Tattvagyan Tarangini-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Adhyay-3 : Shuddh Chidrupni Praptina Upay; Adhyay-4 : Shuddh Chidrupna Margni Sugamata.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 9

 

Page 13 of 153
PDF/HTML Page 21 of 161
single page version

adhyāy-2 ][ 13
ane uttar uttam guṇono samūh, pāpanun chhūṭavun, bāhya ane abhyantar
sarva saṅgano tyāg, antaranī vishuddhi ane upasarganā taraṅgo sahan
karavānī shakti (pragaṭ) thāy chhe. 6.
तीर्थेषूत्कृष्टतीर्थं श्रुतिजलधिभवं रत्नमादेयमुच्चैः
सौख्यानां वा निधानं शिवपदगमने वाहनं शीघ्रगामि ।
वात्यां कर्मोधरणो भववनदहने पावकं विद्धि शुद्ध —
चिद्रूपोहं विचारादिति वरमतिमन्नक्षराणां हि षटकं ।।७।।
‘hun shuddha chidrūp’ varṇa ṣhaṭ, he ! buddhimān vichārajo,
utkr̥uṣhṭa tīrath, ratna uttam, shrutasamudranun dhāārajo;
e sarva – saukhya – nidhāān vāhan shivagamananun shīghār hā !
sau karmarajane pavan sam, bhav-van-dahan agni mahā. 7
artha : — he uttam matimān! ‘hun shuddha chidrūp chhun’ e chha
akṣharonā vichārathī tun jāṇ ke te ja tīrthomān utkr̥uṣhṭa tīrtha chhe, shrut
sāgaramānthī nīkaḷelun uttam grahavā yogya ratna chhe, saukhyonun nidhān chhe,
mokṣhapadamān laī janār tvarit gativāḷun vāhan chhe, karmasamūharūp dhūḷane
uḍāḍī mūkavā māṭe vāyuno vaṇṭoḷ chhe, sansāravanane bāḷavā māṭe agni
chhe. 7.
क्व यांति कार्याणि शुभाशुभानि क्व यांति संगाश्चिदचित्स्वरूपाः ।
क्व यांति रागादय एव शुद्ध चिद्रूपकोहंस्मरणे न विद्मः ।।८।।
chetan achetan saṅg sau, kāryo shubhāshubh jāy kāān ?
na jaṇāy chidrūpasmaraṇathī rāgādi bhāgī jāy kāān ? 8
artha : — ‘hun chidrūp chhun’ em smaraṇ karatān shubh ane ashubh
karmo, chetan ane achetan saṅgo (parigraho), ane rāgādi kyān jatā
rahe chhe, te ame jāṇatā nathī. 8.

Page 14 of 153
PDF/HTML Page 22 of 161
single page version

14 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
मेरुः कल्पतरुः सुवर्णममृतं चिंतामणिः केवलं
साम्यं तीर्थंकरो यथा सुरगवी चक्री सुरेन्द्रो महान् ।
भूभृद्भूरुहधातुपेयमणिधीवृत्ताप्तगोमानवा —
मर्त्येष्वेव तथा च चिंतनमिह ध्यानेषु शुद्धात्मनः ।।९।।
taru, dhāātu, pey, giri, amar, nar, charaṇ, maṇi gau, gnānamān;
surataru, kanak, amr̥ut, meru, shak, chakrī, sāmyatā;
chintāmaṇi, suradhonu, keval, āptamān tīrthaṅkaro,
utkr̥uṣhṭa jyam, tyam dhayānamān shuddhātmachintan ādaro. 9
artha : — jem parvatomān meru ja, vr̥ukṣhomān kalpavr̥ukṣha ja, dhātuomān
suvarṇa ja, pīvā yogya padārthomān amr̥ut ja, ratnomān chintāmaṇiratna ja,
gnānomān kevaḷagnān ja, chāritromān samatābhāv, āptomān tīrthaṅkar ja,
gāyomān kāmadhenu ja, manuṣhyomān chakravartī ja ane devomān indra ja uttam
chhe. tevī rīte ā lokamān dhyānomān shuddha ātmānun chintan uttam chhe. 9.
निधानानां प्राप्तिर्न च सुरकुरुरुहां कामधेनोः सुधा –
याश्चिंतारत्नानामसुरसुरनराकाशगेर्शे दिराणां ।
खभोगानां भोगावनिभवनभुवां चाहमिंद्रादिलक्ष्म्या
न संतोषं कुर्यादिह जगति यथा शुद्धचिद्रूपलब्धिः ।।१०।।
je kalpadrum ke kāmadhonu nidhāānaprāpti ke sudhāā,
chintāmaṇi sur asur nar vidyādhāresh sukho badhāān;
aishvarya ahamindrādinān, sau bhog bhogabhūmi taṇā,
santoṣh āpe shuddhachidrūpalabdhiā jevo anya nā. 10.
artha : — ā jagatamān shuddha chidrūpanī prāptithī jevo santoṣh thāy
chhe tevo santoṣh dhananā bhaṇḍāro, kalpavr̥ukṣha, kāmadhenu, amr̥ut, chintāmaṇi
ratna, sur-asur vidyādharonā indronī lakṣhmī, bhogabhūmimān prāpta thatā
ane svargabhūmimān prāpta thatā bhogo tathā ahamindrādinī lakṣhmīnī
prāptithī paṇ santoṣh thato nathī. 10.

