Tattvagyan Tarangini-Gujarati (English transliteration). Adhyay-3 : Shuddh Chidrupni Praptina Upay; Adhyay-4 : Shuddh Chidrupna Margni Sugamata.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 9

 

Page 13 of 153
PDF/HTML Page 21 of 161
single page version

adhyAy-2 ][ 13
ane uttar uttam guNono samUh, pApanun chhUTavun, bAhya ane abhyantar
sarva sangano tyAg, antaranI vishuddhi ane upasarganA tarango sahan
karavAnI shakti (pragaT) thAy chhe. 6.
तीर्थेषूत्कृष्टतीर्थं श्रुतिजलधिभवं रत्नमादेयमुच्चैः
सौख्यानां वा निधानं शिवपदगमने वाहनं शीघ्रगामि ।
वात्यां कर्मोधरणो भववनदहने पावकं विद्धि शुद्ध —
चिद्रूपोहं विचारादिति वरमतिमन्नक्षराणां हि षटकं ।।७।।
‘hun shuddha chidrUp’ varNa ShaT, he ! buddhimAn vichArajo,
utkRuShTa tIrath, ratna uttam, shrutasamudranun dhAArajo;
e sarva – saukhya – nidhAAn vAhan shivagamananun shIghAr hA !
sau karmarajane pavan sam, bhav-van-dahan agni mahA. 7
artha : — he uttam matimAn! ‘hun shuddha chidrUp chhun’ e chha
akSharonA vichArathI tun jAN ke te ja tIrthomAn utkRuShTa tIrtha chhe, shrut
sAgaramAnthI nIkaLelun uttam grahavA yogya ratna chhe, saukhyonun nidhAn chhe,
mokShapadamAn laI janAr tvarit gativALun vAhan chhe, karmasamUharUp dhULane
uDADI mUkavA mATe vAyuno vanToL chhe, sansAravanane bALavA mATe agni
chhe. 7.
क्व यांति कार्याणि शुभाशुभानि क्व यांति संगाश्चिदचित्स्वरूपाः ।
क्व यांति रागादय एव शुद्ध चिद्रूपकोहंस्मरणे न विद्मः ।।८।।
chetan achetan sang sau, kAryo shubhAshubh jAy kAAn ?
na jaNAy chidrUpasmaraNathI rAgAdi bhAgI jAy kAAn ? 8
artha : — ‘hun chidrUp chhun’ em smaraN karatAn shubh ane ashubh
karmo, chetan ane achetan sango (parigraho), ane rAgAdi kyAn jatA
rahe chhe, te ame jANatA nathI. 8.

Page 14 of 153
PDF/HTML Page 22 of 161
single page version

14 ][ tattvagnAn-tarangiNI
मेरुः कल्पतरुः सुवर्णममृतं चिंतामणिः केवलं
साम्यं तीर्थंकरो यथा सुरगवी चक्री सुरेन्द्रो महान् ।
भूभृद्भूरुहधातुपेयमणिधीवृत्ताप्तगोमानवा —
मर्त्येष्वेव तथा च चिंतनमिह ध्यानेषु शुद्धात्मनः ।।९।।
taru, dhAAtu, pey, giri, amar, nar, charaN, maNi gau, gnAnamAn;
surataru, kanak, amRut, meru, shak, chakrI, sAmyatA;
chintAmaNi, suradhonu, keval, AptamAn tIrthankaro,
utkRuShTa jyam, tyam dhayAnamAn shuddhAtmachintan Adaro. 9
artha : — jem parvatomAn meru ja, vRukShomAn kalpavRukSha ja, dhAtuomAn
suvarNa ja, pIvA yogya padArthomAn amRut ja, ratnomAn chintAmaNiratna ja,
gnAnomAn kevaLagnAn ja, chAritromAn samatAbhAv, AptomAn tIrthankar ja,
gAyomAn kAmadhenu ja, manuShyomAn chakravartI ja ane devomAn indra ja uttam
chhe. tevI rIte A lokamAn dhyAnomAn shuddha AtmAnun chintan uttam chhe. 9.
निधानानां प्राप्तिर्न च सुरकुरुरुहां कामधेनोः सुधा –
याश्चिंतारत्नानामसुरसुरनराकाशगेर्शे दिराणां ।
खभोगानां भोगावनिभवनभुवां चाहमिंद्रादिलक्ष्म्या
न संतोषं कुर्यादिह जगति यथा शुद्धचिद्रूपलब्धिः ।।१०।।
je kalpadrum ke kAmadhonu nidhAAnaprApti ke sudhAA,
chintAmaNi sur asur nar vidyAdhAresh sukho badhAAn;
aishvarya ahamindrAdinAn, sau bhog bhogabhUmi taNA,
santoSh Ape shuddhachidrUpalabdhiA jevo anya nA. 10.
artha : — A jagatamAn shuddha chidrUpanI prAptithI jevo santoSh thAy
chhe tevo santoSh dhananA bhanDAro, kalpavRukSha, kAmadhenu, amRut, chintAmaNi
ratna, sur-asur vidyAdharonA indronI lakShmI, bhogabhUmimAn prApta thatA
ane svargabhUmimAn prApta thatA bhogo tathA ahamindrAdinI lakShmInI
prAptithI paN santoSh thato nathI. 10.

