ke nishchayasamyaktva thayā pachhī chāritranī anshe shuddhi samyagdraṣhṭine thāy chhe te to chāritraguṇanī shuddha pariṇati chhe ane je shubhopayog chhe te to ashuddhatā chhe.
Page 448 of 655
PDF/HTML Page 503 of 710
single page version
448 ] [ mokṣhashāstra tenāthī samvar nirjarā chhe māṭe te bandhanun kāraṇ nathī, to e beu mānyatā ayathārtha ja chhe evun uparokat shāstrādhārothī siddha thāy chhe.
sauthī pratham tattvagnānano upāy karīne jīvoe samyagdarshan-gnān pragaṭ karavān joīe, te pragaṭ karyā pachhī potānā svarūpamān sthir rahevā prayatna karavo; ane jyāre sthir na rahī shake tyāre ashubhabhāv ṭāḷī deshavrat-mahāvratādi shubhabhāvamān joḍāy paṇ te shubhane dharma na māne, tem ja tene dharmano ansh ke dharmanun sādhan na māne. pachhī te shubhabhāvane paṇ ṭāḷīne nishchayachāritra pragaṭ karavun arthāt nirvikalpadashā pragaṭ karavī.
ekadesh tyāg te aṇuvrat ane [सर्वतः महती] sarvadesh tyāg te mahāvrat chhe.
1. shubhabhāvarūp vyavahāravratanā ā be prakār chhe. pāñchamā guṇasthāne deshavrat hoy chhe ane chhaṭhṭhā guṇasthāne mahāvrat hoy chhe. ā vyavahāravrat āsrav chhe em chhaṭhṭhā adhyāyanā vīsamā sūtramān kahevāmān āvyun chhe. nishchayavratanī apekṣhāe ā banne prakāranā vrato ekadesh vrat chhe (juo, sūtra 1 nī ṭīkā, pāro pa). sātamā guṇasthāne nirvikalpa dashā thatān ā vyavahār mahāvrat paṇ chhūṭī jāy chhe ane āgaḷanī avasthāmān nirvikalpa dashā visheṣh visheṣh draḍh hoy chhe tethī tyān paṇ ā mahāvrat hotān nathī.
ra. samyagdraṣhṭi deshavratī shrāvak hoy te saṅkalpapūrvak tras jīvanī hinsā kare nahi, karāve nahi ane anya koī kare tene bhalī jāṇe nahi. tene sthāvar jīvonī hinsāno tyāg nathī topaṇ prayojan vinā sthāvar jīvonī virādhanā kare nahi ane prayojanavash pr̥ithvī, jal vagere jīvonī virādhanā thāy tene bhalī jāṇe nahi.
3. prashnaḥ– ā shāstranā a. 9 nā sūtra 18 mān vratane samvar gaṇel chhe ane a. 9 nā sūtra ra mān tene samvaranā kāraṇamān garbhit karyun chhe; tyān dash prakāranā dharmamān athavā sanyamamān tenun garbhitapaṇun chhe arthāt uttam kṣhamāmān ahinsā, uttam satyamān satyavachan, uttam shauchamān achaurya, uttam brahmacharyamān brahmacharya ane uttam ākiñchanyamān
Page 449 of 655
PDF/HTML Page 504 of 710
single page version
a. 7 sūtra 2 ] [ 449 parigrahatyāg-e rīte vratono samāvesh temān āvī jāy chhe, chhatān ahī vratane āsravanun kāraṇ kem kahyun chhe?
uttaraḥ– temān doṣh nathī; navamo samvar adhikār chhe tyān nivr̥uttisvarūp vītarāgabhāvarūp vratane samvar kahyo chhe ane ahīn āsrav adhikār chhe temān pravr̥utti dekhāḍavāmān āvī chhe; kem ke hinsā, asatya, chorī vagere chhoḍī detān ahinsā, satya, achaurya-dīdhelī vastunun grahaṇ vagere kriyā thāy chhe, tethī te vrat shubhakarmonā āsravanun kāraṇ chhe. e vratomān paṇ avratonī māphak karmono pravāh hoy chhe; tenāthī karmonī nivr̥utti thatī nathī tethī vratono samāvesh āsrav adhikāramān karyo chhe. (juo, sarvārthasiddhi adhyāy 7 sūtra 1 nī ṭīkā pā. pa-6).
4. mithyātva jevā mahāpāpane chhoḍāvavānī pravr̥uti mukhyatāe na karavī ane keṭalīk bābatomān hinsā batāvīne te chhoḍāvavānī mukhyatā karavī te kramabhaṅg upadesh chhe.
pa. ekadesh vītarāgatā ane shrāvakadashāne nimittanaimittikasambandh chhe, eṭale ke ekadesh vītarāgatā thatān shrāvakanān vrat hoy ja; e pramāṇe vītarāgatāne ane mahāvratane nimitta-naimittikasambandh chhe, dharmanī parīkṣhā antar vītarāgabhāvathī thāy, bāhya sanyogathī thāy nahi. (juo, mokṣhamārga-prakāshak pā. 273)
ahīn chhadmasthane buddhigochar sthūḷapaṇānī apekṣhāe lokapravr̥utinī mukhyatāsahit kahyun chhe paṇ kevaḷagnānagochar sūkṣhmapaṇānī apekṣhāe kahyun nathī, kemake tenun ācharaṇ thaī shakatun nathī. tenā daṣhṭānto-
aṇuvratīne trasahinsāno tyāg kahyo chhe; tene strīsevanādi kāryomān trasahinsā to thāy chhe, vaḷī e paṇ jāṇe chhe ke jinavāṇīmān ahīn tras jīv kahyā chhe, parantu tene tras jīv māravāno abhiprāy nathī tathā lokamān jenun nām trasaghāt chhe tene te karato nathī; e apekṣhāe tene trasahinsāno tyāg chhe.
