यो हि परेषां शुद्धात्मवृत्तित्राणाभिप्रायेण वैयावृत्त्यप्रवृत्त्या स्वस्य संयमं विराधयति, स गृहस्थधर्मानुप्रवेशात् श्रामण्यात् प्रच्यवते । अतो या काचन प्रवृत्तिः सा सर्वथा संयमाविरोधेनैव विधातव्या; प्रवृत्तावपि संयमस्यैव साध्यत्वात् ।।२५०।। कुणदि कायखेदं वेज्जावच्चत्थमुज्जदो यदि चेत् करोति कायखेदं षटकायविराधनाम् । कथंभूतः सन् । वैयावृत्त्यार्थमुद्यतः । समणो ण हवदि तदा श्रमणस्तपोधनो न भवति । तर्हि किं भवति । हवदि अगारी अगारी गृहस्थो भवति । कस्मात् । धम्मो सो सावयाणं से षटकायविराधनां कृत्वा योऽसौ धर्मः स श्रावकाणां स्यात्, न च तपोधनानामिति । इदमत्र तात्पर्यम् – योऽसौ स्वशरीरपोषणार्थं शिष्यादिमोहेन वा सावद्यं नेच्छति तस्येदं व्याख्यानं शोभते, यदि पुनरन्यत्र सावद्यमिच्छति वैयावृत्त्यादिस्वकीयाव- स्थायोग्ये धर्मकार्ये नेच्छति तदा तस्य सम्यक्त्वमेव नास्तीति ।।२५०।। अथ यद्यप्यल्पलेपो भवति
अब, प्रवृत्ति संयमकी विरोधी होनेका निषेध करते हैं (अर्थात् शुभोपयोगी श्रमणके संयमके साथ विरोधवाली प्रवृत्ति नहीं होनी चाहिये – ऐसा कहते हैं ) : —
अन्वयार्थ : — [यदि ] यदि (श्रमण) [वैयावृत्यर्थम् उद्यतः ] वैयावृत्तिके लिये उद्यमी वर्तता हुआ [कायखेदं ] छह कायको पीड़ित [करोति ] करता है तो वह [श्रमणः न भवति ] श्रमण नहीं है, [अगारी भवति ] गृहस्थ है; (क्योंकि) [सः ] वह (छह कायकी विराधना सहित वैयावृत्ति) [श्रावकाणां धर्मः स्यात् ] श्रावकोंका धर्म है ।।२५०।।
टीका : — जो (श्रमण) दूसरेके शुद्धात्मपरिणतिकी रक्षा हो ऐसे अभिप्रायसे वैयावृत्यकी प्रवृत्ति करता हुआ अपने संयमकी विराधना करता है, वह गृहस्थधर्ममें प्रवेश कर रहा होनेसे श्रामण्यसे च्युत होता है । इससे (ऐसा कहा है कि) जो भी प्रवृत्ति हो वह सर्वथा संयमके साथ विरोध न आये इसप्रकार ही करनी चाहिये, क्योंकि प्रवृत्तिमें भी संयम ही साध्य है ।
तो श्रमण नहि, पण छे गृही; ते श्रावकोनो धर्म छे. २५०.