Page 15 of 153
PDF/HTML Page 23 of 161
single page version

adhyAy-2 ][ 15
ना दुर्वणों विकर्णो गतनयनयुगो वामनः कुब्जको वा
छिन्नघ्राणः कुशब्दो विकलकरयुतो वाग्विहीनोऽपि पंगुः ।
खंजो निःस्वोऽनधीतश्रुत इह बधिरः कुष्ठरोगादियुक्तः
श्लाध्यः चिद्रूपचिंतापरः इतरजनो नैव सुज्ञानवद्भिः ।।११।।
nar hoy kALo, karNahIn, kadrUp, nakaTo, kubja vA,
kushabda, vAman, pangu, LnMo, andhA, mUngo, khanj vA;
nirdhAn, abhaN, bahero, bhale ho koDh, vyAdhiAgrasta vA,
chidrUpachintan lIn to te shlAdhay prAgne anya nA. 11
artha : — A lokamAn kALo, kAn vagarano, AndhaLo, ThIngaNo,
khUndho, nakaTo, karkash vANIvALo, ThunTho, mUngo, langaDo, pAngaLo, nirdhan,
abhaN, bahero ke koDhAdi rogavALo manuShya paN jo chidrUpanA chintanamAn
tatpar hoy to samyaggnAnIo vaDe te prashansA pAme chhe, bIjo koI
manuShya prashansApAtra thato nathI. 11.
रेणूनां कर्मणः संख्या प्राणिनो वेत्ति केवली ।
न वेद्मीति क्व यांत्येते शुद्धचिद्रूपचिंतने ।।१२।।
(jhUlaNA)
jIv karmo ghANAn kShaN kShaNe sangrahe,
sarva sarvagna-gnAne jaNAye;
shuddha chidrUpanun smaraN kShaN kShaN karye,
smaraNathI karma to kAAny jAye. 12.
artha : — jIvanA karmanA paramANuonI sankhyA kevaLagnAnI jANe
chhe. e karma shuddha AtmasvarUpanun chintan karatAn, kyAn jatAn rahe chhe, e
hun jANato nathI. 12.
तं चिद्रूपं निजात्मानं स्मर शुद्ध प्रतिक्षणं ।
यस्य स्मरणमात्रेण सद्यः कर्मक्षयो भवेत् ।।१३।।

Page 16 of 153
PDF/HTML Page 24 of 161
single page version

16 ][ tattvagnAn-tarangiNI
shuddha chidrUp te Atma nij chintavo,
smaraN kShaN kShaN karo shAnt bhAve;
te svarupanA smaraN mAtrathI sadya sau,
karma kShay thAy, shiv saukhya Ave. 13
artha : — jenA smaraN mAtrathI karmano kShay satvare thAy, te shuddha
chidrUpane – potAnA AtmasvarUpane tun pratikShaN yAd kar. 13
उत्तमं स्मरणं शुद्धचिद्रूपोऽहमितिस्मृतेः ।
कदापि क्वापि कस्यापि श्रुतं दृष्टं न केनचित् ।।१४।।
शुद्धचिद्रूपसदृशं ध्येयं नैव कदाचन ।
उत्तमं क्वापि कस्यापि भूतमस्ति भविष्यति ।।१५।।
‘shuddha chidrUp hun’ smaraN e vIN bIjun,
smaraN uttam sadA kAAny chhe nA;
e vinA shreÌ bIjun smaraN nA dILun,
ke kadA karNa suNyun koie nA;
shuddha chidrUp sam dhayey uttam nah{,
koine kAAny bIjun kadApi;
bhUt bhAvI ane vartamAne ahA !
e ja sarvoparI chhe sadAp. 14-15.
artha : — ‘hun shuddha chidrUp chhun’ e smaraN karatA bIjun uttam
smaraN kadIye koIe, kyAy, koInI pAsethI joyun nathI. sAmbhaLyun nathI.
shuddha chidrUpanA jevun uttam dhyey kadI kyAy paN koIne paN nathI, thayun
nathI ane thashe nahi. 14-15.
ये याता यांति यास्यंति योगिनः शिवसंपदः ।
समासाध्यैव चिद्रूपं शुद्धमानंदमन्दिरं ।।१६।।
shiv sampatti je yogiyo pAmIA,
pAmatA, pAmashe, te trikALe;

