samayasAr gAthA-68 ] [ 227
A shAstragnAn chhe ne e paragney chhe. je shAstragnAnamAn ja nimagna chhe te paragney-nimagna chhe ane paragney-nimagna chhe te svagneyano (chaitanyasvabhAvamay shuddha AtmAno) anAdar kare chhe. gajab vAt! ene to em thAy ke hun Avo panDit, ATalAn to hun shAstra jANun ane e kAI nahi! hA bhAI, sAmbhaL. shAstragnAnane to bandh adhikAramAn shabdagnAn kahyun chhe. shabdagnAn e kAI AtmagnAn chhe? shabdagnAn kaho ke paragney kaho-ek ja chIj chhe. gnAnI shAstragnAnane paN paragneyapaNe jANe chhe.
Am varNAdi ane rAgAdi bhAvo jIv nathI. parantu upar kahyo chhe tevo chaitanyabhAv ja jIv chhe. gnAnanI paryAyamAn ene gney banAvatAn jIv Avo chaitanyasvabhAvamay pratyakSha-pragaT chhe em jaNAy chhe e sankShepamAn eno bhAvArtha chhe.
have, chetanapaNun ja jIvanun yogya lakShaN chhe em kaLasharUp kAvya dvArA samajAve chhe-
kahe chhe ke-‘यतः अजीवः अस्ति द्वेधा’ ajIv be prakAre chhe-‘वर्णाद्यैः सहितः’ vaNAdisahit ‘तथा विरहितः’ ane varNAdirahit. varNa, ras, gandh, sparsha, rAgAdi varNAdisahit chhe ane bIjAn amUrta dravyo varNAdirahit chhe. ‘ततः’ mATe ‘अमूर्तत्वम् उपास्य’ amUrtapaNAno Ashray karIne paN arthAt amUrtapaNAne jIvanun lakShaN mAnIne paN ‘जीवस्य तत्त्वं’ jIvanA yathArtha svarUpane ‘जगत् न पश्यति’ jagat dekhI shaktun nathI.
ahA! A chaitanyasvabhAvamay jIv to gnAnalakShaNathI lakShit chhe. arthAt gnAn vaDe jaNAy evI e chIj chhe. te rAgathI ke amUrtapaNAthI jaNAy evo nathI. kAraN ke amUrta to anya dravyo paN chhe tethI amUrtapaNAvaDe paN AtmA jaNAto nathI. e to gnAnanA pariNaman vaDe ja jaNAy evo chhe. je gnAn vaDe nij AtmAne jANe chhe tene dharma thAy chhe.
hinsA, jUTh Adi ashubh bhAvathI to AtmA jaNAy nahi, paN dayA, dAn, vrat, bhakti Adi vikalponA shubhabhAvathI paN AtmA jaNAto nathI. shubhAshubhabhAv to chaitanyanA vikAro chhe. teo achetan chhe kemake shuddha chaitanyamAn teo vyApatA nathI. tethI achetan evA te vikAro vaDe chaitanyavastu AtmA kem jaNAy? rAgAdi bhAv e kAI chaitanyanA lakShaNarUp nathI ke te vaDe AtmA jaNAy, tathA amUrtapaNun bIjA dravyomAn paN chhe. tethI amUrtapaNA vaDe paN jIvane anya dravyothI bhinna jANI shakAto nathI, AtmAne anya dravyathI bhinna jANavo hoy to ek chaitanyalakShaN vaDe ja jANI shakAy chhe. paradravyathI bhinna nijasvarUpano anubhav chaitanyalakShaNathI ja thAy chhe.
jagatanA jIvo rAgAdithI AtmAne jANI shaktA nathI, tem ja amUrtapaNAthI paN AtmAne judo pADI shaktA nathI-oLakhI shaktA nathI. ‘इति आलोच्य’ Am parIkShA