mahāvratadhārī munine sthāvar hinsāno paṇ tyāg kahyo. have muni pr̥ithvī, jaḷādikamān gaman kare chhe; tyān trasano paṇ sarvathā abhāv nathī kāraṇ ke trasajīvonī
Page 450 of 655
PDF/HTML Page 505 of 710
single page version
4pa0 ] [ mokṣhashāstra paṇ evī sūkṣhma avagāhanā chhe ke je draṣhṭigochar paṇ thatī nathī, tathā tenī sthiti paṇ pr̥ithvī, jaḷādikamān chhe. vaḷī muni jinavāṇīthī te jāṇe chhe ane koī veḷā avadhignānādi vaḍe paṇ jāṇe chhe; paṇ munine pramādathī sthāvar-trasahinsāno abhiprāy nathī, lokamān bhūmi khodavī, aprāsuk jaḷathī kriyā karavī ityādi pravr̥uttinun nām sthāvarahinsā chhe ane sthūḷ trasajīvone pīḍavānun nām trasahinsā chhe. tene muni karatā nathī tethī temane hinsāno sarvathā tyāg kahevāmān āve chhe.
munine asatya, chorī, abrahyacharya ane parigrahano tyāg chhe; paṇ kevaḷagnānamān jāṇavānī apekṣhāe asatyavachanayog bāramā guṇasthān sudhī kahyo chhe, adatta karma-paramāṇu ādi par dravyonun grahaṇ teramā guṇasthān sudhī chhe, vedano uday navamā guṇasthān sudhī chhe, antaraṅg parigrah dasamā guṇasthān sudhī chhe, tathā samavasaraṇādi bāhya parigrah kevaḷī bhagavānane paṇ hoy chhe; parantu tyān pramādapūrvak pāparūp abhiprāy nathī. lokapravr̥uttimān je kriyāo vaḍe ‘ā jūṭhun bole chhe, chorī kare chhe, kushīl seve chhe tathā parigrah rākhe chhe’ evun nām pāme chhe te kriyāo temane nathī tethī temane asatyādikano tyāg kahevāmān āvyo chhe.
munine mūḷaguṇomān pāñch indriyonā viṣhayono tyāg kahyo chhe. paṇ indriyonun jāṇavun to maṭatun nathī; tathā jo viṣhayomān rāg-dveṣh sarvathā dūr thayā hoy to tyān yathākhyātachāritra thaī jāy, te to ahīn thayun nathī; parantu sthūḷapaṇe viṣhay-ichchhāno abhāv thayo chhe tathā bāhya viṣhayasāmagrī meḷavavānī pravr̥uti dūr thaī chhe tethī temane indriyaviṣhayono tyāg kahyo chhe.
koīe trasahinsāno tyāg karyo, to tyān teṇe charaṇānuyogamān athavā lokamān jene trasahinsā kahe chhe teno tyāg karyo chhe, paṇ kevaḷagnān vaḍe je trasajīvo dekhāy chhe tenī hinsāno tyāg banato nathī. ahīn je trasahinsāno tyāg karyo temān to te hinsārūp manano vikalpa na karavo te manathī tyāg chhe, vachan na bolavān te vachanathī tyāg chhe ane kāyāthī na pravartavun te kāyāthī tyāg chhe. ।। २।।
Page 451 of 655
PDF/HTML Page 506 of 710
single page version
a. 7 sūtra 2 ] [ 4pa1
vratanī pāñch pāñch bhāvanāo chhe.
rokavī, [ईया आदाननिक्षेपणसमिति] iryāsamiti-chār hāth jamīn joīne chālavun. ādānanikṣhepaṇasamiti-jīvarahit bhūmi joīne sāvadhānīthī koī vastune levī- mūkavī ane [आलोकितपानभोजनानी] joīne-shodhīne bhojan-pāṇī grahaṇ karavān [पंच] e pāñch ahinsā vratanī bhāvanāo chhe.
1. jīv paradravyanun kāī karī shake nahi; tethī vachan, man vagerenī pravr̥uttine jīv rokī shake nahi paṇ bolavānā bhāvane tathā man taraph lakṣha karavānā bhāvane jīv rokī shake; tene vachanagupti tathā managupti kahevāy chhe. iryāsamiti vageremān paṇ te ja pramāṇe artha thāy chhe. jīv sharīr ne chalāvī shakato nathī paṇ pote ek kṣhetrathī bījā kṣhetre javāno bhāv kare chhe ane sharīr tenī potānī te vakhatanī lāyakātanā kāraṇe chālavā lāyak hoy to svayam chāle chhe. jyāre jīv chālavāno bhāv kare tyāre ghaṇe bhāge sharīr tenī potānī lāyakātathī svayam chāle chhe. - evā nimittanaimittikasambandh hoy chhe tethī vyavahāranaye ‘vachanane rokavun, manane rokavun, joī ne chālavun, vichārīne bolavun’ em kahevāmān āve chhe. te kathanano kharo artha shabda pramāṇe nahi paṇ bhāv pramāṇe thāy chhe.
2. prashnaḥ– ahīn gupti ane samitine puṇyāsravamān gaṇī, ane a. 9 nā sūtra 2 mān tene samvaranā kāraṇamān gaṇī chhe. - e rīte to kathanamān paraspar virodh thashe?
uttaraḥ– e virodh nathī; kem ke ahīn gupti tathā samitino artha ashubhavachanano virodh tathā ashubh vichārono nirodh- em thāy chhe; tathā navamā adhyāyanā
Page 452 of 655
PDF/HTML Page 507 of 710
single page version
4pa2 ] [ mokṣhashāstra bījā sūtramān shubhāshubh banne bhāvono nirodh evo artha thāy chhe. (juo, tattvārtha-sār adhyāy 4 gāthā 63 hindī ṭīkā, pā. 219)
3. prashnaḥ– ahīn kāyagupti kem līdhī nathī? uttaraḥ– iryāsamiti ane ādān nikṣhepaṇano artha shubhakāyagupti thaī shake chhe kem ke te banne pravr̥uttimān ashubhakāyapravr̥uttino nirodh sārī rīte thaī jāy chhe.
lobhapratyākhyān, bhīrutvapratyākhyān, hāsyapratyākhyān arthāt krodhano tyāg karavo, lobhano tyāg karavo, bhayano tyāg karavo, hāsyano tyāg karavo, [अनुवीचि भाषणं च] ane shāstranī āgnā anusār nirdoṣh vachan bolavā-[पंच] e pāñch satya vratanī bhāvanāo chhe.
