स्वभावभूता परिणामशक्तिः।
तस्यां स्थितायां स करोति भावं
यमात्मनस्तस्य स एव कर्ता।। ६४ ।।
to te apariNAmI ja Thare. em thatAn, sansArano abhAv thAy. (kAraN ke pudgaladravya karmarUpe na pariName to jIv karmarahit Thare; to pachhI sansAr kono?) ahIn jo em tarka karavAmAn Ave ke “jIv pudgaladravyane karmabhAve pariNamAve chhe tethI sansArano abhAv thato nathI”, to tenun nirAkaraN be pakSha laIne karavAmAn Ave chhe-shun jIv svayam apariNamatA pudgaladravyane karmabhAve pariNamAve ke svayam pariNamatAne? pratham, svayam apariNamatAne par vaDe pariNamAvI shakAy nahi; kAraN ke (vastumAn) je shakti svata (potAthI ja) na hoy tene anya koI karI shake nahi. (mATe pratham pakSha asatya chhe.) ane svayam pariNamatAne to par (anya) pariNamAvanAranI apekShA na hoy; kAraN ke vastunI shaktio paranI apekShA rAkhatI nathI. (mATe bIjo pakSha paN asatya chhe.) tethI pudgaladravya pariNamanasvabhAvavALun svayamev ho. em hotAn (hovAthI), jem ghaDArUpe pariNamelI mATI ja pote ghaDo chhe tem, jaD svabhAvavALA gnAnAvaraNAdikarmarUpe pariNamelun pudgaladravya ja pote gnAnAvaraNAdikarma chhe. A rIte pudgaladravyanun pariNAmasvabhAvapaNun siddha thayun.
have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe-
shlokArtha– [इति] A rIte [पुद्गलस्य] pudgaladravyanI [स्वभावभूता परिणामशक्तिः] svabhAvabhUt pariNamanashakti [खलु अविध्ना स्थिता] nirvidhna siddha thaI. [तस्यां स्थितायां] e siddha thatAn, [सः आत्मनः यम् भावं करोति] pudgaladravya potAnA je bhAvane kare chhe [तस्य सः एव कर्ता] teno te pudgaladravya ja kartA chhe.
bhAvArtha– sarva dravyo pariNamanasvabhAvavALAn chhe tethI potapotAnA bhAvanA pote ja kartA chhe. pudgaladravya paN potAnA je bhAvane kare chhe teno pote ja kartA chhe. 64.
have sAnkhyamatanA anuyAyI shiShya prati pudgaladravyanun pariNAmasvabhAvapaNun siddha kare chhe (arthAt sAnkhyamatI prakRiti-puruShane apariNAmI mAne chhe tene samajAve chhe)-