Page 17 of 153
PDF/HTML Page 25 of 161
single page version

adhyAy-2 ][ 17
shuddha chidrUp Anandamandirane,
mAtra ArAdhAI samyakprakAre. 16.
artha : — je yogIo mokSharUpI sampatti pAmyA chhe, pAme chhe ane
pAmashe, te AnandanA dhAm evA shuddhachidrUpanun yathArtha ArAdhan karIne ja
pAmyA chhe, pAme chhe ane pAmashe. 16
द्वादशांगं ततो बाह्यं श्रुतं जिनवरोदितं ।
उपादेयतया शुद्धचिद्रूपस्तत्र भाषितः ।।१७
jinavare ang dvAdash, bahirang je,
shAstra vistAr saghALo prakAshyo;
shuddha chidrUp sahajAtmapad sukhanidhiA,
tyAn upAdey sarvatra bhAkhyo. 17
artha : — jinavaroe kahelun shrutagnAn bAraangarUp ane angabAhya
je chhe temAn upAdey (grahaN karavA yogya) ek shuddha chidrUpane kahyo
chhe. 17.
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानाद् गुणाः सर्वे भवंति च ।
दोषाः सर्वे विनश्यंति शिवसौख्यं च संभवेत् ।।१८।।
shuddha chidrUpanun dhayAn samyak karye,
sarva sadguN pragaTe svabhAve;
doShano samUh sau nAsh pAme ahA!
mokShanAn saukhya atyant pAve. 18
artha : — shuddha chidrUpanA saddhyAnathI sarve guNo pragaT thAy chhe,
sarva doSho nAsh pAme chhe ane mokShanun sukh prApta thAy chhe. 18.
चिद्रूपेण च घातिकर्महननाच्छुद्धेन धाम्ना स्थितं
यस्मादत्र हि वीतरागवपुषो नाम्नापि नुत्यापि च ।

Page 18 of 153
PDF/HTML Page 26 of 161
single page version

18 ][ tattvagnAn-tarangiNI
तद्बिंबस्य तदोकसो झगिति तत्कारायकस्यापि च
सर्व गच्छति पापमेति सुकृतं तत्तस्य किं नो भवेत् ।।१९।।
vItarAgI vibhunun smare nAm jyAn,
mUrti, mandir, stutine kare jo;
pAp sau dUr TaLe, puNya uttam maLe,
shun na utkRuShTa dhayAne phaLe to?
shuddha chidrUpanA dhayAnathI tyAn badhAAn,
ghAAtiyAn karmano nAsh thAye;
gnAn darshan anantA sukhe yukat je,
shuddha svarupe sthiti tyAn pamAye. 19
artha : — shuddha chidrUpanA dhyAn vaDe ghAtikarmono nAsh thatAn shuddha
svarUpamAn sthiti thAy chhe. kAraN ke ahIn vItarAg bhagavAnanA nAm vaDe
paN, stuti-praNAm vaDe, te vItarAgabimbanA, te vItarAgamandiranA, tenA
karAvanAranAn paN sarva pAp satvare dUr thaI jAy chhe, sarva puNya Ave
chhe, to tenun dhyAn karanArane kyun phaL na thAy? 19.
कोऽसौ गुणोस्ति भुवने न भवेत्तदा यो
दोषोऽथवा क इह यस्त्वरितं न गच्छेत् ।
तेषां विचार्य कथयंतु बुधाश्च शुद्ध –
चिद्रूपकोऽहमिति ये यमिनः स्मरंति ।।२०।।
‘shuddha chidrUp hun’ sanyamI je smare,
suguN evo shun loke na pAme ?
doSh evo shun satvar TaLe je nah{,
budhA jano ! kaho vichArI, na nAme. 20
artha : — he vidvAno ! vichArIne kaho ke je sanyamIo, ‘shuddha
chidrUp hun chhun’ evun smaraN kare chhe, temane lokamAn tyAre evo kyo guN

Page 19 of 153
PDF/HTML Page 27 of 161
single page version

adhyAy-2 ][ 19
chhe ke je na pragaTe athavA ahIn kyo doSh chhe ke je tarat ja na TaLI
jAy? 20.
तिष्ठंत्वेकत्र सर्वे वरगुणनिकराः सौख्यदानेऽतितृप्ताः
संभूयात्यंतरम्या घरविधिजनिता ज्ञानजायां तुलायां ।
पार्श्वेन्यस्मिन् विशुद्धा ह्युपविशतु वरा केवला चेति शुद्ध-
चिद्रूपोहंस्मृतिर्भो कथमपि विधिना तुल्यतां ते न यांति ।।२१।।
puNyavash prApta ati ramya sukhadAyi sau,
shreÌ guNasamUh ekatra mUko;
gnAnarup trAjunA ek palle badhAA,
anya palle smaraN mAtra rAkho;
‘shuddha chidrUp hun’ smaraN keval ahA!
shuddha atyant uttam vakhANo;
koi rIte kadI tenI tole nahi,
samUh e guNataNo jarIy jANo. 21.
artha : — atyant ramya, sadbhAgye maLelA, sukh ApavAmAn
atyant samartha evA sarva uttam guNonA samUho, gnAnajanit trAjavAmAn
ek bAju ekaThA thaIne raho, ane bIjI bAjue vishuddha uttam mAtra
hun shuddha chidrUp chhun e smaraN mUko; he jano! te koIpaN rIte sarakhA –
samAn thatA nathI. 21
तीर्थतां भूः पदैः स्पृष्टा नाम्ना योऽघचयः क्षयं ।
सुरौधो याति दासत्वं शुद्धचिद्रक्तचेतसां ।।२२।।
shuddha chidrUpamAn chitta anurakat te,
santapad spRuShTabhUmi tIrtha thAye;
devagaN dAs tenA banIne rahe,
nAm tenun smarye pAp jAye. 22.

