150 ]
1. aviramaNarUp hinsA — koI jIv par jIvanI hinsAnA kAryamAn to pravartato nathI, parantu tene hinsAno pratignApUrvak tyAg nahi hovAthI tene antarangamAn aviratino bhAv Ubho chhe; tethI tene aviramaNarUp hinsAno doSh chhe, jem ke koIne kandamULano tyAg nathI ane te koI vakhate khAto paN nathI, chhatAn antarangamAn kandamUL khAvAno bhAv Ubho hovAthI, te bhAvano tyAg nahi hovAthI tene aviramaNarUp hinsAno doSh lAge chhe.
‘‘je kArya karavAnI AshA rahe tenI pratignA levAtI nathI ane AshA rahe tenAthI rAg paN rahe chhe tathA e rAganA bhAvathI kArya karyA vinA paN aviratino bandh thayA ja kare chhe; mATe pratignA avashya karavI yogya chhe. vaLI kArya karavAnun bandhan thayA vinA pariNAm kevI rIte rokAshe? prayojan paDatAn tadrUp pariNAm avashya thaI jAy vA prayojan vinA paN tenI AshA rahe chhe, mATe pratignA karavI yogya chhe......’’1
2. pariNamanarUp hinsA — par jIvanA ghAtamAn, jo jIv manathI, vachanathI ke kAyathI pravarte to tene te pariNamanarUp hinsA chhe.
A banne bhedomAn pramAdasahit yoganun astitva chhe. तस्मात्प्रमत्तयोगे नित्यं प्राणव्यपरोपणम् । tethI pramAdanA yogamAn nirantar prANaghAtano sadbhAv chhe. jyAre jIv krodhAdi bhAvahinsAno tyAg karI pramAdarUp pariNaman na kare to ja tene (prANaghAtano) abhAv hoI shake. jyAn sudhI pramAd rahe chhe tyAn sudhI hinsAno abhAv koI rIte hoI shakato nathI.2
pramattayog e ja hinsAnun vAstavik kAraN chhe; kevaL dravyaprANano ghAt thavo te kharI hinsA nathI.
shrI umAsvAmIe paN ‘tattvArtha sUtra’mAn hinsAnun lakShaN ApatAn kahyun chhe ke — प्रमत्तयोगात् प्राणव्यपरोपणं हिंसा । pramAdanA yogathI yathAsambhav dravyaprAN yA bhAvaprANano ghAt karavo te hinsA chhe.
vaLI samayasAr gAthA 262mAn kahyun chhe ke —
‘‘jIvone mAro ke na mAro, karmabandh adhyavasAnathI (UndhI mAnyatA sAthe pApabhAvathI – pramattayogathI) thAy chhe.’’ 1. mokShamArga prakAshak – gujarAtI AvRutti, adhyAy 7, pRuShTha 210. 2. juo puruShArthasiddhi – upAy, shlok 48 ane teno bhAvArtha.