ଅଷ୍ଟାଦଶଦୋଷସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍ .

ଅସାତାଵେଦନୀଯତୀଵ୍ରମଂଦକ୍ଲେଶକରୀ କ୍ଷୁଧା . ଅସାତାଵେଦନୀଯତୀଵ୍ରତୀଵ୍ରତରମଂଦମଂଦତରପୀଡଯା ସମୁପଜାତା ତୃଷା . ଇହଲୋକପରଲୋକାତ୍ରାଣାଗୁପ୍ତିମରଣଵେଦନାକସ୍ମିକଭେଦାତ୍ ସପ୍ତଧା ଭଵତି ଭଯମ୍ . କ୍ରୋଧନସ୍ଯ ପୁଂସସ୍ତୀଵ୍ରପରିଣାମୋ ରୋଷଃ . ରାଗଃ ପ୍ରଶସ୍ତୋଽପ୍ରଶସ୍ତଶ୍ଚ; ଦାନଶୀଲୋପଵାସଗୁରୁଜନଵୈଯାଵୃତ୍ତ୍ଯା- ଦିସମୁଦ୍ଭଵଃ ପ୍ରଶସ୍ତରାଗଃ, ସ୍ତ୍ରୀରାଜଚୌରଭକ୍ତ ଵିକଥାଲାପାକର୍ଣନକୌତୂହଲପରିଣାମୋ ହ୍ଯପ୍ରଶସ୍ତରାଗଃ . ଚାତୁର୍ଵର୍ଣ୍ଯଶ୍ରମଣସଂଘଵାତ୍ସଲ୍ଯଗତୋ ମୋହଃ ପ୍ରଶସ୍ତ ଇତରୋଽପ୍ରଶସ୍ତ ଏଵ . ଚିନ୍ତନଂ ଧର୍ମଶୁକ୍ଲରୂପଂ ଟୀକା : — ଯହ, ଅଠାରହ ଦୋଷୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ .

(୧) ଅସାତାଵେଦନୀଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ତୀଵ୍ର ଅଥଵା ମଂଦ କ୍ଲେଶକୀ କରନେଵାଲୀ ଵହ କ୍ଷୁଧା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଶିଷ୍ଟ — ଖାସ ପ୍ରକାରକେ — ଅସାତାଵେଦନୀଯ କର୍ମକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲୀ ଜୋ ଵିଶିଷ୍ଟ ଶରୀର-ଅଵସ୍ଥା ଉସ ପର ଲକ୍ଷ ଜାକର ମୋହନୀଯ କର୍ମକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲା ଜୋ ଖାନେକୀ ଇଚ୍ଛାରୂପ ଦୁଃଖ ଵହ କ୍ଷୁଧା ହୈ) . (୨) ଅସାତାଵେଦନୀଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ତୀଵ୍ର, ତୀଵ୍ରତର ( – ଅଧିକ ତୀଵ୍ର), ମନ୍ଦ ଅଥଵା ମନ୍ଦତର ପୀଡ଼ାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ଵହ ତୃଷା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଶିଷ୍ଟ ଅସାତାଵେଦନୀଯ କର୍ମକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲୀ ଜୋ ଵିଶିଷ୍ଟ ଶରୀର-ଅଵସ୍ଥା ଉସ ପର ଲକ୍ଷ ଜାକ ର କରନେସେ ମୋହନୀଯ କର୍ମକେ ନିମିତ୍ତସେ ହୋନେଵାଲା ଜୋ ପୀନେକୀ ଇଚ୍ଛାରୂପ ଦୁଃଖ ଵହ ତୃଷା ହୈ) . (୩) ଇସ ଲୋକକା ଭଯ, ପରଲୋକକା ଭଯ, ଅରକ୍ଷାଭଯ, ଅଗୁପ୍ତିଭଯ, ମରଣଭଯ, ଵେଦନାଭଯ ତଥା ଅକସ୍ମାତଭଯ ଇସପ୍ରକାର ଭଯ ସାତ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ . (୪) କ୍ରୋଧୀ ପୁରୁଷକା ତୀଵ୍ର ପରିଣାମ ଵହ ରୋଷ ହୈ . (୫) ରାଗ ପ୍ରଶସ୍ତ ଔର ଅପ୍ରଶସ୍ତ ହୋତା ହୈ; ଦାନ, ଶୀଲ, ଉପଵାସ ତଥା ଗୁରୁଜନୋଂକୀ ଵୈଯାଵୃତ୍ତ୍ଯ ଆଦିମେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଵହ ପ୍ରଶସ୍ତ ରାଗ ହୈ ଔର ସ୍ତ୍ରୀ ସମ୍ବନ୍ଧୀ, ରାଜା ସମ୍ବନ୍ଧୀ, ଚୋର ସମ୍ବନ୍ଧୀ ତଥା ଭୋଜନ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଵିକଥା କହନେ ତଥା ସୁନନେକେ କୌତୂହଲପରିଣାମ ଵହ ଅପ୍ରଶସ୍ତ ରାଗ ହୈ . (୬)୧ଚାର ପ୍ରକାରକେ ଶ୍ରମଣସଂଘକେ ପ୍ରତି ଵାତ୍ସଲ୍ଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ମୋହ ଵହ ପ୍ରଶସ୍ତ ହୈ ଔର ଉସସେ ଅତିରିକ୍ତ ମୋହ ଅପ୍ରଶସ୍ତ ହୀ ହୈ . (୭) ଧର୍ମରୂପ ତଥା ଶୁକ୍ଲରୂପ ଚିନ୍ତନ ( – ଚିନ୍ତା, ଵିଚାର) ପ୍ରଶସ୍ତ ହୈ ଔର ଉସକେ ଅତିରିକ୍ତ (ଆର୍ତରୂପ ତଥା ରୌଦ୍ରରୂପ ଚିନ୍ତନ) ଅପ୍ରଶସ୍ତ ହୀ ହୈ . (୮) ତିର୍ଯଂଚୋଂ ତଥା ମନୁଷ୍ଯୋଂକୋ ଵଯକୃତ ଦେହଵିକାର

୧ ଶ୍ରମଣକେ ଚାର ପ୍ରକାର ଇସପ୍ରକାର ହୈଂଃ — (୧) ଋଷି, (୨) ମୁନି, (୩) ଯତି ଔର (୪) ଅନଗାର . ଋଦ୍ଧିଵାଲେ ଶ୍ରମଣ ଵେ ଋଷି ହୈଂ; ଅଵଧିଜ୍ଞାନ, ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ଅଥଵା କେଵଲଜ୍ଞାନଵାଲେ ଶ୍ରମଣ ଵେ ମୁନି ହୈଂ; ଉପଶମକ ଅଥଵା
କ୍ଷପକ ଶ୍ରେଣୀମେଂ ଆରୂଢ଼ ଶ୍ରମଣ ଵେ ଯତି ହୈଂ; ଔର ସାମାନ୍ଯ ସାଧୁ ଵେ ଅନଗାର ହୈଂ . — ଐସେ ଚାର ପ୍ରକାରକା ଶ୍ରମଣସଂଘ ହୈ .