Page 20 of 153
PDF/HTML Page 28 of 161
single page version

20 ][ tattvagnAn-tarangiNI
artha : — shuddha chaitanyamAn jemanun chitta lIn chhe evA santonA
charaN vaDe sparshAyelI bhUmi, tIrthapaNun pAme chhe. temanA nAmathI pApano
samUh nAsh pAme chhe ane devono samUh temanun dAsatva pAme chhe. 22.
शुद्धस्य चित्स्वरूपस्य शुद्धोन्योऽन्यस्य चिंतनात् ।
लोहं लोहाद् भवेत्पात्रं सौवर्णं च सुवर्णतः ।।२३।।
lohathI lohamay pAtra saghALAn bane,
kanakanA pAtra sau kanakarupe;
shuddha chiddachintane shuddha pad sampaje,
anya chintan kare anyarupe. 23.
artha : — jem loDhAmAnthI lohamay pAtra bane ane suvarNamAnthI
suvarNamay pAtra bane, tem shuddha chitsvarUpanA chintanathI shuddha thAy ane
ashuddhanA chintanathI AtmA ashuddha thAy chhe. 23.
मग्ना ये शुद्धचिद्रूपे ज्ञानिनो ज्ञानिनोपि ये ।
प्रमादिनः स्मृतौ तस्य तेपि मग्ना विधेर्वशात् ।।२४।।
shuddha chidrUpane jANanArA mahA,
gnAnIo magna chidrUpamAnh{;
karmavash smaraNamAn jo pramAdI chhatAn,
gnAnI to gaNo magna tyAnhI. 24.
artha : — je gnAnIo chhe te shuddha chidrUpamAn magna chhe, je
gnAnIo chhe chhatAn shuddha chidrUpanA smaraNamAn karmavashe pramAdI chhe, te paN
magna chhe. 24.
सप्तधातुमयं देहं मलमूत्रादिभाजनं ।
पूज्यं कुरु परेषां हि शुद्धचिद्रूपचिंतनात् ।।२५।।
sAt dhAAtumayI deh ashuchibharyo,
mUtra mal ashuchi bhAjan chhatAn ye;

Page 21 of 153
PDF/HTML Page 29 of 161
single page version

adhyAy-2 ][ 21
shuddha chidrUp chintan vaMe punit te,
sarvane pUjya karavo sadA ye. 25.
artha : — sAt dhAtumay, maLamUtrAdinA sthAnarUp sharIr paN
shuddha chaitanyasvarUp AtmachintanathI bIjAone te pUjya chhe, em nishchay
karo. 25.

Page 22 of 153
PDF/HTML Page 30 of 161
single page version

adhayAy trIjo
[ shuddha chidrUpanI prAptinA upAy ]
जिनेशस्य स्नानात् स्तुतियजनजपान्मंदिरार्चाविधाना-
च्चतुर्धा दानाद्वाध्ययनखजयतो ध्यानतः संयमाच्च ।
व्रताच्छीलात्तीर्थादिकगमनविधेः क्षांतिमुख्यप्रधर्मात्
क्रमाच्चिद्रूपाप्तिर्भवति जगति ये वांछकास्तस्य तेषां ।।१।।
(vasantatilakA)
bhAve jinendra jay snAtra stuti pUjAne,
mandir – archan – vidhAAn supAtra dAne;
shAstrAdi, adhayayan, sanyam, shIl, dhayAne,
atyant Adar kare bhavi tIrthasthAne;
£ndriyano vijayane vrat – vartanAthI,
kShAnti pramukh dash dhArma susAdhAnAthI;
chidrUp prApti jagamAn jIv vAnchhatA je,
sevI upAy kramathI pad pAmatA te. 1.
artha : — jinendra bhagavAnano abhiShek karavAthI, stuti, pUjA,
jap karavAthI, mandir – pUjAnA vidhAnathI, chAr prakAranA dAnathI athavA
shAstra – abhyAs ane indriyanA jayathI, dhyAnathI ane sanyamathI, vratathI,
shIlathI, tIrthagaman Adi vidhithI, kShamA Adi uttam dharmothI krame karIne
chidrUpanI prApti, jagatamAn jeo tenA vAnchhak chhe; temane thAy chhe. 1.
देवं श्रुतं गुरुं तीर्थं भदंतं च तदाकृतिं ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानहेतुत्वाद् भजते सुधीः ।।२।।