1. prashnaḥ– samyagdraṣhṭi nirbhay chhe tethī niḥshaṅk chhe, ane evī avasthā chothā guṇasthāne hoy chhe. to ahīn samyagdraṣhṭi shrāvakane ane munine bhayano tyāg karavānun kem kahyun chhe?
uttaraḥ– chothā guṇasthāne samyagdraṣhṭi abhiprāy apekṣhāe nirbhay chhe; anantānubandhī kaṣhāy hoy tyāre je prakārano bhay hoy chhe te prakārano bhay temane hoto nathī tethī temane nirbhay kahyā chhe; paṇ chāritra apekṣhāe teo sarvathā nirbhay thayā chhe-em kahevāno āshay tyān nathī. āṭhamā guṇasthān sudhī bhay hoy chhe, tethī ahīn shrāvakane tathā munine bhay chhoḍavānī bhāvanā karavānun kahyun chhe.
2. pratyākhyān be prakāranān hoy chhe- ek nishchayapratyākhyān ane bījun vyavahārapratyākhyān. nishchayapratyākhyān te nirvikalpadashārūp chhe, temān buddhipūrvak thatā shubhāshubhabhāvo chhūṭe chhe; vyavahār pratyākhyān shubhabhāvarūp chhe; temān samyagdraṣhṭine ashubhabhāvo chhuṭīne shubhabhāv rahe chhe. ātmasvarūpanā ajāṇ-ātmasvarūpanun gnān vartamānamān karavānī nā pāḍe tene-ātmasvarūpanun gnān vartamānamān meḷavavānā upadesh pratye jene aruchi hoy tene shubhabhāvarūp pratyākhyān paṇ hotun nathī; mithyādraṣhṭi dravyaliṅgī muni pāñch mahāvrat niratichār pāḷe paṇ tene ā bhāvanāmān batāvel
Page 453 of 655
PDF/HTML Page 508 of 710
single page version
a. 7 sūtra 6-7 ] [ 4pa3 pratyākhyān hotān nathī. kem ke ā bhāvanāo pāñchamā ane chhaṭhṭhā guṇasthāne samyagdraṣhṭine ja hoy chhe. mithyādraṣhṭine hotī nathī.
3. anuvīchi bhāṣhaṇ– ā bhāvanā paṇ samyagdraṣhṭi ja karī shake, kem ke tene ja shāstranā marmanī khabar chhe tethī te satshāstra anusār nirdoṣh vachan bolavānā bhāv kare chhe. ā bhāvanānun rahasya e chhe ke, sāchā sukhanā shodhake shāstra abhyās karīne teno marma samajavo joīe. shāstromān jude jude ṭhekāṇe prayojan sādhavā anek prakārano upadesh āpyo chhe, tene samyaggnān vaḍe yathārtha prayojanapūrvak oḷakhe to jīvane hit-ahitano nishchay thāy. māṭe ‘syāt’ padanī sāpekṣhatā sahit samyaggnān vaḍe ja jīvo prītisahit jinavachanamān rame chhe te jīv thoḍā ja vakhatamān shuddha ātmasvarūpane prāpta kare chhe. mokṣhamārgano pratham upāy āgamagnān kahyun chhe, māṭe sāchā āgam kayā chhe tenī parīkṣhā karīne āgamagnān meḷavavun joīe. āgamagnān vinā dharmanun satya sādhan thaī shake nahi; māṭe darek mumukṣhu jīve yathārtha buddhi vaḍe satya āgamano abhyās karavo ane samyagdarshan pragaṭ karavun, tenāthī ja jīvanun kalyāṇ thāy chhe. ।। pa।।
koṭar vagere nirjan sthānomān rahevun, vimochitāvās- bījāoe chhoḍī dīdhelā sthānamān nivās karavo, [परोपरोधाकरण] koī sthān par rahelo bījāone uṭhāḍavā nahi tathā koī potānā sthānamān āve to tene rokavā nahi, [भैक्ष्यशुद्धि] shāstrānusār bhikṣhānī shuddhi rākhavī ane [सधर्मा अविसंवादाः] sahadharmīo sāthe ā mārun chhe- ā tārun chhe evo kalesh na karavo-[पंच] ā pāñch achauryavratanī bhāvanāo chhe.
samān dharmanā dhārak jain sādhu-shrāvakoe paraspar visamvād karavo nahi, kem ke visamvādathī ā mārun-ā tārun evo pakṣha grahaṇ thāy chhe ane tethī agrāhyanun grahaṇ karavāno sambhav thāy chhe. ।। 6।।
Page 454 of 655
PDF/HTML Page 509 of 710
single page version
4pa4 ] [ mokṣhashāstra
sāmbhaḷavāno tyāg, [तत् मनोहर अंगनिरीक्षण त्यागः] tenā manohar aṅgo nirakhīne jovāno tyāg, [पूर्वरत अनुस्मरण त्यागः] avrat avasthāmān bhogavelā viṣhayonā smaraṇano tyāg, [वृष्येष्टरस त्यागः] kāmavardhak gariṣhṭa rasono tyāg ane [स्व शरीर संस्कार त्यागः] potānā sharīranā sanskārono tyāg-[पंच] pāñch brahmacharya vratanī bhāvanāo chhe.
prashnaḥ– par vastu ātmāne kāī lābh-nukashān karī shakatī nathī temaj paravastuno tyāg ātmāthī thaī shakato nathī, to pachhī ahīn strīrāganī kathā sāmbhaḷavī e vagereno tyāg kem kahyo chhe?
uttaraḥ– par vastuone ātmāe kadī grahaṇ karī nathī tem grahaṇ karī paṇ shakato nathī tethī teno tyāg bane ja shī rīte? māṭe kharekhar parano tyāg gnānīoe kahyo chhe-em mānavun te yāgya nathī. brahmacharya pālan karanārāe strīo ane sharīr pratyeno rāg ṭāḷavo joīe māṭe te pratyenā rāgano tyāg karavānun ā sūtramān kahyun chhe. vyavahāranān kathanone ja nishchayanā kathan tarīke mānavān nahi; parantu te kathanano je paramārtha artha thāy te karavo.
jo jīvane strī ādi pratye rāg ṭaḷī gayo hoy to te sambandhī rāgavāḷī vāt sāmbhaḷavā taraph tenī ruchinun valaṇ kem thāy? te prakāraṇanī ruchino vikalpa te taraphano rāg sūchave chhe; māṭe te rāgano tyāg karavānī bhāvanā ā sūtramān jaṇāvī chhe. ।। 7।।
iṣhṭaaniṣhṭa viṣhayo pratye [रागद्वेष वर्जनानि] rāg-dveṣhano tyāg karavo-[पंच] te pāñch parigrahatyāg vratanī bhāvanāo chhe.
