૯૮ સમયસાર નાટક
શબ્દાર્થઃ– સંકલેશ=તીવ્ર કષાય. વિસુદ્ધ=મંદ કષાય. અસાતા=દુઃખ
કટુક=કડવો. સાતા=સુખ. પરતચ્છિ (પ્રત્યક્ષ)=સાક્ષાત્.
અર્થઃ– સંકલેશ ભાવોથી પાપ અને નિર્મળ ભાવોથી પુણ્યબંધ થાય છે, આ
રીતે બન્નેના બંધમાં કારણ-ભેદ છે. પાપનો ઉદય અશાતા છે, જેનો સ્વાદ કડવો છે
અને પુણ્યનો ઉદય શાતા છે, જેનો સ્વાદ મધુર છે, આ રીતે બન્નેના સ્વાદમાં અંતર
છે, પાપનો સ્વભાવ તીવ્રકષાય અને પુણ્યનો સ્વભાવ મંદકષાય છે, આ રીતે
બન્નેના સ્વભાવમાં ભેદ છે. પાપથી કુગતિ અને પુણ્યથી સુગતિ થાય છે, આ રીતે
બન્નેના ફળભેદ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. પ.
શિષ્યની શંકાનું સમાધાન (સવૈયા એકત્રીસા)
पाप बंध पुन्न बंध दुहूंमै मुकति नांहि,
कटुक मधुर स्वाद पुग्गलकौ पेखिए।
संकलेस विसुद्ध सहज दोऊ कर्मचाल,
कुगति सुगति जगजालमैं विसेखिए।।
कारनादि भेद तोहि सूझत मिथ्यात मांहि,
ऐसौ द्वैत भाव ग्यान द्रष्टिमैं न लेखिए।
दोऊ महा अंधकूप दोऊ कर्मबंधरूप,
दुहुंकौ विनास मोख मारगमैंदेखिए।। ६।।
શબ્દાર્થઃ– મુકતિ (મુક્તિ)=મોક્ષ. મધુર=મિષ્ટ. તોહિ=તને. સૂઝત=દેખાય છે.
દ્વૈત=બેપણું. દૂહૂકૌ=બન્નેનો.
અર્થઃ– પાપબંધ અને પુણ્યબંધ-બન્ને મોક્ષમાર્ગમાં બાધક છે, તેથી બન્નેય
સમાન છે, એના કડવા અને મીઠા સ્વાદ પુદ્ગલના છે તેથી બન્નેના રસ પણ
સમાન છે, સંકલેશ અને વિશુદ્ધભાવ બન્ને વિભાવ છે તેથી બન્નેના ભાવ પણ
સમાન છે, કુગતિ અને સુગતિ બન્ને સંસારમય છે, તેથી બન્નેનું ફળ પણ સમાન
છે, બન્નેનાં કારણ, રસ, સ્વભાવ અને ફળમાં તને અજ્ઞાનથી ભેદ દેખાય છે પરંતુ
જ્ઞાનદ્રષ્ટિથી બન્નેમાં કાંઈ અંતર નથી -બન્ને આત્મસ્વરૂપને ભૂલાવનાર