Page 23 of 153
PDF/HTML Page 31 of 161
single page version

adhyAy-3 ][ 23
sa÷ev shAstra muni tIrtha guru sugnAnI,
ke mUrti te taNI viShe bahumAn ANI,
shuddhAtma – dhayAn sadupAy badhAA vichArI,
seve sadAy ati nirmal buddhi dhAArI. 2.
artha : — samyaggnAnI dev-shAstra-guru, tIrtharUp bhagavantane tathA
temanI pratimAne shuddha AtmasvarUpanA saddhyAnanA kAraNo hovAthI, bhaje
chhe. 2.
अनिष्टान् खहृदामर्थानिष्टानपि भजेत्त्यजेत् ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्याने सुधीर्हेतूनहेतुकान् ।।३।।
artho aniShTa man £ndriyane chhatAn jo,
chidrUp – dhayAn – sadupAy, budhAo bhaje to;
je hoy £ShTa man £ndriyane chhatAn jo,
thAye ahetu chiddhayAn viShe, taje to. 3.
artha : — indriy ane manane apriy padArtho hoy paN jo te
shuddha chidrUpanA uttam dhyAnamAn hetu thatA hoy, to samyagdraShTi jIv tene
bhaje ane (indriy – manane) priy lAgatAn padArtho paN (shuddha chidrUpanA
dhyAnamAn) vighnarUp hoy, to tene vinA vilambe chhoDI de. 3.
मुंचेत्समाश्रयेच्छुद्धचिद्रूपस्मरणेऽहितं ।
हितं सुधीः प्रयत्नेन द्रव्यादिकचतुष्टयं ।।४।।
chidrUpanA smaraNamAn hitakArI dhAAre,
je dravya, kShetra, vaLI kAL subhAv chAre;
tene prayatna karI prAgnajano suseve,
temAn ahitakar shIghAr taje, na seve. 4.
artha
: — prAgnajan shuddha chidrUpanA smaraNamAn ahitakArI dravya,

Page 24 of 153
PDF/HTML Page 32 of 161
single page version

24 ][ tattvagnAn-tarangiNI
kShetra, kAL ane bhAv e chArane baLapUrvak tajI de ane hitarUp dravyAdi
chArane prayatnapUrvak avalambe. 4.
संगं विमुच्य विजने वसंति गिरिगह्वरे ।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्त्यै ज्ञानिनोऽन्यत्र निःस्पृहाः ।।५।।
gnAnIjano par viShe, ati nispRuhI je,
prApti sadA vimal chidrUpanI chahI te;
sau sang AuAv mahA gaNIne taje e,
ekAntavAs girig¯rane bhaje e. 5.
artha : — gnAnIjano parabhAvomAn nispRuh thaIne shuddha chidrUpanI
samprApti mATe, sangano tyAg karIne, ekAnt giriguphAmAn vase chhe. 5.
स्वल्पकार्यकृतौ चिंता महावज्रायते ध्रुवं ।
मुनीनां शुद्धचिद्रूपध्यानपर्वत भंजने ।।६।।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानभानुरत्यंतनिर्मलः ।
जनसंगतिसंजातविकल्पाब्दैस्तिरोभवेत् ।।७।।
chintA jarAy par kAryanI va» bhAre,
chidrUp dhayAn giri e munino vidAre;
chidrUp dhayAn ravi nirmaL te chhavAye,
vikalpa meghA janasangatijanya Avye. 6 – 7.
artha : — munione shuddha chidrUpanA dhyAnarUp parvat toDavAne mATe
alpa kArya ange karelI chintA nishchayathI mahAn vajra jevI bane chhe. 6.
manuShyonA sangathI utpanna thatA vikalparUp vAdaLo vaDe, atyant
nirmaL, shuddha AtmadhyAnarUp sUrya DhankAI jAy chhe. 7.
अभव्ये शुद्धचिद्रूपध्यानस्य नोद्भवो भवेत् ।
वंध्यायां किल पुत्रस्य विषाणस्य खरे यथा ।।८।।