Page 455 of 655
PDF/HTML Page 510 of 710
single page version
a. 7 sūtra 9-10 ] [ 4pap
indriyo be prakāranī chhe-dravyendriy ane bhāvendriy; tenī vyākhyā bījā adhyāyanā 17-18 mā sūtranī ṭīkāmān āpī chhe-juo pā. 26p thī ra67, bhāvendriy te gnānano udhāḍ chhe; te ja padārthone jāṇe te padārtho gnānanā viṣhay hovāthī gney chhe, paṇ jo te pratye rāg-dveṣh karavāmān āve to tene upachārathī īndriyonā viṣhayo kahevāmān āve chhe. kharekhar te viṣhayo (gney padārtho) pote iṣhṭa ke aniṣhṭa nathī paṇ jīv jyāre rāg-dveṣh kare tyāre upachārathī te padārthone īṣhṭa- aniṣhṭa kahevāy chhe. ā sūtramān te padārtho taraphanā rāg-dveṣh chhoḍavānī bhāvanā karavānun jaṇāvyun chhe.
tathā paralokamān [अपायावधदर्शनम्] nāshanī (duḥkh, āpatti, bhay tathā nindhagatinī) prāpti thāy chhe-em vāramvār chintavan karavun joīe.
apāy–abhyuday ane mokṣha māṭenī jīvanī kriyāne nāsh karanāro upāy te apāy chhe.
hinsā vagere pāponī vyākhyā sūtra 13 thī 17 sudhīmān āvashe. ।। 9।।
em vichāravun.
1. ahīn kāraṇamān kāryano upachār samajavo, kem ke hinsādi to duḥkhanān kāraṇ chhe paṇ tene ja kārya arthāt duḥkharūp varṇavyān chhe.
2. prashnaḥ– viṣhayaramaṇatāthī tathā bhogavilāsathī ratisukh ūpaje chhe, em ame dekhīe chhīe, chhatān tene duḥkharūp kem kahyun?
Page 456 of 655
PDF/HTML Page 511 of 710
single page version
4pa6 ] [ mokṣhashāstra
uttaraḥ– e viṣhayādimān sukhanathī, agnānī loko bhrāntithī tene sukharūp māne chhe; parathī sukh thāy em mānavun te moṭī bhramaṇā chhe. jem, chāmaḍī-māns-lohīmān jyāre vikār thāy tyāre nakh-patthar vagerethī sharīrane khañjoḷe chhe, tyān jo ke khañjoḷavāthī vadhāre duḥkh thāy chhe chhatān bhramaṇāthī sukh māne chhe; tem agnānī jīv parathī sukh-duḥkh māne chhe te moṭī bhramaṇā chhe.
jīv pote indriyone vash thāy te ja svābhāvik duḥkh chhe; jo temane duḥkh na hoy to indriyaviṣhayomān jīv pravr̥utti shā māṭe kare? nirākuḷatā te ja sāchun sukh chhe; samyagdarshan-gnān vinā te sukh hoī shake nahi. potānā svarūpanī bhramaṇārūp mithyātva ane te pūrvak thatun mithyāchāritra te ja badhā duḥkhanun kāraṇ chhe. vedanā ochhī thāy tene agnānīo sukh māne chhe, paṇ te sukh nathī. vedanā ja na upaje te sukh chhe athavā to anākuḷatā te sukh chhe-bījun nathī; ane te sukh samyaggnānanun avinābhāvī chhe.
3. prashnaḥ– dhanasañchayathī to sukh dekhāy chhe, chhatān tyān paṇ duḥkh kem kaho chho? uttaraḥ– dhanasañchay vagerethī sukh nathī. ek paṅkhī pāse mānsano kaṭako paḍayo hoy tyāre bījā paṅkhīo tene chūnthe chhe ane te paṅkhīne paṇ chāñcho māre chhe, tyāre te paṅkhīnī jevī hālat thāy chhe tevī hālat dhan-dhānya vagere parigrahadhārī manuṣhyonī thāy chhe. sampattimān manuṣhyane loko tevī ja rīte chūnthe chhe. dhanane sambhāḷavāmān paṇ ākuḷatāthī duḥkhī thavun paḍe chhe, eṭale dhanasañchayathī sukh thāy chhe e mānyatā bhramarūp chhe. par vastuthī sukh-duḥkh ke lābh-nukashān thāy em mānavun te ja moṭī bhramaṇā chhe. par vastumān ā jīvanā sukh-duḥkhano saṅgrah paḍayo nathī ke jethī te paravastu ā jīvane sukh-duḥkh āpe.
4. prashnaḥ– hinsādi pāñch pāpothī virakta thavānī bhāvanā karavānun kahyun, parantu mahāpāp to mithyātva chhe chhatān te chhoḍavā sambandhī kāī kem na kahyun?
uttaraḥ– samyagdraṣhṭi jīvane kevā shubhāsrav hoy tenī prarupaṇā ā adhyāy kare chhe. samyagdraṣhṭine mithyātvarūp mahāpāp to hotun ja nathī tethī te sambandhī varṇan ā adhyāyamān nathī. ā adhyāyamān samyagdarshan pachhīnā vratasambandhī varṇan chhe. jeṇe mithyātva chhoḍayun hoy te ja asanyat samyagdraṣhṭi deshavirati ane sarvavirati thaī shake chhe. - e siddhānt ā adhyāyanā 18 mā sūtramān kahyo chhe.
mithyādarshan mahāpāp chhe, tene chhoḍavānun pūrve chhaṭhṭhā adhyāyanā 13 mā sūtramān kahyun chhe tathā have pachhī āṭhamā adhyāyanā pahelā sūtramān kaheshe. ।। 10।।
Page 457 of 655
PDF/HTML Page 512 of 710
single page version
a. 7 sūtra 11 ] [ 4pa7
प्रमोद] adhik guṇavāno pratye pramod, [क्लिश्यमानेषु कारुण्य] duḥkhī-rogī jīvo pratye karuṇā [अविनयेषु माध्यस्थ्यानि च] ane haṭhāgrahī-mithyādraṣhṭi jīvo pratye mādhyasthabhāvanā- ā chār bhāvanā ahinsādi pāñch vratonī sthiratā māṭe vāramvār chintavavī yogya chhe.
