158 ]
‘अकृशचौर्यात्’ स्थूलचौर्यात् । ‘उपारमणं तत् । ‘यत् न हरति’ न गृह्णाति । किं तत् ? ‘परस्वं’ परद्रव्यं । कथंभूतं ? ‘निहितं’ वा धृतं । तथा ‘पतितं वा’ । तथा ‘सुविस्मृतं’ वा अतिशयेन विस्मृतं । वाशब्दः सर्वत्र परस्परसमुच्चये । इत्थंभूतं परस्वं ‘अविसृष्टं’ अदत्तं यत्स्वयं न हरति न दत्तेऽन्यस्मै तदकृशचौर्यादुपारमणं प्रतिपत्तव्यम् ।।५७।।
anvayArtha : — [निहितं वा ] rAkhelI, [पतितं वा ] paDelI athavA [सुविस्मृतं वा ] taddan bhUlAI gayelI [परस्वं ] evI paravastune [अविसृष्टम् ] ApyA vinA [यत् न हरति च दत्ते ] na levI ke na koI bIjAne ApavI [तत् ] te [अकृशचौर्य्यात् ] sthUL chorIthI [उपारमणम् ] virakta thavun chhe. (arthAt achauryANuvrat chhe).
TIkA : — ‘अकृशचौर्यात्’ sthUL chorIthI ‘उपरमणम् तत्’ nivRutta thavun tene, ‘यत् न हरति’ na levI, kone (na levI)? ‘परस्वं’ par vastune, kevI (paravastune)? ‘निहितं’ rAkhelI (mUkelI), ‘पतितं वा’ ke paDelI, ‘सुविस्मृतं वा’ ke bilakul vismRut thayelI, ‘vA’ shabda badhey paraspar samuchchay arthamAn chhe. AvI paravastune ‘अविसृष्टम्’ ApyA vinA svayam na levI ane bIjAne na devI tene ‘अकृशचौर्यादुपारमणम्’ sthUL chorIthI nivRutta thavun kahe chhe. (arthAt tene achauryANuvrat kahe chhe.)
bhAvArtha : — koInI mUkelI, paDelI ke bhUlelI vastune ApyA vinA na to pote (svayam) levI ane na bIjAne ApavI, tene achauryANuvrat kahe chhe.
‘‘pramAdanA yogathI ApyA vinA suvarNa – vastrAdi parigrahanun grahaN karavun tene ja chorI kahe chhe; te ja vadhanun kAraN hovAthI hinsA chhe.’’1 1. puruShArthasiddhi – upAy gujarAtI AvRutti shlok 102.