Page 25 of 153
PDF/HTML Page 33 of 161
single page version

adhyAy-3 ][ 25
दूरभव्यस्य नो शुद्धचिद्रूपध्यानसंरुचिः
यथाऽजीर्णविकारस्य न भवेदन्नसंरुचिः ।।९।।
shuddhAtmanun abhavine nahi dhayAn hove,
vandhayA yathA sut nah{, khar shrRung pAve;
shuddhAtma-dhayAn ruchi nA dUrabhavya pAme,
thAye ajIrNa ruchi annanI tyAn virAme. 8 – 9.
artha : — jem vandhyA strImAn putranI tathA gadheDAmAn shingaDAnI
kharekhar utpatti thatI nathI, tem abhavya jIvamAn shuddha chidrUpanA dhyAnanI
utpatti thatI nathI. 8.
jevI rIte ajIrNanA rogIne bhojan levAnI sAchI ruchi thatI
nathI, tevI rIte dUrabhavyamAn (jeno mokSha nikaT nathI tevA jIvamAn) shuddha
AtmasvarUpanA dhyAnamAn yathArtha ruchi thatI nathI. 9.
भेदज्ञानं विना शुद्धचिद्रूपज्ञानसंभवः ।
भवेन्नैव यथा पुत्रसंभूतिर्जनकं विना ।।१०।।
कर्मांगाखिलसंगे, निर्ममतामातरं विना ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानपुत्रसूतिर्न जायते ।।११।।
santAn sambhav nah{ jyam viN tAt,
nA bhedagnAn viN shuddha svarup gnAt;
sau sang – karma – tan – nirmamatA janetA,
shuddhAtmadhayAn – sut – sambhav te vinA nA. 10 – 11
artha : — jem pitA vinA putrano janma thAy ja nahi, tem
bhedagnAn vinA shuddha chidrUpanA gnAnano sambhav thAy ja nahi. 10.
karma, sharIr ane samasta sangamAn, nirmamatArUp mAtA vinA shuddha
chidrUpanA saddhyAnarUp putrano janma thato nathI. 11.

Page 26 of 153
PDF/HTML Page 34 of 161
single page version

26 ][ tattvagnAn-tarangiNI
तत्तस्य गतचिंता निर्जनताऽऽसन्न भव्यता ।
भेदज्ञानं परस्मिन्निर्ममता ध्यानहेतवः ।।१२।।
chintA abhAv vaLI nirjanavAs bhAve,
AsannabhavyapaNun, bhed vibodhA pAve;
dehAdi sarva paramAnthI mamatva jAye,
e dhayAn hetu nararatna viShe suhAye. 12.
artha : — tethI chintAno abhAv, ekAntavAs, samIp
muktigAmIpaNun, bhed – vignAn, paramAn nirmamatA, tenA dhyAnanA hetuo
chhe. 12.
नृस्त्रीतिर्यग्सुराणां स्थितिगतिवचनं नृत्यगानं शुचादि
क्रीड़ाक्रोधादि मौनं भयहसनजरारोदनस्वापशूकाः ।
व्यापाराकाररोगं नुतिनतिकदनं दीनतादुःखशंकाः
श्रृंगारादीन् प्रपश्यन्नमिह भवे नाटकं मन्यते ज्ञः ।।१३।।
(shArdUlavikrIDit)
sansAre nar nArI dev pashunAn, sthiti gati gAnane,
vANI nRitya krIMA pIMA rudanane krodhAAdine maunane;
AkRuti stuti sau pravRutti bhItine vyAdhiA jarA dukhane,
jotA nATak mAni gnAnI sam te shRungAr ke shokane. 13.
artha : — A sansAramAn manuShya, strI, pashu ane devonI sthiti,
gati, vachanane, nRityane, gItane, shok Adine, krIDAne, krodhane, maunane,
bhay, hAsya, jarA, rudan, nidrA tathA jugupsAne, vyApAr, AkRuti,
rogane, stuti, praNAm, pIDAne, dInatA, dukh, shankAne, bhojanane,
shRungArAdine vAstavik rUpe jotAn gnAnI nATak mAne chhe. 13.
चक्रींद्रयोः सदसि संस्थितयोः कृपा स्या-
त्तद्भार्ययोरतिगुणान्वितयोर्घृणा च ।

Page 27 of 153
PDF/HTML Page 35 of 161
single page version

adhyAy-3 ][ 27
सर्वोत्तमेंद्रियसुखस्मरणेऽतिकष्टं
यस्योद्धचेतसि स तत्त्वविदां वरिष्ठः ।।१४।।
chakrI £ndrasabhA virAjit ahA ! dekhI dayA AvatI,
rANI ke shachi sundarAngI ratishI, jotAn ghARuNA jAgatI;
sarvotkRuShTa sukho smarye viShayanAn Ape smRuti dukhanI,
chitte e pragaTAo vivek nar te tattvagna shiromaNi. 14.
artha : — jemanA uchcha chittamAn, sabhAmAn virAjit chakravartI ke
indranI upar dayA Ave, rati samAnarUp ane atishay guNayukta temanI
strIo, chakravartInI paTarANI tathA indranI indrANInI upar aNagamo
Ave tathA sarvottam indriy sukhanA smaraNathI atyant kaShTa thAy, te
tattvagnAnIomAn sarvottam chhe. 14.
रम्यं वल्कलपर्णमंदिरकरीरं कांजिकं रामठं
लोहं ग्रावनिषादकुश्रुतमटेद् यावन्न यात्यंबरं ।
सौधं कल्पतरुं सुधां च तुहिनं स्वर्णं मणिं पंचमं
जैनीवाचमहो तथेंद्रियभवं सौख्यं निजात्मोद्भवं ।।१५।।
(harigIt)
divya vastro mahel surataru ke sudhAA kanchan maNi,
jinendravANI Atmasukhane jyAn sudhAI pAmyA nathI;
tyAn sudhAI valkal parNakuTI karIr kAnjI lohane,
paththar kushruti viShayasukh ati ramya lAge lokane. 15.
artha : — jem, jyAn sudhI jIvane divya vastra, mahel, kalpataru,
amRut, kapUr, suvarNa, maNiratna, koyalano svar ane jinendranI
divyavANI prApta thatI nathI; tyAn sudhI AshcharyanI vAt chhe ke te valkalane
(jhADanI chhAlanA vastro), ghAsaparNanI jhumpaDI, keraDA, rAkh, hing, loDhun,
paththar, hAthIno karkash svar ane kushAstrane ramya mAnIne tene mATe bhaTake