1. ā chār bhāvanā samyagdraṣhṭi jīvone shubhabhāvarūpe hoy chhe. ā bhāvanā mithyādraṣhṭine hotī nathī. kem ke tene vastusvarūpano vivek nathī.
pramod–adhik guṇonā dhārak jīvo pratye prasannatā vagerethī antaraṅg bhakti
mādhyasthya–je jīv tattvārthashraddhāthī rahit chhe ane tattvano upadesh devāthī
māṭe bhāvavāyogya chhe.
ahinsādik pāñch vratonī pūrṇatā thāy chhe.
3. ‘gnānīone agnānī jīvo pratye dveṣh hoto nathī, paṇ karuṇā hoy chhe; ā sambandhamān shrī ātmasiddhishāstranī trījī gāthāmān kahyun chhe ke-
māne mārag mokṣhano, karuṇā upaje joī. 3.
Page 458 of 655
PDF/HTML Page 513 of 710
single page version
4pa8 ] [ mokṣhashāstra
arthaḥ– koī kriyāmān ja jaḍ thaī rahyā chhe, koī gnānamān shūṣhka thaī rahyā chhe ane emān teo mokṣhamārga mānī rahyā chhe te joīne karuṇā ūpaje chhe.
kilashyamān– mahāmoharūp mithyātvathī je grasta chhe, kumati-kushrutādi agnānathī
atyantadagdha thaī rahyā chhe ane vāstavik hitanī prāpti ane
ahitano parihār karavāmān je viparīt chhe- te kāraṇe jeo
duḥkhathī pīḍit chhe, te jīvo kilashyamān chhe.
māgatā nathī, vivek shakti dvārā hitāhitano vichār karavā
māgatā nathī, tarkashaktithī gnān karavā māgatā nathī tathā
draḍhapaṇe viparīt shraddhāvāḷā chhe ane dveṣhādikane vash thaī
vastusvarūpane anyathā grahaṇ karī rākhe chhe, tevā jīvo avinayī
chhe; āvā jīvone apadraṣhṭi paṇ kahevāy chhe. ।। 11।।
जगत्कायस्वभावौ वा संवेगवैराग्यार्थम्।। १२।।
arthāt rāgadveṣhano abhāv-te māṭe [जगत् कायस्वभावौ वा] kramathī sansār ane sharīranā svabhāvanun chintavan karavun.
chha dravyono samūh te jagat chhe. darek dravya anādianant chhe; temān jīv sivāyanā pāñch dravyo jaḍ chhe ane jīvadravya chetan chhe. jīvonī saṅkhyā anant chhe; pāñch achetan dravyone sukh-duḥkh nathī, jīvadravyane sukh-duḥkh chhe. anant jīvomān keṭalāk sukhī chhe ane moṭā bhāganā jīvo duḥkhī chhe. je jīvo sukhī chhe teo samyaggnānī ja chhe, samyaggnān vagar koī jīv sukhī hoī shake nahi; samyaggnānanun kāraṇ samyagdarshan chhe; ā rīte sukhanī sharuāt samyagdarshanathī ja thāy chhe, ane sukhanī pūrṇatā siddhadashāmān
Page 459 of 655
PDF/HTML Page 514 of 710
single page version
a. 7 sūtra 12 ] [ 4pa9 thāy chhe. potānun svarūp nahi samajanārā mithyādraṣhṭi jīvo duḥkhī chhe. te jīvone anādithī be mahān bhūlo chālī āve chhe; te bhūlo nīche mujab chhe-
(1) sharīr vagere paradravyanun hun karī shakun ane paradravya mārun karī shake, em paravastuthī mane lābh-nukashān thāy ane puṇyathī jīvane lābh thāy- āvī mānyatā mithyādraṣhṭinī chhe. ā mānyatā khoṭī chhe. sharīrādinān rajakaṇe rajakaṇ svatantra dravya chhe, jagatanun darek dravya svatantra chhe. paramāṇu dravyo svatantra chhe, chhatān jīv tene halāvī chalāvī shake, tenī vyavasthā sambhāḷī shake e mānyatā dravyonī svatantratā chhīnavī levā barābar chhe, ane temān darek rajakaṇ upar jīvanun svāmitva hovānī mānyatā āve chhe; te agnānarūp mānyatā sansāranun kāraṇ chhe. darek jīv paṇ svatantra chhe; jo ā jīv parajīvonun kāī karī shake agar parajīvo ā jīvanun kāī karī shake to ek jīv upar bījā jīvanun svāmītva āvī paḍe ane svatantra vastuno nāsh thāy. puṇyabhāv te vikār chhe, svadravyano āshray chūkīne anant paradravyonā āshraye te bhāv thāy chhe, tenāthī jīvane lābh thāy em māne to ‘parāshray-parādhīnatāthī lābh chhe arthāt parādhīnatā te sukh chhe’-evo siddhānt ṭhare, paṇ te mānyatā apasiddhānt chhe-mithyā chhe.
(2) mithyādraṣhṭi jīvanī anādithī bījī bhūl e chhe ke-jīv vikārī avasthā jeṭalo ja chhe agar to janmathī maraṇ sudhī ja chhe em mānīne potānā darek samaye dhruvarūp trikāḷ shuddha chaitanyachamatkārasvarūpane oḷakhato nathī ane te taraph lakṣha karato nathī.
ā be bhūlo te ja sansār chhe, te ja duḥkh chhe. te ṭāḷyā sivāy koī jīv samyaggnānī-dharmī -sukhī thaī shake nahīn . jyān sudhī te mānyatā hoy tyān sudhī jīv duḥkhī ja chhe.
shrī samayasārashāstramānthī ā sambandhī keṭalāk ādhāro āpavāmān āve chheḥ- (pā. 380) “ sarva dravyonā pariṇāmo judā judā chhe, potapotānā pariṇāmonā sau dravyo kartā chhe; teo te pariṇāmonā kartā chhe, te pariṇāmo temanān karma chhe. nishchayathī (kharekhar) koīno koīnī sāthe kartākarmasambandh nathī, māṭe jīv potānān pariṇāmono ja kartā chhe, potānān pariṇām karma chhe. evī ja rīte ajīv potānā pariṇāmano ja kartā chhe. potānā pariṇām karma chhe. ā rīte jīv bījānā pariṇāmono akartā chhe.”
