yasya tu sa.nsArAvasthAyA.n jIvasya varNAditAdAtmyamastItyabhiniveshastasya tadAnI.n sa jIvo rUpitvamavashyamavApnoti . rUpitva.n cha sheShadravyAsAdhAraNa.n kasyachid dravyasya lakShaNamasti . tato rUpitven lakShyamANa.n yatki~nchidbhavati sa jIvo bhavati . rUpitven lakShyamANa.n pudgaladravyamev bhavati . eva.n pudgaladravyamev svaya.n jIvo bhavati, na punaritaraH kataro.api . tathA cha sati, mokShAvasthAyAmapi nityasvalakShaNalakShitasya dravyasya sarvAsvapyavasthAsvanapAyitvAdanAdinidhanatven pudgaladravyamev svaya.n jIvo bhavati, na punaritaraH kataro.api . tathA cha sati, tasyApi pudgalebhyo bhinnasya
gAthArtha : — [ath ] athavA yadi [tav ] tumhArA mat yah ho ki — [sa.nsArasthAnA.n jIvAnA.n ] sa.nsArame.n sthit jIvo.nke hI [varNAdayaH ] varNAdik (tAdAtmyasvarUpase) [bhavanti ] hai.n, [tasmAt ] to is kAraNase [sa.nsArasthAH jIvAH ] sa.nsArame.n sthit jIv [rUpitvam ApannAH ] rUpitvako prApta huye; [eva.n ] aisA hone par, [tathAlakShaNen ] vaisA lakShaN (arthAt rUpitvalakShaN) to pudgaladravyakA honese, [mUDhamate ] he mUDhabuddhi ! [pudgaladravya.n ] pudgaladravya hI [jIvaH ] jIv kahalAyA [cha ] aur (mAtra sa.nsAr-avasthAme.n hI nahI.n kintu) [nirvANam upagataH api ] nirvAN prApta hone par bhI [pudgalaH ] pudgal hI [jIvatva.n ] jIvatvako [prAptaH ] prApta huA !
TIkA : — phi ra jisakA yah abhiprAy hai ki — sa.nsAr-avasthAme.n jIvakA varNAdibhAvo.nke sAth tAdAtmyasambandha hai, usake matame.n sa.nsAr-avasthAke samay vah jIv avashya rUpitvako prApta hotA hai; aur rUpitva to kisI dravyakA, sheSh dravyo.nse asAdhAraN aisA lakShaN hai . isaliye rUpitva(lakShaN)se lakShit (lakShyarUp honevAlA) jo kuCh ho vahI jIv hai . rUpitvase lakShit to pudgaladravya hI hai . isaprakAr pudgaladravya hI svaya.n jIv hai, kintu usake atirikta dUsarA koI jIv nahI.n hai . aisA hone par, mokSha-avasthAme.n bhI pudgaladravya hI svaya.n jIv (siddha hotA) hai, kintu usake atirikta anya koI jIv (siddha hotA) nahI.n; kyo.nki sadA apane svalakShaNase lakShit aisA dravya sabhI avasthAo.nme.n hAni athavA hrAsako na prApta honese anAdi-ananta hotA hai . aisA honese, usake matame.n bhI (sa.nsAr-avasthAme.n hI jIvakA varNAdike sAth tAdAtya mAnanevAleke matame.n bhI), pudgalo.nse bhinna aisA koI jIvadravya na rahanese, jIvakA avashya abhAv hotA hai .
bhAvArtha : — yadi aisA mAnA jAy ki sa.nsAr-avasthAme.n jIvakA varNAdike sAth
118