૧૨૪ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ પર્યાય સ્વપરપ્રકાશકપણે સ્વતઃ પરિણમનસ્વભાવ છે. તેથી ષટ્કારકપણે તે જ્ઞાનપરિણામ પરિણમે છે, તે જ્ઞાનપરિણામને ‘પુદ્ગલપરિણામના જ્ઞાનને’ એમ કીધું છે. સમજાણું કાંઈ....?
બહુ ગંભીર વસ્તુ છે બાપુ! આહા... હા! ‘પરંતુ (માત્ર) પુદ્ગલપરિણામના જ્ઞાનને આત્માના કર્મપણે- આત્મા તે જ્ઞાનના કર્મપણે પરિણમે છે! જ્ઞાનનું કાર્ય તે પણે પરિણમે છે! રાગનું કાર્ય તેપણે પરિણમતો નથી. આહા... હા! સમજાય છે?
ભાષા તો બહુ સાદી! પણ ભાવ તો છે ઈ છે ને ભાઈ...!! આહા... હા! આહીંતો... પ્રભુની પ્રભુતાનું વર્ણન છે. પામરતા જે થાય છે ઈ પ્રભુતાનું કાર્ય નથી! એમ કીધું.
આહા....! પ્રભુત્વગુણનો ધરનાર! ભગવાન (આત્મા), અનંતગુણના પ્રભુત્વથી ભરેલો પ્રભુ! એ પોતે રાગના પરિણામને વ્યાપક થઈને - કર્ત્તા થઈને કરે એ કેમ બને? કેમ કે એનાં દ્રવ્યમાં નથી, એનાં ગુણમાં નથી! સમજાણું કાંઈ?
આહા. હા! ‘એ પુદ્ગલપરિણામના જ્ઞાનને’ - આવી રીતે! આવી ભાષા!! ખરેખર તો જ્ઞાન જે છે એ પુદ્ગલપરિણામનું જ્ઞાન છે એમ કહેવું એ વ્યવહાર છે! એ જ્ઞાનનો પર્યાય તે કાળે ષટ્કારકપણે સ્વતંત્ર સ્વયં પરિણમે છે કે જેને પરની અપેક્ષા તો નથી પણ દ્રવ્ય-ગુણની અપેક્ષા નથી!!
અરે! આવું તત્ત્વ! એને લોકો કંઈક-કંઈ દ્રષ્ટિએ વિપરીત, પીંખી નાખે છે પોતાની દ્રષ્ટિએ એને...! આહા...!
આહા... હા. ! કળશમાં લીધું છે હો! પછીનો કળશ આવશે ને! પોતાના જ્ઞાનના પરિણામને કરે, એ પણ ઉપચારથી છે, ભેદ છે ને...! એટલો! ‘પરિણામ, પરિણામને કરે છે’ એ થયાર્થ છે.
આહા... હા! શું કીધું ઈ? ‘રાગનું જ્ઞાન’ એતો નિમિત્તથી કથન છે. અને એ જ્ઞાનના પરિણામને આત્મા કરે, એ ઉપચાર (કથન) છે. બાકી જ્ઞાનપરિણામને પરિણામ ષટ્કારકરૂપે પરિણમીને કરે છે એ નિશ્ચય છે. જુઓ! પંડિતજી? સમજમેં આતા હૈ? આહા...! શું વાત છે! ભાષા તો સાદી છે! ભગવાન, તારી મહત્તાની શી વાતું!!
આહા... હા! પ્રભુત્ત્વગુણથી ભરેલો ભગવાન! એ પામર (એવા) રાગના પરિણામમાં કેમ વ્યાપે? આવું તત્ત્વ!! એ રાગના પરિણામનું જ્ઞાન તે આત્માનું કાર્ય એ પણ ભેદથી કથન છે.
“પરિણામે પરિણામનો કર્ત્તા-કાર્ય-પરિણામ કારણ ને પરિણામ કાર્ય, એ નિશ્ચય!! કર્ત્તા કહો, કારણ કહો (એકાર્થ છે)
(શ્રોતાઃ) તો જ સ્વતંત્રતા રહે ને! (ઉત્તરઃ) સ્વતંત્રતા જ છે. દરેક સમયનો પર્યાય, સત્ છે તેને હેતું ન હોય! આહા... હા! ‘છે’ એને હેતુ શું? ‘છે’ ઈ પોતાથી ‘છે’ ને પરથી છે એમ કહેવું? એ રાગ થયો એનું જે જ્ઞાન થયું એમ કહેવું ઈ વ્યવહાર છે, અને ઈ જ્ઞાનના પરિણામને આત્મા કરે છે એમ કહેવું ઈ વ્યવહાર છે! આહાહાહાહા!
(શ્રોતાઃ) રાગનું જ્ઞાન થયું એ પણ વ્યવહાર છે? (ઉત્તરઃ) આંહીયાં જ્ઞાનના પરિણામને આત્મા