૪૯૬ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૭૨
ववहारि भवरहितात् शुभाशुभमनवचनकायव्यापाररूपव्यवहारविलक्षणाच्च स्वशुद्धात्मद्रव्यात्प्रति-
पक्षभूते पञ्चप्रकारसंसारकारणे व्यवहारे । तर्हि किं करोमिति चेत् । बंभु ब्रह्मशब्दवाच्यं
स्वशुद्धात्मानं ज्ञात्वा । कथंभूतं यत् । पवंचहि जो रहिउ प्रपंचैर्मायापाखण्डैः यद्रहितम् । साे
जाणिवि तं निजशुद्धात्मानं वीतरागस्वसंवेदनज्ञानेन ज्ञात्वा । पश्चात्किं कुरु । मणु मारि
अनेकमानसविकल्पजालरहिते परमात्मनि स्थित्वा शुभाशुभविकल्पजालरूपं मनो मारय
विनाशयेति भावार्थः ।।१७१।।
अथ —
३०३) सव्वहिँ रायहिँ छहिँ रसहिँ पंचहिँ रूवहिँ जंतु ।
चित्तु णिवारिवि झाहि तुहुँ अप्पा देउ अणंतु ।।१७२।।
सर्वैः रागैः षड्भिः रसैः पञ्चभिः रूपैः गच्छत् ।
चित्तं निवार्य ध्याय त्वं आत्मानं देवमनन्तम् ।।१७२।।
મનવચનકાયાના વ્યાપારરૂપ વ્યવહારથી વિલક્ષણ એવા શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યથી પ્રતિપક્ષભૂત પાંચ
પ્રકારના સંસારના કારણરૂપ વ્યવહારમાં પ્રવર્તે છે! હવે હું શું કરું? એવા પ્રશ્નના જવાબમાં
શ્રીગુરુ કહે છે કે ‘‘બ્રહ્મ’’ શબ્દથી વાચ્ય એવા સ્વશુદ્ધ આત્માને જાણીને-જે પ્રપંચથી-માયા
પાખંડથી-રહિત છે તે નિજશુદ્ધઆત્માને વીતરાગ સ્વસંવેદનરૂપ જ્ઞાનથી જાણીને મનના અનેક
વિકલ્પજાળથી રહિત પરમાત્મામાં સ્થિત થઈને શુભાશુભ વિકલ્પજાળરૂપ મનને મારો-મનનો
વિનાશ કરો, એ ભાવાર્થ છે. ૧૭૧.
વળી, હવે ફરી એ જ વાત કહે છે કે સર્વ વિષયોને છોડીને આત્મદેવને ધ્યાવોઃ —
जालरूप मनको मारो । मनके बिना वश किये निर्विकल्पध्यानकी सिद्धि नहीं होती । मनके
अनेक विकल्प – जालोंसे जो शुद्ध आत्मा उसमें निश्चलता तभी होती है, जब कि मनको मारके
निर्विकल्प दशाको प्राप्त होवे । इसलिये सकल शुभाशुभ व्यवहारको छोड़के शुद्धात्माको
जानो ।।१७१।।
आगे यही कहते हैं, कि सब विषयोंको छोड़कर आत्मदेवको ध्यावो —
गाथा – १७२
अन्वयार्थ : — हे प्रभाकरभट्ट, [त्वं ] तू [सर्वैः रागैः ] सब शुभाशुभ रागोंसे, [षड्भिः
रसैः ] छहों रसोंसे, [पंचभिः रसैः ] पाँच रसोंसे [गच्छत् चित्तं ] चलायमान चित्तको [निवार्य ]
रोककर [अनंतम् ] अनंतगुणवाले [आत्मानं देवम् ] आत्मदेवका [ध्याय ] चिंतवन कर ।