(pā. 390 kalash 199) “ jeo agnān-andhakārathī āchchhādit thayā thakā ātmāne (parano) kartā māne chhe, teo bhale mokṣhane ichchhanārā hoy topaṇ sāmānya(laukik) janonī māphak temano paṇ mokṣha thato nathī.”
Page 460 of 655
PDF/HTML Page 515 of 710
single page version
460 ] [ mokṣhashāstra
(pā. 394) “ je vyavahārathī mohī thaīne paradravyanun kartāpaṇun māne chhe te- laukikajan ho ke munijan ho-mithyādraṣhṭi ja chhe.”
(pā. 394) “ kāraṇ ke ā lokamān ek vastuno anya vastunī sāthe saghaḷoy sambandh ja niṣhedhavāmān āvyo chhe, tethī jyān vastubhed chhe arthāt bhinna vastuo chhe tyān kartākarma ghaṭanā hotī nathī- em munijano ane laukikajano tattvane (vastunā yathārtha svarūpane) akartā dekho (-koī koīnun kartā nathī, paradravya paranun akartā ja chhe em shraddhāmān lāvo).”
āvī sāchī buddhine shivabuddhi athavā kalyāṇakārī buddhi kahevāy chhe. sharīr, strī putra, dhan vagere paravastuomān jīvano sansār nathī; paṇ hun te paradravyonun kāī karī shakun athavā temanāthī mane sukh-duḥkh thāy evī ūndhī mānyatā (mithyātva) te ja sansār chhe. sansār eṭale (san+sār) sārī rīte sarī javun. jīv potānā svarūpanī sāchī mānyatāmānthī sārī rīte sarī javānun kārya (arthāt ūndhī mānyatārūpī kārya) anādithī kare chhe tethī te sansāraavasthāne prāpta thayo chhe. ā rīte jīvanī vikārī avasthā te ja sansār chhe, paṇ jīvano sansār jīvathī bahār nathī. darek jīv pote potānā guṇ-paryāyomān chhe, potānā guṇ-paryāyo te jīvanun sva-jagat chhe. jīvamān jagatanā anya dravyo nathī ane jagatanān anya dravyomān ā jīv nathī.
sharīr anant rajakaṇono piṇḍ chhe. kārmaṇasharīr ane taijasasharīr sāthe jīvane anādithī sambandh chhe, te sharīro sūkṣhma hovāthī indriyagamya nathī. ā sivāy jīvane ek sthūḷ sharīr hoy chhe; parantu jīv jyāre ek sharīr chhoḍīne bījun sharīr dhāraṇ kare tyāre vachamān jeṭalo vakhat lāge teṭalo vakhat sudhī (eṭale ke vigrahagati vakhate) te sthūḷ sharīr jīvane hotun nathī. manuṣhyo tathā ekendriyathī pañchendriy sudhīnā tiryañchone je sthūḷ sharīr hoy chhe te audārikasharīr chhe, ane dev tathā nārakīone vaikriyik sharīr hoy chhe. ā sivāy ek āhārak sharīr thāy chhe, ā sharīr sthūḷ hoy chhe ane vishuddha sanyamanā dhārak munirājane ja te hoy chhe. ā pāñche prakāranā sharīro kharekhar jaḍ chhe-achetan chhe eṭale kharī rīte te sharīro jīvanā nathī. kārmaṇasharīr to indriyathī dekhātun nathī; chhatān paṇ ‘sansārī jīvone kārmaṇasharīr hoy chhe’ evun
Page 461 of 655
PDF/HTML Page 516 of 710
single page version
a. 7 sūtra 12 ] [ 461 vyavahārakathan sāmbhaḷīne teno kharo āshay samajavāne badale tene nishchayakathan mānī laīne agnānīo kharekhar jīvanun ja sharīr hoy-em mānī le chhe.
sharīr anant rajakaṇono piṇḍ chhe ane te darek rajakaṇ svatantra dravya chhe; te halanachalanādirūp potānī avasthā potānā kāraṇe svatantrapaṇe dhāraṇ kare chhe. darek paramāṇu dravya potānī navī paryāy samaye-samaye utpanna kare chhe ane jūnī paryāyano abhāv kare chhe. ā rīte paryāyanā utpād-vyayarūp kārya karatā thakā te darek paramāṇu dhruvapaṇe hammeshā ṭakī rahe chhe. ā rīte jagatamān samasta dravyo ṭakīne badalanārā (Permanent with a Change) chhe. ām hovā chhatān sharīranā anant paramāṇudravyonī paryāy jīv karī shake evī bhramaṇā agnānī jīv seve chhe, ane jagatanā agnānīo taraphathī jīvane potānī te ūndhī mānyatānun baḷavānapaṇe poṣhaṇ maḷyā kare chhe. sharīr sāthenī ekatvabuddhi te ā agnānanun kāraṇ hovāthī tenā phaḷarūpe; jīvane potānā vikārabhāvo anusār navā navā sharīrano sanyog thayā kare chhe. ā bhūl ṭāḷavā māṭe chetan ane jaḍ vastunā svabhāvanī svatantratā samajavānī jarūr chhe.