Page 28 of 153
PDF/HTML Page 36 of 161
single page version

28 ][ tattvagnAn-tarangiNI
chhe, tevI rIte jyAn sudhI jIvane nij Atmik sukhanI prApti thatI nathI
tyAn sudhI jIv indriyajanit sukh taraph bhaTake chhe. 15.
केचिद् राजादिवार्तां विषयरतिकलाकीर्तिरैप्राप्तिचिंतां
संतानोद्भूत्युपायं पशुनगविगवां पालवं चान्ससेवां ।
स्वापक्रीडौषधादीन् सुरनरमनसां रंजनं देहपोषं
कुर्वंतोऽस्यंति कालं जगति च विरलाः स्वस्वरूपोपलब्धिं ।।१६।।
rAjAdinI vikathA viShe £ndriyarati kIrti kalA,
dhAn tanay £chchhA, anya sevA, pashu vRukSha pakShInI lalA;
auShadhA shayan krIMA sharIr – poShaN manuj sur ranjane,
sau vyartha kAl vItAvatA, viralA ja chidrUp chintane. 16.
artha : — jagatamAn keTalAk jIvo rAjAdinI vArtA, viShayabhog,
strIrati, kalA, kIrti ane dhanaprAptinI chintA, santAnanI utpattinA upAy,
pashu, vRukSha, pakShI, gAy, baLadanA pAlan ane anyanI sevA, nidrA, krIDA,
auShadh Adi sur ane naronA manane ranjan, dehanun poShaN karatAn thakAn
kALane gumAvI de chhe ane ati alpa jIvo svasvarUpanI prApti karavAmAn
kAL vItAve chhe. 16.
वाचांगेन हृदा शुद्धचिद्रूपोहमिति ब्रुवे ।
सर्वदानुभवामीह स्मरामीति त्रिधा भजे ।।१७।।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानहेतुभूतां क्रियां भजेत् ।
सुधीः कांचिच्च पूर्वं तद्ध्याने सिद्धे तु तां त्यजेत् ।।१८।।
(mAlinI)
tan man vachane hun, shuddha chidrUp sevun,
anubhavun smarun gA. bhakitathI nitya dhayAvun;
sahaj svarupadhayAne kAryakArI kriyA je,
vimal-mati bhaje sau dhayAn siddhe taje te. 17-18

Page 29 of 153
PDF/HTML Page 37 of 161
single page version

adhyAy-3 ][ 29
artha : — ahIn, vANIthI, sharIrathI, chittathI shuddha chidrUp hun chhun em
uchchAru, anubhavun, smaraN karun; em traN prakAre hameshAn bhajun. 17.
samyaggnAnI shuddha chidrUpanA saddhyAnamAn kAraNabhUt koI paN
kriyAne pratham bhaje, parantu te dhyAnanI siddhi thatAn kriyAne tajI de. 18.
अंगस्यावयवैरंगमंगुल्याद्यैः परामृशेत् ।
मत्याद्यैः शुद्धचिद्रूपावयवैस्तं तथा स्मरेत् ।।१९।।
ज्ञेये दृश्ये यथा स्वे स्वे चित्तं ज्ञातरि दृष्टरि ।
दद्याच्चेन्ना तथा विंदेत्परं ज्ञानं च दर्शनं ।।२०।।
jyam sharIr – avayav anguli AdithI tan lakShAy chhe,
chid – ang matyAdi sugnAne svarup smRuti pamAy chhe;
par gney – drashye jan diye man tem jo svarupe dIe,
gnAtA tathA draShTA viShe to gnAn darshan var lIe. 19-20
artha : — sharIranA AngaLI Adi avayavo vaDe sharIranun anumAn
thAy chhe ane pachhI sparshAy chhe, tem shuddha chidrUpanA avayavo matignAn
Adi vaDe te shuddha chidrUpane smaravun, dhyAvun joIe. 19.
jem manuShya potAnA gney ane drashyamAn chittane joDe chhe tem jo
te gnAtAdraShTA evA svamAn chitta joDe, to te utkRuShTa gnAn ane darshananI
prApti kare chhe. 20.
उपायभूतमेवात्र शुद्धचिद्रूपलब्धये ।
यत् किंचित्तत् प्रियं मेऽस्ति तदर्थित्वान्न चापरं ।।२१।।
चिद्रूपः केवलः शुद्ध आनंदात्मेत्यहं स्मरे ।
मुक्त्यै सर्वज्ञोपदेशः श्लोकार्द्धेन निरूपितः ।।२२।।
hun shuddha chidrUp arthI, sadupAyo badhAA te te chahun,
chhe te ja priy mujane ghANA, tethI avar kadI nA chahun;

