Panchastikay Sangrah (Hindi). Gatha: 17.

< Previous Page   Next Page >


Page 37 of 264
PDF/HTML Page 66 of 293

 

कहानजैनशास्त्रमाला] षड्द्रव्य–पंचास्तिकायवर्णन

[
३७

दधानो द्वेधोपयोगश्च। पर्यायास्त्वगुरुलघुगुणहानिवृद्धिनिर्वृत्ताः शुद्धाः, सूत्रोपात्तास्तु सुरनारक– तिर्यङ्मनुष्लक्षणाः परद्रव्यसम्बन्धनिर्वृत्तत्वादशुद्धाश्चेति।। १६।।

मणुसत्तणेण णठ्ठो देही देवो हवेदि इदरो वा।
उभयत्थ जीवभावो ण णस्सदि ण जायदे अण्णो।। १७।।

मनुष्यत्वेन नष्टो देही देवो भवतीतरो वा।
उभयत्र जीवभावो न नश्यति न जायतेऽन्यः।। १७।।

इदं भावनाशाभावोत्पादनिषेधोदाहरणम्। ----------------------------------------------------------------------------- अशुद्धताके कारण सकलता–विकलता धारण करनेवाला, दो प्रकारका उपयोग है [अर्थात् जीवके गुणों शुद्ध–अशुद्ध चेतना तथा दो प्रकारके उपयोग हैं]।

जीवकी पर्यायें इसप्रकार हैंः–– अगुरुलघुगुणकी हानिवृद्धिसे उत्पन्न पर्यायें शुद्ध पर्यायें हैं और सुत्रमें [–इस गाथामें] कही हुई, देव–नारक–तिर्यंच–मनुष्यस्वरूप पर्यायें परद्रव्यके सम्बन्धसे उत्पन्न होती है इसलिये अशुद्ध पर्यायें हैं।। १६।।

गाथा १७

अन्वयार्थः– [मनुष्यत्वेन] मनुष्यपत्वसे [नष्टः] नष्ट हुआ [देही] देही [जीव] [देवः वा इतरः] देव अथवा अन्य [भवति] होता है; [उभयत्र] उन दोनोंमें [जीवभावः] जीवभाव [न नश्यति] नष्ट नहीं होता और [अन्यः] दूसरा जीवभाव [न जायते] उत्पन्न नहीं होता।

टीकाः– ‘भावका नाश नहीं होता और अभावका उत्पाद नहीं होता’ उसका यह उदाहरण है। -------------------------------------------------------------------------- पर्यायार्थिकनयसे गुण भी परिणामी हैं। [दखिये, १५ वीं गाथाकी टीका।]


मनुजत्वथी व्यय पामीने देवादि देही थाय छे;
त्यां जीवभाव न नाश पामे, अन्य नहि उद्भव लहे। १७।