98ḥ pravachan ratnākar bhāg-11
ahāhā...! kram-akramavartīpaṇārūp ā utpādavyayadhruvatvashakti ātmānī ekek shaktimān (-badhī anant shaktimān) vyāpak chhe, jethī pratyek guṇamān je samaye je paryāy thavāno kāḷ chhe te tyān utpanna thāy chhe. pratyek samaye pūrva paryāyano vyay thaī kramavartī navī paryāyano utpād thāy evo ā shaktino svabhāv chhe; matalab ke prati samay krame utpanna thavāvāḷī paryāy parane-nimittane laīne utpanna thāy em chhe ja nahi. dayā, dān, pañchamahāvrat ādirūp rāganī mandatānā (bhed ratnatrayanā) pariṇām chhe māṭe krame nirmaḷ ratnatrayanā pariṇām pragaṭ thayā evun vastunā svarūpamān chhe nahi. dravyanā sahaj pariṇamanane, utpād-vyayane koīnī apekṣhā chhe nahi, jhīṇī vāt chhe prabhu! kahyun chhe ne ke-‘vāt chhe jhīṇī, ne loḍhun kāpe chhīṇī.’ loḍhun kāpavāmān loḍhānī chhīṇī joīe, bījun kām na āve; tem ā bhedagnānanī sūkṣhma vāto chhe te antaranā sūkṣhma abhyāsathī pamāy tevī chhe, temān sthūḷ upayog kām na āve. ahāhā...! jene antardraṣhṭi thaī, shaktinun pariṇaman sharū thayun te sādhak chhe. tene kāīk rāg chhe. paṇ te rāganī, shakti ane shaktinā pariṇamanamān nāsti chhe. ām ekek shaktimān vyavahārano abhāv chhe; ā anekānta chhe. ahāhā...! shaktinī nirmaḷatānī asti, ne temān vikāranī ne vyavahāranī-rāganī nāsti-āvun anekāntamay sādhakanun pariṇaman hoy chhe.
-vaḷī ekek shakti chhe te pāriṇāmikabhāve chhe. koīe prashna karelo ke- prashnaḥ– mokṣhamārga kyo bhāv chhe? tyāre kahyun- uttaraḥ– mokṣhamārga upasham, kṣhayopasham ane kṣhāyikabhāvarūp chhe. bhagavān ātmāmān utpādavyayadhruvatvashakti chhe te pāriṇāmikabhāve chhe. ā shaktinā nimitte-kāraṇe je utpādavyayarūp kramavartī paryāyo thāy chhe te nirmaḷ samyagdarshan-gnān-chāritrarūpe thāy chhe, ane te upasham, kṣhayopasham ke kṣhāyikabhāvasvarūpe chhe. (jemān je bhāv lāgu paḍato hoy te samajavo). ā nirmaḷ paryāyomān udayabhāvano abhāv chhe, kemake udayabhāv shaktinā kāryarūp nathī. have āmān koīne thāy ke amāre keṭakeṭalun yād rākhavun? are bhāī! āvā moṅghā manuṣhyapaṇā maḷyā ne emān tun atyāre ā nahi samaj to ke’di’ samajīsh? (em ke hamaṇān nahi samaje to pachhī samajavānun sāmarthya ja raheshe nahi evī ekendriyādi halakī dashā āvī paḍashe).
bhāī! ā sarvagnasvabhāvī bhagavān ātmā andar shaktiono dariyo chhe. temān kevaḷagnānanī paryāy jevī anantī paryāyo kramasar thāy chhe. kevaḷagnānanī paryāy chhe te ek samay pūratī chhe, bīje samaye evī bījī thāy chhe. sādi anantakāḷ evī paryāyo krame thāy evo vastuno svabhāv chhe. evī anant paryāyono samudāy te gnānaguṇ chhe. tem shraddhāguṇanī anantī paryāy, chāritra guṇanī anantī paryāy, ānand guṇanī anantī paryāy, ... ityādi. ahā! āvī anant paryāy ane anantā guṇono piṇḍ te nij ātmadravya chhe. have āvā nij antaḥtattvano abhyās kadī kare nahi ane bahāramān upavāsādi kare ane māne ke kalyāṇ thaī jāy; paṇ dhūḷey na thāy sāmbhaḷane, kemake vastu evī nathī. lokone ā ākarun paḍe, paṇ bhagavānano mārga āvo chhe bhāī!
ahāhā...! ātmā sat shāshvat vastu chhe. temān shaktio chhe te paṇ trikāḷ shāshvat chhe. dravya chhe te pāriṇāmikabhāve chhe, temān rahelī shaktio paṇ pāriṇāmikabhāve chhe. ek shakti chhe te bījī anantane nimitta chhe, paṇ ek shakti bījī shaktine (tenī paryāyane) utpanna kare em nathī. darek shaktimān kram-akramavartīpaṇārūp utpādavyayadhruvatvanun rūp chhe. gnānanī paryāyano je samaye nirmaḷapaṇe kramavartī utpād thāy chhe te gnān guṇano kram- akramavartīpaṇāno svabhāv chhe. utpādavyayadhruvatva temān nimitta chhe. ahāhā...! ekek shaktimān-gnān, darshan, chāritra, vīrya, svachchhatā, prabhutā ityādimān -utpādavyayarūpe je paryāy samaye samaye thāy chhe te paranī apekṣhā vinā ja, potānā ṣhaṭkārakathī thāy chhe. āvo ja dravyano utpādavyayadhruvatva svabhāv chhe. ām gnānamān matignān, shrutagnān ke kevaḷagnānanī paryāyano je kramavartī utpād thāy chhe te ā utpādavyayadhruvatvashaktinā kāraṇe thāy chhe. āvī sūkṣhma gambhīr vāt chhe bāpu!
prashnaḥ– chār ghātikarmanā kṣhayathī kevaḷagnān utpanna thāy chhe-shāstramān-tattvārthasūtramān to em kahyun chhe? uttaraḥ– hā, kahyun chhe. te nimittanun kathan chhe; arthāt kevaḷagnān thavā kāḷe bāhya nimitta shun hoy chhe tenun temān gnān karāvyun chhe, bākī gnān guṇamān utpādavyayadhruvatvashaktinun rūp chhe tethī gnānanī kevaḷagnānarūp paryāy tenā kāḷe potāthī ja pragaṭ thāy chhe. karmano kṣhay bāhya nimitta ho, paṇ karmanī ke bījā koīnī temān apekṣhā nathī. āvun ja vastusvarūp chhe.
‘svāmī kārtikeyānuprekṣhā’mān em kahyun chhe ke pūrvaparyāyayukta dravya te kāraṇ chhe, ane uttaraparyāyayukta dravya te tenun