to paṇ pradeshonī saṅkhyā vadhatī nathī. jīvanā pradeshonī saṅkhyā to traṇe kāḷ eṭalī ne eṭalī-asaṅkhya rahe chhe.
jīv siddhadashāne prāpta thatān tenī avagāhanā chhellā sharīrathī kiñchit nyūn jeṭalī rahe chhe. ā avagāhanā sādi-anant kāḷ rahe chhe. sansāradashāmān asaṅkhya pradeshono saṅkochavistār thāy chhe te jāṇavālāyak chhe. sansāradashāmān ekarūp avagāhanā rahetī nathī. kapaḍāne saṅkelī letān tenā pradeshanī saṅkhyā ghaṭatī nathī, ne kapaḍāne pahoḷun-khullun karatān tenā pradeshonī saṅkhyā vadhatī nathī; pradesh jeṭalā chhe teṭalā ja rahe chhe.
juo, nigodiyānun sharīr aṅgulanā asaṅkhyātamā bhāg jeṭalun hoy chhe ane ek sharīramān anantā nigodanā jīv hoy chhe. keṭalā? anantā. chha mās ane āṭh samayamān chhaso ne āṭh jīvo mukti pāme chhe. anādithī āj sudhīmān anant pudgal parāvartan kāḷ vyatīt thayo. te kāḷamān anantā jīv mokṣhadashāne pāmyā chhe. ahā! temanī saṅkhyā karatān nigodanā ek sharīramānnā jīvanī saṅkhyā anantaguṇī chhe. tyān nigodamān jīvanā pradesho saṅkochāī gayā chhe.
to shun jīvano ek pradesh jeṭalo chhe tenāthī saṅkochāī jāy chhe? nā, em vāt nathī. tyān ekek pradeshamān saṅkoch thāy chhe em vāt nathī. pradeshamān saṅkoch thato nathī. pradesh to avibhāgī ansh chhe, te jevaḍo chhe tevaḍo ja chhe, temān saṅkoch na thāy; parantu sansāradashāmān jīvanā pradesho saṅkelāy athavā vistr̥ut thāy chhe. sarva pradeshonī avagāhanā ochhī-vattī thāy chhe, pradesho to chhe teṭalā ja niyat rahe, ane pradesh paṇ jevaḍo chhe tevaḍo ja rahe chhe, mātra pradesho saṅkelāī paraspar avagāhanā pāme chhe athavā vistr̥ut thāy chhe. pradeshonī saṅkhyā to niyat asaṅkhya ja rahe chhe. have āvī vāt ek sarvagnanā mārag sivāy bīje kayān chhe bhāī? jīvanā asaṅkhyapradeshī kṣhetranī vāt bīje kayāny chhe ja nahi.
vedānt vagere anyamatamān ātmā shuddha chaitanya chhe em vāt karī chhe, paṇ tenun svarūp tyān barābar batāvyun nathī. shrīmad rājachandrajīe vedāntanā ek abhyāsīne patra lakhel chhe ke-“āpaṇe padārthanī vyākhyā chār prakāre karī shakīe. koī paṇ padārthamān dravya, kṣhetra, kāḷ ane bhāv āvā chār ansh hoy chhe. ātmāmān paṇ dravya, kṣhetra, kāḷ ane bhāv em chār bol utāravā joīe.” ātmā dravye ek chhe, kṣhetrathī asaṅkhya pradeshī chhe, kāḷathī trikāḷī athavā ek samayanī avasthārūp ane bhāvathī anant guṇamay chhe. anyamatavāḷā āvā chār bhed mānatā nathī. teo ātmāne mātra ek, sarvavyāpak, shuddha chaitanyamay, abhed māne chhe, paṇ e to kathanamātra chhe, ātmānā vāstavik svarūpanī teone khabar nathī.
ahīn kahe chhe-ātmā asaṅkhya pradeshī chhe. sansāradashāmān tenā pradeshono saṅkochavistār thāy chhe. (ek) pradesh saṅkochāto ke pahoḷo thato nathī, paṇ pradeshono paraspar avagāhanārūp saṅkoch-vistār thāy chhe. mukta thatān jīv ākharanā sharīranā parimāṇathī kāīk nyūn parimāṇe avasthit thāy chhe, ane ā avagāhanā sādi-anantakāḷ avasthit rahe chhe.
lokākāshanā jeṭalā asaṅkhya pradesho chhe, dharmāstikāy-adharmāstikāyanā jeṭalā asaṅkhya pradesho chhe, teṭalā pradeshonī saṅkhyā ek jīvanī hoy chhe. lokākāsh-pramāṇ jīv vyāpta nathī, paṇ lokākāshanā jeṭalā-asaṅkhya pradesho chhe teṭalā ek jīvanā pradesho chhe. ātmā avayavī chhe, ne pradesh tenā avayav chhe, jem sharīr avayavī chhe ane hāthapag tenā avayav chhe tem; jem shrutagnān pramāṇ te avayavī ane nishchay-vyavahāranay tenā avayav chhe tem.
shrutagnān pramāṇamān jyāre ātmāno anubhav thāy chhe tyāre te shrutagnānanī paryāy-ke je pramāṇ chhe te- avayavī chhe, ane tenā nishchay ane vyavahāranay-em bhed paḍe te avayav chhe. bhāvashrutagnān te paryāy chhe. te paryāyane akhaṇḍ gaṇīne tene avayavī kahe chhe ane nishchay-vyavahāranā bhedane avayav kahe chhe. tem bhagavān ātmā ek chhe te avayavī chhe ane asaṅkhya pradesh tenā avayav chhe. hāth, pag, moḍhun, nāk kān ityādi sharīranā avayav chhe te jaḍ chhe, te ātmānā avayav nathī. sharīr ane sharīranā avayavathī pote bhinna chhe, ane potāthī e badhā bhinna chhe; paṇ agnānī jīv āvun bhedagnān karato nathī, ne svaparano khīchaḍo kare chhe tethī te chaturgati-paribhramaṇ karyā kare chhe.
ātmānā asaṅkhya pradeshī kṣhetramān pradeshe pradeshe anant guṇ vyāpak chhe, tene shāstramān tiryak prachay kahe chhe. tenā ek pradeshamān bījā pradeshano abhāv chhe. bhāī! ām mānīe to ja asaṅkhya pradeshanī siddhi thāy. ek pradeshamān jyān ek guṇ chhe tyān bījā anantā guṇ paṇ vyāpak chhe. asaṅkhya pradeshī ākhā kṣhetramān darek pradeshe anant guṇ rahelā chhe. ātmā to anant guṇono pāṭalo chhe bhāī; jem sonāno pāṭalo hoy chhe tem ātmā anant guṇano ek piṇḍ chhe. have, potānun ghar-potānun kṣhetra kevun ane kevaḍun chhe eno kadī vichār ja karyo nathī! potānā asaṅkhyapradeshī kṣhetramān guṇo kevā