samayasAr gAthA 298-299 ] [ 4pa1
AthI, ‘te chetanA dvirUpatAne arthAt be-rUpapaNAne ullanghatI nathI, kAraN ke samasta vastuo sAmAnyavisheShAtmak chhe. tenAn je be rUpo chhe te darshan ane gnAn chhe. mATe te temane ullanghatI nathI.’
joyun? sarva vastuo eTale badhA AtmA ne jaD dravyo, dravya tarIke vastupaNe sAmAnya chhe ane guNaparyAyapaNe visheSh chhe. A rIte pratyek vastuno sAmAnya-visheSh svabhAv chhe. te samasta vastuono gnAnadarshananI paryAyamAn pratibhAs thAy chhe. A pramANe AtmAmAn chetanA svabhAv sAmAnyapaNe darshan ane visheShapaNe gnAn em be-rUpe chhe. ahA! samasta vastuone pratibhAsanArAn darshan ane gnAn e chaitanyamay AtmAno svabhAv chhe, mATe chetanA temane ullanghatI nathI. have kahe chhe-
‘jo chetanA darshan-gnAnane ullanghe to sAmAnyavisheShane ullanghavAthI chetanA ja na hoy (arthAt chetanAno abhAv thAy.) .’
shun kIdhun? ke jo chetanAmAn sAmAnya ne visheSharUp pratibhAsavAnI shakti ja na hoy arthAt dekhavA-jANavArUp shakti ja na hoy to chetanAno abhAv thaI jAy. tenA abhAvamAn be doSh Ave-
1. ‘potAnA guNano nAsh thavAthI chetanane achetanapaNun AvI paDe, athavA
2. vyApakanA (-chetanAnA) abhAvamAn vyApya evA chetanano (AtmAno) abhAv thAy.’
juo, A nyAy Apyo. nyAyamAn ‘नी’ (नय्) dhAtu chhe; eTale ke jevI vastu chhe e taraph (tevI jANavArUp) gnAnane dorI javun tene nyAy kahe chhe. shun kahe chhe? ke chetanA gnAn ane darshan bepaNe na hoy to chetanA guNano abhAv thaI jAy ane guNano abhAv thatAn, jem sAkaramAn mIThAshano nAsh thatAn sAkarano nAsh thaI jAy tem AtmAno nAsh thaI jAy; arthAt chetanane achetanapaNun AvI paDe.
jo chetanA guNano abhAv thaI jAy to vyApak chetanAnA abhAvamAn vyApya evA chetanano abhAv thAy. juo, chetanA guN te vyApak ene AtmA vyApya chhe. ahIn AtmA vyApak ane paryAy tenun vyApya e vAt nathI levI. guN vyApak ne trikALI dravya-AtmA te vyApya em ahIn kahevun chhe; kemake guN AtmAmAn vyApIne kAyam rahe chhe ne? mATe chetanA guN vyApak ane AtmA vyApya em kahyun chhe. ahA! trikAL gnAtA- draShTA svabhAv te vyApak thayo ne AtmA enun vyApya thayun. have vyApak evA chetanAno- gnAtAdraShTA svabhAvano abhAv thAy to vyApya evo AtmA ja na rahe-Am doSh-Apatti AvI paDe.