Page 15 of 153
PDF/HTML Page 23 of 161
single page version

adhyāy-2 ][ 15
ना दुर्वणों विकर्णो गतनयनयुगो वामनः कुब्जको वा
छिन्नघ्राणः कुशब्दो विकलकरयुतो वाग्विहीनोऽपि पंगुः ।
खंजो निःस्वोऽनधीतश्रुत इह बधिरः कुष्ठरोगादियुक्तः
श्लाध्यः चिद्रूपचिंतापरः इतरजनो नैव सुज्ञानवद्भिः ।।११।।
nar hoy kāḷo, karṇahīn, kadrūp, nakaṭo, kubja vā,
kushabda, vāman, paṅgu, LnMo, andhā, mūṅgo, khañj vā;
nirdhān, abhaṇ, bahero, bhale ho koḍh, vyādhiāgrasta vā,
chidrūpachintan līn to te shlādhay prāgne anya nā. 11
artha : — ā lokamān kāḷo, kān vagarano, āndhaḷo, ṭhīṅgaṇo,
khūndho, nakaṭo, karkash vāṇīvāḷo, ṭhuṇṭho, mūṅgo, laṅgaḍo, pāṅgaḷo, nirdhan,
abhaṇ, bahero ke koḍhādi rogavāḷo manuṣhya paṇ jo chidrūpanā chintanamān
tatpar hoy to samyaggnānīo vaḍe te prashansā pāme chhe, bījo koī
manuṣhya prashansāpātra thato nathī. 11.
रेणूनां कर्मणः संख्या प्राणिनो वेत्ति केवली ।
न वेद्मीति क्व यांत्येते शुद्धचिद्रूपचिंतने ।।१२।।
(jhūlaṇā)
jīv karmo ghāṇān kṣhaṇ kṣhaṇe saṅgrahe,
sarva sarvagna-gnāne jaṇāye;
shuddha chidrūpanun smaraṇ kṣhaṇ kṣhaṇ karye,
smaraṇathī karma to kāāny jāye. 12.
artha : — jīvanā karmanā paramāṇuonī saṅkhyā kevaḷagnānī jāṇe
chhe. e karma shuddha ātmasvarūpanun chintan karatān, kyān jatān rahe chhe, e
hun jāṇato nathī. 12.
तं चिद्रूपं निजात्मानं स्मर शुद्ध प्रतिक्षणं ।
यस्य स्मरणमात्रेण सद्यः कर्मक्षयो भवेत् ।।१३।।

