Shri Digambar Jain Swadhyay Mandir Trust, Songadh - 364250
ശ്രീ ദിഗംബര ജൈന സ്വാധ്യായമംദിര ട്രസ്ട, സോനഗഢ - ൩൬൪൨൫൦
लोकालोकं जानाति, देहमध्ये स्थितोऽपि निश्चयनयेन स्वात्मानं जानाति, तेन कारणेन
व्यवहारनयेन ज्ञानापेक्षया रूपविषये द्रष्टिवत्सर्वगतो भवति न च प्रदेशापेक्षयेति । कश्चिदाह । यदि
व्यवहारेण लोकालोकं जानाति तर्हि व्यवहारनयेन सर्वज्ञत्वं, न च निश्चयनयेनेति ।
परिहारमाह — यथा स्वकीयमात्मानं तन्मयत्वेन जानाति तथा परद्रव्यं तन्मयत्वेन न जानाति तेन
कारणेन व्यवहारो भण्यते न च परिज्ञानाभावात् । यदि पुनर्निश्चयेन स्वद्रव्यवत्तन्मयो भूत्वा परद्रव्यं
जानाति तर्हि परकीयसुखदुःखरागद्वेषपरिज्ञातो सुखी दुःखी रागी द्वेषी च स्यादिति महद्दूषणं
രഹേവാ ഛതാം പണ, നിശ്ചയനയഥീ പോതാനാ ആത്മാനേ ജാണേ ഛേ തേ കാരണേ നേത്രവത് (ജേവീ രീതേ
വ്യവഹാരനയഥീ രൂപനാ വിഷയനേ ദേഖവാഥീ നേത്ര ‘പദാര്ഥഗത’ ഛേ, പണ തേ പദാര്ഥോമാം ജതും നഥീ തേവീ
രീതേ,) വ്യവഹാരനയഥീ ജ്ഞാന-അപേക്ഷാഏ ആത്മാ ‘സര്വഗത’ ഛേ, പണ പ്രദേശനീ അപേക്ഷാഏ നഹി.
അഹീം കോഈ പ്രശ്ന കരേ ഛേ കേ ജോ ആത്മാ വ്യവഹാരനയഥീ ലോകാലോകനേ ജാണേ ഛേ തോ
വ്യവഹാരനയഥീ സര്വജ്ഞപണും ഠര്യും പണ നിശ്ചയനയഥീ നഹി?
തേനോ പരിഹാര: — ജേവീ രീതേ ആത്മാ തന്മയ ഥഈനേ പോതാനാ ആത്മാനേ ജാണേ ഛേ തേവീ രീതേ
പരദ്രവ്യമാം തന്മയ ഥഈനേ തേമനേ ജാണതോ നഥീ തേ കാരണേ വ്യവഹാര കഹേവാമാം ആവേ ഛേ, പണ ജ്ഞാനനാ
അഭാവഥീ നഹി. (പണ സര്വജ്ഞപണാനോ അഭാവ ഛേ മാടേ വ്യവഹാര കഹേവാമാം ആവേ ഛേ ഏമ നഥീ.)
വളീ ജോ ആത്മാ നിശ്ചയനയഥീ, സ്വദ്രവ്യനീ ജേമ പരദ്രവ്യമാം തന്മയ ഥഈനേ തേമനേ ജാണേ തോ
ബീജാനാം സുഖ-ദുഃഖ, രാഗ-ദ്വേഷ ജാണവാമാം ആവതാം, പോതേ സുഖീ-ദുഃഖീ അനേ രാഗീ-ദ്വേഷീ ഥായ ഏവോ
മഹാന ദോഷ ആവേ.
व्यवहारनयसे सर्वगत है, प्रदेशोंकी अपेक्षा नहीं है । जैसे रूपवाले पदार्थोंको नेत्र देखते हैं, परंतु
उन पदार्थोंसे तन्मय नहीं होते, उसरूप नहीं होते हैं । यहाँ कोई प्रश्न करता है, कि जो
व्यवहारनयसे लोकालोकको जानता है, और निश्चयनयसे नहीं, तो व्यवहारसे सर्वज्ञपना हुआ,
निश्चयनयकर न हुआ ? उसका समाधान करते हैं — जैसे अपनी आत्माको तन्मयी होकर जानता
है, उस तरह परद्रव्यको तन्मयीपनेसे नहीं जानता, भिन्नस्वरूप जानता है, इस कारण
व्यवहारनयसे कहा, कुछ ज्ञानके अभावसे नहीं कहा । ज्ञानकर जानना तो निज और परका
समान है । जैसे अपनेको सन्देह रहित जानता है, वैसा ही परको भी जानता है, इसमें सन्देह
नहीं समझना, लेकिन निज स्वरूपसे तो तन्मयी है, और परसे तन्मयी नहीं । और जिस तरह
निजको तन्मयी होकर निश्चयसे जानता है, उसी तरह यदि परको भी तन्मय होकर जाने, तो
परके सुख, दुःख, राग, द्वेषके ज्ञान होने पर सुखी, दुःखी, रागी, द्वेषी हो, यह बड़ा दूषण है ।
सो इस प्रकार कभी नहीं हो सकता । यहाँ जिस ज्ञानसे सर्वव्यापक कहा, वही ज्ञान उपादेय
अतीन्द्रियसुखसे अभिन्न है, सुखरूप है, ज्ञान और आनन्दमें भेद नहीं है, वही ज्ञान उपादेय
അധികാര-൧ : ദോഹാ-൫൨ ]പരമാത്മപ്രകാശ: [ ൮൯