धर्माधर्मयोरौदासीन्ये हेतूपन्यासोऽयम् ।
धर्मः किल न जीवपुद्गलानां कदाचिद्गतिहेतुत्वमभ्यस्यति, न कदाचित्स्थिति- हेतुत्वमधर्मः । तौ हि परेषां गतिस्थित्योर्यदि मुख्यहेतू स्यातां तदा येषां गतिस्तेषां गतिरेव, न स्थितिः, येषां स्थितिस्तेषां स्थितिरेव, न गतिः । तत एकेषामपि गतिस्थितिदर्शनादनुमीयते न तौ तयोर्मुख्यहेतू । कि न्तु व्यवहारनयव्यवस्थापितौ उदासीनौ । कथमेवं गतिस्थितिमतां पदार्थानां गतिस्थिती भवत इति चेत्, सर्वे
anvayArtha — [ येषां गमनं विद्यते ] (dharma-adharma gati-sthitinA mukhya hetuo nathI, kAraN ke) jemane gati hoy chhe [ तेषाम् एव पुनः स्थानं सम्भवति ] temane ja vaLI sthiti thAy chhe (ane jemane sthiti hoy chhe temane ja vaLI gati thAy chhe). [ ते तु ] teo (gatisthitimAn padArtho) to [ स्वकपरिणामैः ] potAnA pariNAmothI [ गमनं स्थानं च ] gati ane sthiti [ कुर्वन्ति ] kare chhe.
TIkA — A, dharma ane adharmanA udAsInapaNAnI bAbatamAn hetu kahevAmAn Avyo chhe.
kharekhar (nishchayathI) dharma jIv-pudgalone kadI gatihetu thato nathI, adharma kadI sthitihetu thato nathI; kAraN ke teo parane gatisthitinA jo mukhya hetu (nishchayahetu) thAy, to jemane gati hoy temane gati ja rahevI joIe, sthiti na thavI joIe, ane jemane sthiti hoy temane sthiti ja rahevI joIe, gati na thavI joIe. parantu ekane ja ( – tenA te ja padArthane) gati ane sthiti thatI jovAmAn Ave chhe; tethI anumAn thaI shake chhe ke teo (dharma-adharma) gati-sthitinA mukhya hetu nathI, parantu vyavahAranayasthApit (vyavahAranay vaDe sthApavAmAn — kahevAmAn AvelA) udAsIn hetu chhe.
prashna — e pramANe hoy to gatisthitimAn padArthone gatisthiti kaI rIte thAy chhe?