Page 16 of 153
PDF/HTML Page 24 of 161
single page version

16 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
shuddha chidrūp te ātma nij chintavo,
smaraṇ kṣhaṇ kṣhaṇ karo shānt bhāve;
te svarupanā smaraṇ mātrathī sadya sau,
karma kṣhay thāy, shiv saukhya āve. 13
artha : — jenā smaraṇ mātrathī karmano kṣhay satvare thāy, te shuddha
chidrūpane – potānā ātmasvarūpane tun pratikṣhaṇ yād kar. 13
उत्तमं स्मरणं शुद्धचिद्रूपोऽहमितिस्मृतेः ।
कदापि क्वापि कस्यापि श्रुतं दृष्टं न केनचित् ।।१४।।
शुद्धचिद्रूपसदृशं ध्येयं नैव कदाचन ।
उत्तमं क्वापि कस्यापि भूतमस्ति भविष्यति ।।१५।।
‘shuddha chidrūp hun’ smaraṇ e vīṇ bījun,
smaraṇ uttam sadā kāāny chhe nā;
e vinā shreÌ bījun smaraṇ nā dīLun,
ke kadā karṇa suṇyun koie nā;
shuddha chidrūp sam dhayey uttam nah{,
koine kāāny bījun kadāpi;
bhūt bhāvī ane vartamāne ahā !
e ja sarvoparī chhe sadāp. 14-15.
artha : — ‘hun shuddha chidrūp chhun’ e smaraṇ karatā bījun uttam
smaraṇ kadīye koīe, kyāy, koīnī pāsethī joyun nathī. sāmbhaḷyun nathī.
shuddha chidrūpanā jevun uttam dhyey kadī kyāy paṇ koīne paṇ nathī, thayun
nathī ane thashe nahi. 14-15.
ये याता यांति यास्यंति योगिनः शिवसंपदः ।
समासाध्यैव चिद्रूपं शुद्धमानंदमन्दिरं ।।१६।।
shiv sampatti je yogiyo pāmīā,
pāmatā, pāmashe, te trikāḷe;

Page 17 of 153
PDF/HTML Page 25 of 161
single page version

adhyāy-2 ][ 17
shuddha chidrūp ānandamandirane,
mātra ārādhāī samyakprakāre. 16.
artha : — je yogīo mokṣharūpī sampatti pāmyā chhe, pāme chhe ane
pāmashe, te ānandanā dhām evā shuddhachidrūpanun yathārtha ārādhan karīne ja
pāmyā chhe, pāme chhe ane pāmashe. 16
द्वादशांगं ततो बाह्यं श्रुतं जिनवरोदितं ।
उपादेयतया शुद्धचिद्रूपस्तत्र भाषितः ।।१७
jinavare aṅg dvādash, bahiraṅg je,
shāstra vistār saghāḷo prakāshyo;
shuddha chidrūp sahajātmapad sukhanidhiā,
tyān upādey sarvatra bhākhyo. 17
artha : — jinavaroe kahelun shrutagnān bāraaṅgarūp ane aṅgabāhya
je chhe temān upādey (grahaṇ karavā yogya) ek shuddha chidrūpane kahyo
chhe. 17.
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानाद् गुणाः सर्वे भवंति च ।
दोषाः सर्वे विनश्यंति शिवसौख्यं च संभवेत् ।।१८।।
shuddha chidrūpanun dhayān samyak karye,
sarva sadguṇ pragaṭe svabhāve;
doṣhano samūh sau nāsh pāme ahā!
mokṣhanān saukhya atyant pāve. 18
artha : — shuddha chidrūpanā saddhyānathī sarve guṇo pragaṭ thāy chhe,
sarva doṣho nāsh pāme chhe ane mokṣhanun sukh prāpta thāy chhe. 18.
चिद्रूपेण च घातिकर्महननाच्छुद्धेन धाम्ना स्थितं
यस्मादत्र हि वीतरागवपुषो नाम्नापि नुत्यापि च ।

Page 18 of 153
PDF/HTML Page 26 of 161
single page version

18 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
तद्बिंबस्य तदोकसो झगिति तत्कारायकस्यापि च
सर्व गच्छति पापमेति सुकृतं तत्तस्य किं नो भवेत् ।।१९।।
vītarāgī vibhunun smare nām jyān,
mūrti, mandir, stutine kare jo;
pāp sau dūr ṭaḷe, puṇya uttam maḷe,
shun na utkr̥uṣhṭa dhayāne phaḷe to?
shuddha chidrūpanā dhayānathī tyān badhāān,
ghāātiyān karmano nāsh thāye;
gnān darshan anantā sukhe yukat je,
shuddha svarupe sthiti tyān pamāye. 19
artha : — shuddha chidrūpanā dhyān vaḍe ghātikarmono nāsh thatān shuddha
svarūpamān sthiti thāy chhe. kāraṇ ke ahīn vītarāg bhagavānanā nām vaḍe
paṇ, stuti-praṇām vaḍe, te vītarāgabimbanā, te vītarāgamandiranā, tenā
karāvanāranān paṇ sarva pāp satvare dūr thaī jāy chhe, sarva puṇya āve
chhe, to tenun dhyān karanārane kyun phaḷ na thāy? 19.
कोऽसौ गुणोस्ति भुवने न भवेत्तदा यो
दोषोऽथवा क इह यस्त्वरितं न गच्छेत् ।
तेषां विचार्य कथयंतु बुधाश्च शुद्ध –
चिद्रूपकोऽहमिति ये यमिनः स्मरंति ।।२०।।
‘shuddha chidrūp hun’ sanyamī je smare,
suguṇ evo shun loke na pāme ?
doṣh evo shun satvar ṭaḷe je nah{,
budhā jano ! kaho vichārī, na nāme. 20
artha : — he vidvāno ! vichārīne kaho ke je sanyamīo, ‘shuddha
chidrūp hun chhun’ evun smaraṇ kare chhe, temane lokamān tyāre evo kyo guṇ

