टीका — देहे उत्पन्नात्ममतिर्बहिरात्मा । अभिवांछति अभिलषति । किं तत् ? शुभं शरीरं । दिव्याश्च उत्तमान् स्वर्गसम्बंधिनो वा विषयान् । अन्तरात्मा किं करोतीत्याह – तत्त्वज्ञानी ततश्च्युतिम् । तत्त्वज्ञानी विवेकी अन्तरात्मा । ततः शरीरादेः । च्युतिं व्यावृत्तिं मुक्तिरूपां अभिवांछति ।।४२।।
anvayArtha : (देहे उत्पन्नात्ममतिः) dehamAn jene Atmabuddhi utpanna thaI chhe evo bahirAtmA (tap dvArA) (शुभ शरीरं) sundar sharIr (दिव्यान् विषयान् च) ane svarganA viShayabhogonI (अभिवांछति) vAnchhA kare chhe ane (तत्त्वज्ञानी) gnAnI antarAtmA (ततः) tenAthI eTale sharIrAdi ane viShay – bhogothI (च्युतिम्) chhUTavAnI bhAvanA kare chhe.
TIkA : dehamAn jene Atmabuddhi utpanna thaI chhe te bahirAtmA vAnchhA kare chhe – abhilAShA kare chhe. konI (vAnchhA kare chhe)? shubh (sundar) sharIr ane divya eTale uttam svargasambandhI viShayonI (divya viShay – bhogonI) abhilAShA kare chhe.
antarAtmA shun kare chhe te kahe chhe – tattvagnAnI tenAthI chyuti vAnchhe chhe – arthAt tattvagnAnI eTale vivekI antarAtmA, tenAthI eTale sharIrAdithI muktirUp (chhUTakArArUp) chyutinI eTale vyAvRuttinI vAnchhA kare chhe.
bhAvArtha : sharIrAdimAn Atmabuddhi karanAr bahirAtmA tapAdi dvArA sundar sharIr ane svargIy viShay – bhogonI vAnchhA kare chhe ane bhedagnAnI antarAtmA to bAhya sharIr – viShayAdinI vAnchhAthI chyut thaI, eTale tenAthI vyAvRutta thaI, AtmasvarUpamAn TharavA mAge chhe.
je agnAnI indriyonA viShayonI ane svarganAn sukhanI ichchhAthI vrat – tapAdi Achare chhe, te to mithyAdraShTi ja chhe, kAraN ke tenA abhiprAyamAn shubh rAganA phalasvarUp viShayonI ja vAnchhanA chhe. tenAn vrat – tapAdi bhogahetue ja chhe.
‘‘te bhoganA nimittarUp dharmane ja shraddhe chhe, tenI ja pratIt kare chhe, tenI ja ruchi kare chhe ane tene ja sparshe chhe, parantu karmakShayanA nimittarUp dharmane nahi.