टीका — आत्मविभ्रमजं आत्मनो विभ्रमोऽनात्मशरीरादावात्मेति ज्ञानं । तस्माज्जातं यत् दुःखं तत्प्रशाम्यति । कस्मात् ? आत्मज्ञानात् शरीरादिभ्यो भेदेनात्मस्वरूपवेदनात् । ननु दुर्धरतपोऽनुष्ठानान्मुक्तिसिद्धेरतस्तद्दुःखोपशमो न भविष्यतीति वदन्तं प्रत्याह – नेत्यादि । तत्र आत्मस्वरूपे अयताः अयत्नपराः । न निर्वान्ति न निर्वाणं गच्छंति सुखिनो वा न भवन्ति । किं कृत्वापि तप्त्वाऽपि । किं तत् । परमं तपः दुर्द्धरानुष्ठानम् ।।४१।।
anvayārtha : (आत्मविभ्रमजं) ātmānā vibhramathī utpanna thayelun (दुःख) duḥkh (आत्मज्ञानात्) ātmagnānathī (प्रशाम्यति) shānta thāy chhe. (तत्र) temān eṭale bhedagnān dvārā ātmasvarūpanī prāpti karavāmān (अयताः) je prayatna karatā nathī te (परमं) utkr̥uṣhṭa durddhar (तपः) tap (कृत्वा अपि) karavā chhatān (न निर्वान्ति) nirvāṇane prāpta karatā nathī.
ṭīkā : ātmavibhramathī utpanna thayelun – arthāt anātmarūp sharīr vageremān ātmabuddhi te ātmavibhram, tenāthī utpanna thayelun je duḥkh te shānta thāy chhe. shānāthī? ātmagnānathī – eṭale sharīrādithī bhed karīne ātmasvarūpanun vedan karavāthī.
durddhar tapanā anuṣhṭhān (ācharaṇ)thī to muktinī siddhi thavāthī te duḥkhano upasham thashe nahi – evī āshaṅkā karanārane kahe chhe – na ityādi.....temān eṭale ātmasvarūpane viṣhe yatna nahi karanārā nirvāṇ pāmatā nathī arthāt sukhī thatā nathī. shun karīne paṇ? – tapīne paṇ. shun tapīne? param tap eṭale durddhar anuṣhṭhān. (arthāt durddhar tap tapīne paṇ teo mokṣha pāmatā nathī.)
bhāvārtha : ātmabhrāntithī eṭale sharīrādimān ātmabuddhi karavāthī je duḥkh utpanna thāy chhe te bhedagnānathī nāsh pāme chhe. bhedavignān dvārā ātmasvarūpanī prāpti māṭe je prayatna karatā nathī, te ghor tap karavā chhatān mokṣhamārganī ke nirvāṇanī prāpti karī shakatā nathī.
sharīrādi ane rāgādimān ātmabuddhi karavī te vibhram chhe – ātmabhrānti chhe. te duḥkhanun