ā vastusvabhāvane samyagdraṣhṭi jīvo samyaggnānathī jāṇe chhe. ā samyaggnān ane sāchī mānyatāne visheṣh sthir-nishchal karavā māṭe teno vāramvār vichār- chintavan karavānun ahīn kahyun chhe.
samyagdarshanādi dharmamān tathā tenā phaḷamān utsāh hovo ane sansārano bhay hovo te samveg chhe. par vastu te sansār nathī paṇ potāno vikārībhāv te sansār chhe. te vikārībhāvano bhay rākhavo eṭale ke te vikārībhāv na thavānī bhāvanā rākhavī, ane vītarāgadashānī bhāvanā vadhāravī. samyagdraṣhṭi jīvone sampūrṇa vītarāgatā na pragaṭe tyān sudhī anitya rāg-dveṣh rahe chhe, tenāthī bhay rākhavānun ahīn kahyun chhe. jem bane tem vikārabhāv thavā devo nahi, ane je vikār thāy temān paṇ ashubh to thavā devo nahi, ashubh ṭāḷatān shubh rahī jāy tene paṇ dharma mānavo nahi, paṇ te ṭāḷavānī bhāvanā karavī.
rāg-dveṣhano abhāv te vairāgya ā shabda ‘nāsti’ vāchak chhe; parantu kanīk asti vagar nāsti hoy nahi. jyāre jīvamān rāg-dveṣhano abhāv hoy tyāre sheno sadabhāv hoy? jīvamān jeṭalā anshe rāg-dveṣhano abhāv chhe teṭalā anshe vītarāgatā-
Page 462 of 655
PDF/HTML Page 517 of 710
single page version
462 ] [ mokṣhashāstra gnān-ānand-sukhano sadbhāv thāy chhe. samyagdraṣhṭi jīvone samveg ane vairāgyane māṭe jagat ane sharīranā svabhāvanun vāramvār chintavan karavānun ahīn jaṇāvyun chhe.
prashnaḥ– jo jīv sharīranun kāī karato nathī ane sharīranī kriyā tenāthī svayam ja thāy chhe, to sharīramānthī jīv nīkaḷī gayā pachhī sharīr kem chālatun nathī?
uttaraḥ– pariṇāmo (paryāyano pheraphār) potapotānā dravyanā āshraye thāy chhe; ek dravyanā pariṇāmane anya dravyano āshray hoto nathī. vaḷī koī paṇ karma (kārya) kartā vinā hotun nathī; tem ja vastunā ekarūpe sthiti hotī nathī. ā siddhānt pramāṇe mr̥utakasharīranā pudgalonī lāyakāt jyāre lambāīrūpe sthir paḍī rahevānī hoy chhe tyāre teo tevī dashāmān paḍayā rahe chhe, ane te mr̥utakasharīranā pudgalonā piṇḍanī lāyakāt jyāre gharabahār anyatra kṣhetrāntar thavānī hoy tyāre teo potānā kāraṇe kṣhetrāntar thāy chhe; ane te vakhate rāgī jīv vagere nimittapaṇe- hājararūp hoy chhe, paṇ te rāgījīv vagere padārthoe maḍadānī avasthā karī nathī. maḍadānān pudgalo svatantra vastu chhe; te darek rajakaṇanun pariṇaman tenā potānā kāraṇe thāy chhe; te rajakaṇonī je vakhate jevī hālat thavā yogya hoy tevī ja hālat tenā svādhīnapaṇe thāy chhe. paradravyonī avasthāmān jīvanun kāī paṇ kartāpaṇun nathī. eṭalī vāt kharī chhe ke, te vakhate rāgī jīvane potāmān je kaṣhāyavāḷo upayog ane yog thāy chhe teno kartā te jīv pote chhe.
sansār (arthāt jagat) ane sharīranā svabhāvano yathārtha vichār samyagdraṣhṭi ja karī shake chhe. jeone jagat ane sharīranā svabhāvanun yathārtha bhān nathī evā jīvo-(-mithyādraṣhṭi jīvo), ‘ā sharīr anitya chhe, sanyogī chhe; jeno sanyog thāy teno viyog thāy chhe’ e prakāre sharīrāshrit mānyatāthī upalak vairāgya (arthāt mohagarbhit ke dveṣhagarbhit vairāgya) pragaṭ kare chhe, paṇ te kharo vairāgya nathī. samyaggnānapūrvakano vairāgya te ja sācho vairāgya chhe. ātmānā svabhāvane jāṇyā vagar yathārtha vairāgya hoy nahi. ātmānā bhān vagar, mātra jagat ane sharīranī kṣhaṇikatāne lakṣhe thayelo vairāgya te anitya jāgrīkā chhe, te bhāvamān dharma nathī. samyagdraṣhṭine potānā asanyogī nitya gnāyak svabhāvanā lakṣhapūrvak anityabhāvanā hoy chhe, te ja sācho vairāgya chhe. ।। 12।।
Page 463 of 655
PDF/HTML Page 518 of 710
single page version
a. 7 sūtra 13 ] [ 463
pramād) nā sambandhathī-athavā to pramādī jīvanā man-vachan-kāyayogathī [प्राणव्यपरोपणं] jīvanā bhāvaprāṇano, dravyaprāṇano, agar te banneno viyog karavo te [हिंसा] hinsā chhe.
ā sutramān ‘प्रमत्तयोगात्’ shabda bhāvavāchak chhe; te em batāve chhe ke, prāṇono
viyog thavā mātrathī hinsānun pāp nathī paṇ pramādabhāv te hinsā chhe ane tenāthī pāp chhe. shāstromān kahyun chhe ke- prāṇīonā prāṇothī judā thavā mātrathī hinsāno bandh thato nathī; jem ke iryāsamitivāḷā munine temanā nīkaḷavānā sthānamān koī jīv āvī paḍe ane paganā sanyogathī te jīv marī jāy to tyān te munine te jīvanā mr̥utyunā nimitte jarā paṇ bandh thato nathī, kemake temanā bhāvamān pramādayog nathī.
2. ātmānā shuddhopayogarūp pariṇāmane ghātavāvāḷo bhāv te sampūrṇa hinsā chhe; kharekhar rāgādi bhāvonī utpatti na thavī te ahinsā chhe ane te rāgādi bhāvonī utpatti thavī te hinsā chhe-āvun jainashāstranun ṭuṅkun rahasya chhe.
3. prashnaḥ– jīv mare ke na mare, topaṇ pramād yogathī (ayatnāchārathī) nishchay hinsā thāy chhe, to pachhī ahīn sūtramān ‘प्राणव्यपरोपणं’ e shabda shā māṭe vāparyo chhe?
uttaraḥ– pramādayogathī jīvanā potānā bhāvaprāṇonun maraṇ avashya thāy chhe. pramādamān pravartatān, jīv pratham to potānā ja shuddhabhāvaprāṇono viyog kare chhe; pachhī tyān anya jīvanā dravya prāṇono viyog (vyaparopaṇ) thāy ke na thāy, topaṇ potānā bhāvaprāṇonun maraṇ to avashya thāy chhe-em batāvavā māṭe ‘प्राणव्यपरोपणं’ shabda vāparyo chhe.
