132 ] [ pravachan ratnAkar bhAg-6
shAstramAn vyavahAranI pradhAnatAthI kathan karyun hoy eTale vidvAno (-koI panDito) ene yathArtha samajyA vinA vyavahArathI-rAgathI mokSha thavAnun mAne chhe. juo, shAstra bhaNIne paN emAnthI Avun (viparIt) kADhe chhe! 11 mI gAthAmAn to panDit shrI jayachandajIe bhAvArthamAn chhelle sundar khulAso karyo chhe ke-‘‘prANIone bhedarUp vyavahArano (-rAgano) pakSha to anAdikALathI ja chhe, ane eno upadesh paN bahudhA sarva prANIo paraspar kare chhe. vaLI jinavANImAn vyavahArano upadesh shuddhanayano hastAvalamb (sahAyak) jANI bahu karyo chhe; paN enun phaL sansAr ja chhe.’’ juo, A bhAvArtha! shun bhAvArtha karyo chhe jayachandajIe! Anun nAm te panDit.
ahIn kahe chhe ke-bhagavAn trilokInAth tIrthankaradevanI vANImAn vrat, niyam, shIl, tap, bhakti, pUjA ityAdi jeTalA koI shubhabhAv chhe te badhAyano mokShamArgamAn niShedh karyo chhe; eTale ke te mokShamArga nathI. ‘Akhoy’ niShedhavAmAn Avyo chhe em kahyun chhe ne! matalab ke-vyavahAr kathanchit lAbh kare ane kathanchit nA kare em vAt nathI. ‘Akhoy’ shabda mUkIne mokShamArgamAn kinchit paN lAbh na kare em artha sUchit karyo chhe. arthAt vratAdinA rAgamAn mokShamArga nahi ane mokShamArgamAn vratAdino rAg nahi em sUchit karyun chhe. samajANun kAI...? have enun kAraN samajAve chhe-
‘kAraN ke te (mokShahetu) anyadravyanA svabhAvavALo (arthAt pudgalasvabhAvI) hovAthI tenA svabhAv vaDe gnAnanun bhavan thatun nathI.’
juo, vyavahAr chhe te anyadravyanA svabhAvamay chhe, chaitanyasvabhAvamay nahi. A je vrat, tap, shIl, sanyam, upavAs, dev-guru-shAstranAn bhakti-pUjA-vinay, shAstra-svAdhyAy ityAdi badhAy je shubharAg chhe te anya dravyanA svabhAvamay chhe arthAt pudgalasvabhAvI chhe, emAn chaitanyano svabhAv nathI. kemake tenA (rAganA, pudgalanA) svabhAv vaDe gnAnanun bhavan- pariNaman thatun nathI tethI vyavahAranA kriyAkAnD vaDe AtmAno nishchay dharma-mokSha-mArga pragaT thato nathI. arthAt vratAdi mokShamArganun sAdhan nathI.
prashna– vyavahArane sAdhan kahyun chhe ne?
uttara– vyavahAr sAdhan ane nishchay sAdhya em sAdhananun nirUpaN Ave chhe paN e to nimittanun gnAn karAvavA mATe vyavahAranayathI nirUpavAmAn Ave chhe. kharekhar to sAdhan ek ja prakAre chhe. vikalpathI judo paDIne andar shuddha chaitanyanun sAdhan sAdhe e ek ja sAdhan chhe. samayasAr nATakamAn banArasIdAse kahyun chhe ke-