Page 30 of 153
PDF/HTML Page 38 of 161
single page version

30 ][ tattvagnAn-tarangiNI
chidrUp keval shuddha hun AnandadhAAm sadA smarun,
shlokArdhAthI sarvagna bhAShit bodhA mokShArtha dhArun. 21 – 22
artha : — shuddha chidrUpanI prApti mATe ahIn je kaI paN kAraNarUp
hoy te mane – hun teno ja abhilAShI hovAthI – priy chhe ane anya priy
nathI.
hun chaitanyasvarUp, ekalo, nirmaL, AnandasvarUp chhun, em smaraN
karun chhun. ardha shlokamAn A mukti mATeno sarvagnano upadesh kahelo
chhe. 21 – 22.
बहिश्चितः पुरः शुद्धचिद्रूपाख्यानकं वृथा ।
अंधस्य नर्त्तनं गानं बधिरस्य यथा भुवि ।।२३।।
अंतश्चितः पुरः शुद्धचिद्रूपाख्यानकं हितं ।
बुभुक्षिते पिपासार्त्तेऽन्नं जलं योजितं यथा ।।२४।।
jyam andhA AgaL nRitya ke gIt badhiAr AgaL vyartha chhe,
tyam shuddha chidrUpanun kathan bahirAtma AgaL vyartha chhe;
bhUkhyA kane jyam anna ke tarasyA kane jaL hit kare,
tyam antarAtmA samIp chidrUp-kathan hitakar chhe khare. 23-24
artha : — jem lokamAn AndhaLAnI AgaL nAch ane baherAnI
AgaL gAn nakAmA chhe, tem agnAnI pAse shuddha AtmasvarUpanun
vyAkhyAn nirarthak chhe. 23.
jem bhUkhyA pAse mUkelun anna, tarasathI pIDAtA pAse jaL,
hitarUp thAy chhe; tevI rIte antarAtmAnI pAse shuddha chidrUpanun vyAkhyAn
saphaL thAy chhe. 24.
उपाया बहवः संति शुद्धचिद्रूपलब्धये ।
तद्ध्यानेन समो नाभूदुपायो न भविष्यति ।।२५।।

Page 31 of 153
PDF/HTML Page 39 of 161
single page version

adhyAy-3 ][ 31
(anuShTup)
shuddha chidrUp prAptinA upAyo bahu sarvadA,
chhatAn taddhayAn jevo nA thayo chhe nA thashe kadA. 25
artha : — shuddha chidrUpanI prApti mATe ghaNA upAyo chhe. (paN)
teno dhyAn jevo (bIjo koI) upAy thayo nathI, (chhe nahi) ane thashe
nahi. 25.

Page 32 of 153
PDF/HTML Page 40 of 161
single page version

adhayAy 4 tho
[shuddha chidrUpanA mArganI sugamatA]
न क्लेशो न धनव्ययो न गमनं देशांतरे प्रार्थना
केषांचिन्न बलक्षयो न न भयं पीडा परस्यापि न ।
सावद्यं न न रोग जन्मपतनं नैवान्यसेवा न हि
चिद्रूपस्मरणे फलं बहु कथं तन्नाद्रियंते बुधाः ।।१।।
(vasantatilakA)
chidrUpanA smaraNamAn phaL chhe ghANerun,
nA dukh dravyavyay vyAdhiA videsh kerun;
janmAdi bhIti parasev prayAchanA nA,
nA pAp tAp budhA ! Adar kAn dhAro nA ? 1.
artha : — chidrUpanA smaraNamAn klesh nathI, dhan kharachavun paDatun
nathI, paradeshamAn javun paDatun nathI, koInI pAse yAchanA karavI paDatI nathI,
baLano kShay thato nathI, bhay thato nathI shatru taraphathI pIDA thatI nathI,
pAp lAgatun nathI, rog, janma ke maraN thatAn nathI, bIjAonI sevA
paN karavI paDatI ja nathI. (ane) phaL ghaNun chhe (to) he vidvajjano!
tame temAn kem Adar utsAh dharatA nathI? 1.
दुर्गमा भोगभूः स्वर्गभूमिर्विद्याधरावनिः ।
नागलोकधरा चातिसुगमा शुद्धचिद्धरा ।।२।।
re ! prApti bhogabhUminI, suralok kerI,
vidyAdhAro taNI bhUmi, bhUmi nAg kerI.
chhe e nah{ sugam to, jarI jo vichAro,
chidrUp prApti sugam tethI svakArya sAro. 2