टीका — इन्द्रियद्वारैरिन्द्रियमुखैः कृत्वा स्फु रितो बहिरर्थग्रहणे व्यापृतः सन् बहिरात्मा मूढात्मा । आत्मज्ञानपराङ्मुखो जीवस्वरूपज्ञानाद्वहिर्भूतो भवति । तथाभूतश्च सन्नसौ किं करोति ? स्वात्मनो देहमात्मत्वेनाध्यवस्यति आत्मीयशरीरमेवाहमिति प्रतिपद्यते ।।७।।
anvayArtha : (बहिरात्मा) bahirAtmA (इन्द्रियद्वारैः) indriy dvArothI (स्फु रित) bAhya padArthone ja grahaN karavAmAn pravRutta hovAthI (आत्मज्ञानपराङ्मुखः) AtmagnAnathI parAngmukh – vanchit hoy chhe; tethI te (आत्मनः देह) potAnA sharIrane (आत्मत्वेन अध्यवस्यति) mithyA abhiprAyapUrvak AtmArUp samaje chhe.
TIkA : indriyorUp dvArothI arthAt indriyorUp mukhathI bahAranA padArthonA grahaNamAn rokAyelo hovAthI te bahirAtmA – mUDhAtmA chhe. te AtmagnAnathI parAngmukh arthAt jIvasvarUpanA gnAnathI bahirbhUt chhe. tevo thayelo te (bahirAtmA) shun kare chhe? potAnA dehane AtmArUpe mAne chhe arthAt potAnun sharIr je ‘hun chhun’ evI mithyA mAnyatA kare chhe.
bhAvArtha : bahirAtmA indriyodvArA je bAhya mUrtik padArtho grahaN kare chhe tene mohavashAt potAnA mAne chhe. tene andar Atmatattvanun kaI paN gnAn nathI; tethI te potAnA sharIrane ja AtmA samaje chhe – arthAt sharIr, man ane vANInI kriyA je jaDanI kriyA chhe tene pote karI shake chhe ane teno pote svAmI chhe em mAne chhe.
jIv trikAlI gnAnasvarUp chhe. tene bahirAtmA agnAnavash jANato nathI ane bAhya indriyagochar padArtho je mAtra gneyarUp chhe temAn iShTa – aniShTanI kalpanA karI potAne sukhI – dukhI, dhanavAn – nirdhan, balavAn – nirbal, surUp – kurUp, rAjA – rank vagere hovAnun mAne chhe. ✽