4. je puruṣhane krodhādik kaṣhāy pragaṭ thāy chhe tene potānā shuddhopayogarūp bhāvaprāṇono ghāt thāy chhe. kaṣhāyanā pragaṭavāthī jīvanā bhāvaprāṇonun je vyaparopaṇ thāy chhe te bhāv hinsā chhe ane te hinsā vakhate jo sāmā jīvanā prāṇano viyog thāy to te dravyahinsā chhe.
pa. ātmāmān vibhāv bhāvonī utpatti thāy tenun nām ja bhāvahinsā chhe, -ā jain siddhāntanun rahasya chhe. dharmanun lakṣhaṇ jyān ahinsā kahyun chhe tyān ‘rāgādivibhāv-
Page 464 of 655
PDF/HTML Page 519 of 710
single page version
464 ] [ mokṣhashāstra bhāvono abhāv te ahinsā’ em samajavun māṭe rāgādi vibhāv rahit potāno svabhāv chhe evā bhāvapūrvak je prakāre jeṭalo bane teṭalā potānā rāgādi bhāvono nāsh karavo te dharma chhe. mithyādraṣhṭi jīvane rāgādi bhāvono nāsh thato nathī; tene darek samaye bhāvamaraṇ thayā ja kare chhe; bhāvamaraṇ te ja hinsā chhe, tethī tene dharmano ansh paṇ nathī.
6. indriyonī pravr̥utti pāpamān ho ke puṇyamān ho, paṇ te pravr̥utti ṭāḷavā vichār na karavo te pramād chhe. (tattvārthasār pā. 223).
7. ā hinsā-pāpamān asatya vagere bījā chāre pāpo samāī jāy chhe. asatya vagere bhedo to shiṣhyane samajāvavā māṭe draṣhṭāntarūpe judā kahyān chhe.
8. koī jīv bījāne māravā chāhato hoy paṇ prasaṅg na maḷavāthī mārī na shakayo, topaṇ te jīvane hinsānun pāp to lāgyun, kem ke te jīv pramādabhāv sahit chhe ane pramādabhāv te ja bhāvaprāṇonī hinsā chhe.
9. je em māne chhe ke‘hun par jīvone mārun chhun ane par jīvo mane māre chhe’ te mūḍh chhe, agnānī chhe, ane ānāthī viparīt-arthāt je āvun nathī mānato te - gnānī chhe (juo, samayasār gāthā-247)
jīvone māro ke na māro-adhyavasānathī ja karmabandh thāy chhe. sāmo jīv mare ke na mare te kāraṇe bandh nathī (juo, samayasār gā. 262).
10. ‘yog’no artha ahīn sambandh thāy chhe. ‘pramattayogāt’ eṭale pramādanā sambandhathī. vaḷī, man-vachan-kāyānā lakṣhe ātmānā pradeshonun halan-chalan te yogaevo artha paṇ ahīn thaī shake chhe. pramādarūp pariṇāmanā sambandhathī thato yog te ‘pramattayog’ chhe.
11. pramādanā pandar bhed chhe-4 vikathā (strīkathā, bhojanakathā, rājakathā, chorakathā), pa pāñch indriyanā viṣhayo, 4 kaṣhāy (krodh, mān, māyā, lobh), 1 nidrā ane 1 praṇay. indriyādi to nimitta chhe ane jīvano asāvadhān bhāv te upādānakāraṇ chhe. pramādano artha potānā svarūpanī asāvadhānī-evo paṇ thāy chhe.
jīvano pramattabhāv te shuddhopayogano ghāt kare chhe māṭe te hinsā chhe; ane svarūpanā utsāhathī shuddhopayogano jeṭale anshe ghāt na thāy teṭale anshe ahinsā chhe. mithyādraṣhṭine kharī ahinsā kadī hotī nathī. ।। 13।।
Page 465 of 655
PDF/HTML Page 520 of 710
single page version
a. 7 sūtra 14 ] [ 46p
mithyārūp vachan bolavān te [अनृतम्] asatya chhe.
1. pramādanā sambandhathī jūṭhun bolavun te asatya chhe. je shabdo nīkaḷe chhe te to pudgal dravyanī avasthā chhe, tene jīv pariṇamāvato nathī, tethī mātra shabdonā uchchāranun pāp nathī paṇ jīvano asatya bolavāno pramādabhāv te ja pāp chhe.
(1) ātmā sivāy bījo koī padārtha ātmāno thaī shakato nathī, bījā koīnun ātmā karī shakato nathī-ām vastusvarūpano nishchay karavo joīe; ane deh, strī, putra, mitra, dhan, dhānya, gr̥uh vagere par vastuonā sambandhamān vyavahārathī bhāṣhā bolatān e upayog (-abhiprāy) rākhavo joīe ke ‘hun ātmā chhun, ek ātmā sivāy bījun koī mārun nathī; e koīnun hun kāī karī shakato nathī.’ anya ātmānā sambandhamān bolatān paṇ e upayog (abhiprāy) rākhavo joīe ke ‘jāti, liṅg indriyādik upacharit bhedavāḷo te ātmā kharekhar nathī, paṇ prayojan pūratun vyavahāranayathī sambodhavāmān āve chhe.’ jo ā rītanī oḷakhāṇanā upayogapūrvak satya bolavāno bhāv hoy to te pāramārthik satya chhe. vastusvarūpanā bhān vagar satya paramārthe hoy nahi. ā sambandhī spaṣhṭa samajāvavāmān āve chhe-
putra’ ityādi prakāre bhāṣhā bole chhe; te vakhate, hun te anya dravyothī bhinna chhun, koī kharekhar mārān nathī, hun temanun kāī karī shakato nathī’ āvun jo te jīvane spaṣhṭapaṇe bhān hoy to te paramārtha satya kahevāy.
vakhate ‘te banne ātmā hatā. ane mātra shreṇikanā bhav-āshraye temano sambandh hato’ e vāt jo temanā lakṣhamān hoy ane granth rachavānī pravr̥utti kare, to te paramārtha satya chhe. (juo, shrīmad rājachandra āvr̥utti 2. pānun 613)