Pravachansar (Hindi). Gatha: 7.

< Previous Page   Next Page >


Page 10 of 513
PDF/HTML Page 43 of 546

 

१०प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
सम्पद्यते निर्वाणं देवासुरमनुजराजविभवैः
जीवस्य चरित्राद्दर्शनज्ञानप्रधानात् ।।६।।

संपद्यते हि दर्शनज्ञानप्रधानाच्चारित्राद्वीतरागान्मोक्षः तत एव च सरागाद्देवासुर- मनुजराजविभवक्लेशरूपो बन्धः अतो मुमुक्षुणेष्टफलत्वाद्वीतरागचारित्रमुपादेयमनिष्टफलत्वा- त्सरागचारित्रं हेयम् ।।६।।

अथ चारित्रस्वरूपं विभावयति
चारित्तं खलु धम्मो धम्मो जो सो समो त्ति णिद्दिट्ठो
मोहक्खोहविहीणो परिणामो अप्पणो हु समो ।।७।।

निश्चलशुद्धात्मानुभूतिस्वरूपं वीतरागचारित्रमहमाश्रयामीति भावार्थः एवं प्रथमस्थले नमस्कारमुख्य- त्वेन गाथापञ्चकं गतम् ।।५।। अथोपादेयभूतस्यातीन्द्रियसुखस्य कारणत्वाद्वीतरागचारित्रमुपादेयम् अतीन्द्रियसुखापेक्षया हेयस्येन्द्रियसुखस्य कारणत्वात्सरागचारित्रं हेयमित्युपदिशतिसंपज्जदि सम्पद्यते किम् णिव्वाणं निर्वाणम् कथम् सह कैः देवासुरमणुयरायविहवेहिं देवासुरमनुष्यराजविभवैः कस्य जीवस्स जीवस्य कस्मात् चरित्तादो चारित्रात् कथंभूतात् दंसणणाणप्पहाणादो सम्यग्दर्शन- ज्ञानप्रधानादिति तद्यथा ---आत्माधीनज्ञानसुखस्वभावे शुद्धात्मद्रव्ये यन्निश्चलनिर्विकारानुभूतिरूपम-

अन्वयार्थ :[जीवस्य ] जीवको [दर्शनज्ञानप्रधानात् ] दर्शनज्ञानप्रधान [चारित्रात् ] चारित्रसे [देवासुरमनुजराजविभवैः ] देवेन्द्र, असुरेन्द्र और नरेन्द्रके वैभवोंके साथ [निर्वाणं ] निर्वाण [संपद्यते ] प्राप्त होता है (जीवको सरागचारित्रसे देवेन्द्र इत्यादिके वैभवोंकी और वीतरागचारित्रसे निर्वाणकी प्राप्ति होती है ) ।।६।।

टीका :दर्शनज्ञानप्रधान चारित्रसे, यदि वह (चारित्र) वीतराग हो तो मोक्ष प्राप्त होता है; और उससे ही, यदि वह सराग हो तो देवेन्द्र -असुरेन्द्र -नरेन्द्रके वैभवक्लेशरूप बन्धकी प्राप्ति होती है इसलिये मुमुक्षुओंको इष्ट फलवाला होनेसे वीतरागचारित्र ग्रहण करने योग्य (उपादेय) है, और अनिष्ट फलवाला होनेसे सरागचारित्र त्यागने योग्य (हेय) है ।।६।।

अब चारित्रका स्वरूप व्यक्त करते हैं :
चारित्र छे ते धर्म छे, जे धर्म छे, ते साम्य छे;
ने साम्य जीवनो मोहक्षोभविहीन निज परिणाम छे. ७.