Page 19 of 153
PDF/HTML Page 27 of 161
single page version

adhyāy-2 ][ 19
chhe ke je na pragaṭe athavā ahīn kyo doṣh chhe ke je tarat ja na ṭaḷī
jāy? 20.
तिष्ठंत्वेकत्र सर्वे वरगुणनिकराः सौख्यदानेऽतितृप्ताः
संभूयात्यंतरम्या घरविधिजनिता ज्ञानजायां तुलायां ।
पार्श्वेन्यस्मिन् विशुद्धा ह्युपविशतु वरा केवला चेति शुद्ध-
चिद्रूपोहंस्मृतिर्भो कथमपि विधिना तुल्यतां ते न यांति ।।२१।।
puṇyavash prāpta ati ramya sukhadāyi sau,
shreÌ guṇasamūh ekatra mūko;
gnānarup trājunā ek palle badhāā,
anya palle smaraṇ mātra rākho;
‘shuddha chidrūp hun’ smaraṇ keval ahā!
shuddha atyant uttam vakhāṇo;
koi rīte kadī tenī tole nahi,
samūh e guṇataṇo jarīy jāṇo. 21.
artha : — atyant ramya, sadbhāgye maḷelā, sukh āpavāmān
atyant samartha evā sarva uttam guṇonā samūho, gnānajanit trājavāmān
ek bāju ekaṭhā thaīne raho, ane bījī bājue vishuddha uttam mātra
hun shuddha chidrūp chhun e smaraṇ mūko; he jano! te koīpaṇ rīte sarakhā –
samān thatā nathī. 21
तीर्थतां भूः पदैः स्पृष्टा नाम्ना योऽघचयः क्षयं ।
सुरौधो याति दासत्वं शुद्धचिद्रक्तचेतसां ।।२२।।
shuddha chidrūpamān chitta anurakat te,
santapad spr̥uṣhṭabhūmi tīrtha thāye;
devagaṇ dās tenā banīne rahe,
nām tenun smarye pāp jāye. 22.

Page 20 of 153
PDF/HTML Page 28 of 161
single page version

20 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
artha : — shuddha chaitanyamān jemanun chitta līn chhe evā santonā
charaṇ vaḍe sparshāyelī bhūmi, tīrthapaṇun pāme chhe. temanā nāmathī pāpano
samūh nāsh pāme chhe ane devono samūh temanun dāsatva pāme chhe. 22.
शुद्धस्य चित्स्वरूपस्य शुद्धोन्योऽन्यस्य चिंतनात् ।
लोहं लोहाद् भवेत्पात्रं सौवर्णं च सुवर्णतः ।।२३।।
lohathī lohamay pātra saghāḷān bane,
kanakanā pātra sau kanakarupe;
shuddha chiddachintane shuddha pad sampaje,
anya chintan kare anyarupe. 23.
artha : — jem loḍhāmānthī lohamay pātra bane ane suvarṇamānthī
suvarṇamay pātra bane, tem shuddha chitsvarūpanā chintanathī shuddha thāy ane
ashuddhanā chintanathī ātmā ashuddha thāy chhe. 23.
मग्ना ये शुद्धचिद्रूपे ज्ञानिनो ज्ञानिनोपि ये ।
प्रमादिनः स्मृतौ तस्य तेपि मग्ना विधेर्वशात् ।।२४।।
shuddha chidrūpane jāṇanārā mahā,
gnānīo magna chidrūpamānh{;
karmavash smaraṇamān jo pramādī chhatān,
gnānī to gaṇo magna tyānhī. 24.
artha : — je gnānīo chhe te shuddha chidrūpamān magna chhe, je
gnānīo chhe chhatān shuddha chidrūpanā smaraṇamān karmavashe pramādī chhe, te paṇ
magna chhe. 24.
सप्तधातुमयं देहं मलमूत्रादिभाजनं ।
पूज्यं कुरु परेषां हि शुद्धचिद्रूपचिंतनात् ।।२५।।
sāt dhāātumayī deh ashuchibharyo,
mūtra mal ashuchi bhājan chhatān ye;

