yato na khalvindriyANyAlambyAvagrahehAvAyapUrvakaprakrameN kevalI vijAnAti, svayamev samastAvaraNakShayakShaN evAnAdyanantAhetukAsAdhAraNabhUtaj~nAnasvabhAvamev kAraNatvenopAdAy tadupari pravik satkevalaj~nAnopayogIbhUy vipariNamate, tato.asyAkramasamAkrAntasamastadravyakShetrakAl- bhAvatayA samakShasa.nvedanAlambanabhUtAH sarvadravyaparyAyAH pratyakShA ev bhavanti ..21.. kevalaj~nAnasya sarva.n pratyakSha.n bhavatIti kathanamukhyatven ‘pariNamado khalu’ ityAdigAthAdvayam, athAtmaj~nAnayornishchayenAsa.nkhyAtapradeshatve.api vyavahAreN sarvagatatva.n bhavatItyAdikathanamukhyatven ‘AdA NANapamANa.n’ ityAdigAthApa~nchakam, tataH para.n j~nAnaj~neyayoH parasparagamananirAkaraNamukhyatayA ‘NANI NANasahAvo’ ityAdigAthApa~nchakam, ath nishchayavyavahArakevalipratipAdanAdimukhyatven ‘jo hi sudeN’ ityAdisUtrachatuShTayam, ath vartamAnaj~nAne kAlatrayaparyAyaparichChittikathanAdirUpeN ‘takkAligev savve’ ityAdisUtrapa~nchakam, ath kevalaj~nAna.n bandhakAraNa.n na bhavati rAgAdivikalparahita.n Chadmasthaj~nAnamapi, ki.ntu rAgAdayo bandhakAraNamityAdinirUpaNamukhyatayA ‘pariNamadi Neya.n’ ityAdisUtrapa~nchakam, ath kevalaj~nAna.n sarvaj~nAna.n sarvaj~natven pratipAdayatItyAdivyAkhyAnamukhyatven ‘ja.n takkAliyamidara.n’ ityAdigAthApa~nchakam, ath j~nAnaprapa~nchopasa.nhAramukhyatven prathamagAthA, namaskArakathanen dvitIyA cheti ‘Navi pariNamadi’ ityAdi gAthAdvayam . eva.n j~nAnaprapa~nchAbhidhAnatR^itIyAntarAdhikAre trayastri.nshadgAthAbhiH sthalAShTaken samudAy-
anvayArtha : — [khalu ] vAstavame.n [j~nAna.n pariNamamAnasya ] j~nAnarUpase (kevalaj~nAnarUpase)pariNamit hote hue kevalIbhagavAnake [sarvadravyaparyAyAH ] sarva dravya -paryAye.n [pratyakShAH ] pratyakSha hai.n; [saH ] ve [tAn ] unhe.n [avagrahapUrvAbhiH kriyAbhiH ] avagrahAdi kriyAo.nse [naiv vijAnAti ] nahI.n jAnate ..21..
TIkA : — kevalIbhagavAn indriyo.nke Alambanase avagrah -IhA -avAy pUrvak kramase nahI.n jAnate, (kintu) svayamev samasta AvaraNake kShayake kShaN hI, anAdi ananta, ahetuk aur asAdhAraN j~nAnasvabhAvako hI kAraNarUp grahaN karanese tatkAl hI pragaT honevAle kevalaj~nAnopayogarUp hokar pariNamit hote hai.n; isaliye unake samasta dravya, kShetra, kAl aur bhAvakA akramik grahaN honese samakSha sa.nvedanakI ( – pratyakSha j~nAnakI) AlambanabhUt samasta dravya -paryAye.n pratyakSha hI hai.n .
bhAvArtha : — jisakA na Adi hai aur na a.nt hai, tathA jisakA koI kAraN nahI.n aur jo anya kisI dravyame.n nahI.n hai, aise j~nAn svabhAvako hI upAdey karake, kevalaj~nAnakI utpattike bIjabhUt shukladhyAn nAmak svasa.nvedanaj~nAnarUpase jab AtmA pariNamit hotA hai tab