Shri Digambar Jain Swadhyay Mandir Trust, Songadh - 364250
ਸ਼੍ਰੀ ਦਿਗਂਬਰ ਜੈਨ ਸ੍ਵਾਧ੍ਯਾਯਮਂਦਿਰ ਟ੍ਰਸ੍ਟ, ਸੋਨਗਢ - ੩੬੪੨੫੦
हे प्रभाकरभट्ट जीवाजीवावेकौ मा कार्षीः । कस्मात् । लक्षणभेदेन भेदोऽस्ति तद्यथा
— रसादिरहितं शुद्धचैतन्यं जीवलक्षणम् । तथा चोक्तं प्राभृते — ‘‘अरसमरूवमगंधं अव्वत्तं
चेदणागुणमसद्दं जाण अलिंगग्गहणं जीवमणिद्दिट्ठसंठाणं ।।’’ इत्थंभूतशुद्धात्मनो
भिन्नमजीवलक्षणम् । तच्च द्विविधम् । जीवसंबन्धमजीवसंबन्धं च । देहरागादिरूपं जीवसंबन्धं,
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਹੇ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਭਟ੍ਟ! ਤੁਂ ਜੀਵ ਅਨੇ ਅਜੀਵਨੇ ਏਕ ਨ ਕਰ ਕਾਰਣ ਕੇ ਤੇ ਬਨ੍ਨੇਮਾਂ
ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦਥੀ ਭੇਦ ਛੇ. ਤੇ ਆ ਪ੍ਰਮਾਣੇ : —
ਰਸਾਦਿ ਰਹਿਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਚੈਤਨ੍ਯ ਤੇ ਜੀਵਨੁਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਛੇ. ਪ੍ਰਾਭ੍ਰੁਤਮਾਂ (ਸ਼੍ਰੀ ਕੁਂਦਕੁਂਦਾਚਾਰ੍ਯਕ੍ਰੁਤ ਬਧਾ
ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੋਮਾਂ) ਕਹ੍ਯੁਂ ਛੇ ਕੇ : —
अरसमरुवमगंधं अव्वत्तं चेदणा गुणमसद्दं ।
जाण अलिंगग्गहणं जीवमणिद्दिट्ठसंठाणं ।।
ਅਰ੍ਥ : — ਹੇ ਭਵ੍ਯ! ਤੁਂ ਜੀਵਨੇ ਰਸਰਹਿਤ, ਰੂਪਰਹਿਤ, ਗਂਧਰਹਿਤ, ਅਵ੍ਯਕ੍ਤ ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਨੇ ਗੋਚਰ ਨਥੀ ਏਵੋ, ਚੇਤਨਾ ਜੇਨੋ ਗੁਣ ਛੇ ਏਵੋ, ਸ਼ਬ੍ਦਰਹਿਤ, ਕੋਈ ਚਿਹ੍ਨਥੀ ਜੇਨੁਂ ਗ੍ਰਹਣ
ਨਥੀ ਏਵੋ ਅਨੇ ਜੇਨੋ ਕੋਈ ਆਕਾਰ ਕਹੇਵਾਤੋ ਨਥੀ ਏਵੋ ਜਾਣ.
ਆਵਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਆਤ੍ਮਾਥੀ ਅਜੀਵਨੁਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਭਿਨ੍ਨ ਛੇ ਅਨੇ ਤੇ ਬੇ ਪ੍ਰਕਾਰਨੁਂ ਛੇ : — ਜੀਵ
ਸਾਥੇ ਸਂਬਂਧਵਾਲ਼ੁਂ ਅਨੇ ਜੀਵ ਸਾਥੇ ਸਂਬਂਧ ਵਿਨਾਨੁਂ; ਦੇਹਰਾਗਾਦਿਰੂਪ ਤੇ ਜੀਵ ਸਾਥੇ ਸਂਬਂਧਵਾਲ਼ੁਂ ਛੇ,
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਪਾਂਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਤੇ ਜੀਵ ਸਾਥੇ ਸਂਬਂਧ ਵਿਨਾਨੁਂ ਛੇ ਕੇ ਜੇ ਅਜੀਵਨੁਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਛੇ, ਕਾਰਣ
ਕੇ ਜੀਵਥੀ ਅਜੀਵਨੁਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਭਿਨ੍ਨ ਛੇ, ਤੇ ਕਾਰਣੇ ਜੇ ਪਰ ਏਵਾ ਰਾਗਾਦਿਕ ਛੇ ਤੇਨੇ ਪਰ ਜਾਣੋ-
ਜੇ ਭੇਦ੍ਯ ਅਨੇ ਅਭੇਦ੍ਯ ਛੇ. (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੇ ਜੀਵ ਸਾਥੇ ਸਂਬਂਧ ਵਿਨਾਨਾ ਛੇ ਅਨੇ ਜੀਵ ਸਾਥੇ
ਸਂਬਂਧਵਾਲ਼ਾ ਛੇ.)
समझ [च ] और [आत्मनः ] आत्माका [आत्मना अभेदः ] अपनेसे अभेद जान [भणामि ]
ऐसा मैं कहता हूँ ।
भावार्थ : — जीव अजीवके लक्षणोंमेंसे जीवका लक्षण शुद्ध चैतन्य है, वह स्पर्श, रस,
गंधरूप शब्दादिकसे रहित है । ऐसा ही श्री समयसारमें कहा है — ‘‘अरसं’’ इत्यादि । इसका
सारांश यह है, कि जो आत्मद्रव्य है, वह मिष्ट आदि पाँच प्रकारके रस रहित है, श्वेत आदिक
पाँच तरहके वर्ण रहित है, सुगन्ध, दुर्गंध इन दो तरहके गंध उसमें नहीं हैं, प्रगट (दृष्टिगोचर)
नहीं है, चैतन्यगुण सहित है, शब्दसे रहित है, पुल्लिंग आदि करके ग्रहण नहीं होता, अर्थात्
लिंग रहित है, और उसका आकार नहीं दिखता, अर्थात् निराकार वस्तु है । आकार छह प्रकारके
हैं — समचतुरस्र, न्यग्रोधपरिमंडल, सातिक, कुब्जक, वामन, हुंडक । इन छह प्रकारके
ਅਧਿਕਾਰ-੧ : ਦੋਹਾ-੩੦ ]ਪਰਮਾਤ੍ਮਪ੍ਰਕਾਸ਼: [ ੫੯