Page 21 of 153
PDF/HTML Page 29 of 161
single page version

adhyāy-2 ][ 21
shuddha chidrūp chintan vaMe punit te,
sarvane pūjya karavo sadā ye. 25.
artha : — sāt dhātumay, maḷamūtrādinā sthānarūp sharīr paṇ
shuddha chaitanyasvarūp ātmachintanathī bījāone te pūjya chhe, em nishchay
karo. 25.

Page 22 of 153
PDF/HTML Page 30 of 161
single page version

adhayāy trījo
[ shuddha chidrūpanī prāptinā upāy ]
जिनेशस्य स्नानात् स्तुतियजनजपान्मंदिरार्चाविधाना-
च्चतुर्धा दानाद्वाध्ययनखजयतो ध्यानतः संयमाच्च ।
व्रताच्छीलात्तीर्थादिकगमनविधेः क्षांतिमुख्यप्रधर्मात्
क्रमाच्चिद्रूपाप्तिर्भवति जगति ये वांछकास्तस्य तेषां ।।१।।
(vasantatilakā)
bhāve jinendra jay snātra stuti pūjāne,
mandir – archan – vidhāān supātra dāne;
shāstrādi, adhayayan, sanyam, shīl, dhayāne,
atyant ādar kare bhavi tīrthasthāne;
£ndriyano vijayane vrat – vartanāthī,
kṣhānti pramukh dash dhārma susādhānāthī;
chidrūp prāpti jagamān jīv vāñchhatā je,
sevī upāy kramathī pad pāmatā te. 1.
artha : — jinendra bhagavānano abhiṣhek karavāthī, stuti, pūjā,
jap karavāthī, mandir – pūjānā vidhānathī, chār prakāranā dānathī athavā
shāstra – abhyās ane indriyanā jayathī, dhyānathī ane sanyamathī, vratathī,
shīlathī, tīrthagaman ādi vidhithī, kṣhamā ādi uttam dharmothī krame karīne
chidrūpanī prāpti, jagatamān jeo tenā vāñchhak chhe; temane thāy chhe. 1.
देवं श्रुतं गुरुं तीर्थं भदंतं च तदाकृतिं ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानहेतुत्वाद् भजते सुधीः ।।२।।

Page 23 of 153
PDF/HTML Page 31 of 161
single page version

adhyāy-3 ][ 23
sa÷ev shāstra muni tīrtha guru sugnānī,
ke mūrti te taṇī viṣhe bahumān āṇī,
shuddhātma – dhayān sadupāy badhāā vichārī,
seve sadāy ati nirmal buddhi dhāārī. 2.
artha : — samyaggnānī dev-shāstra-guru, tīrtharūp bhagavantane tathā
temanī pratimāne shuddha ātmasvarūpanā saddhyānanā kāraṇo hovāthī, bhaje
chhe. 2.
अनिष्टान् खहृदामर्थानिष्टानपि भजेत्त्यजेत् ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्याने सुधीर्हेतूनहेतुकान् ।।३।।
artho aniṣhṭa man £ndriyane chhatān jo,
chidrūp – dhayān – sadupāy, budhāo bhaje to;
je hoy £ṣhṭa man £ndriyane chhatān jo,
thāye ahetu chiddhayān viṣhe, taje to. 3.
artha : — indriy ane manane apriy padārtho hoy paṇ jo te
shuddha chidrūpanā uttam dhyānamān hetu thatā hoy, to samyagdraṣhṭi jīv tene
bhaje ane (indriy – manane) priy lāgatān padārtho paṇ (shuddha chidrūpanā
dhyānamān) vighnarūp hoy, to tene vinā vilambe chhoḍī de. 3.
मुंचेत्समाश्रयेच्छुद्धचिद्रूपस्मरणेऽहितं ।
हितं सुधीः प्रयत्नेन द्रव्यादिकचतुष्टयं ।।४।।
chidrūpanā smaraṇamān hitakārī dhāāre,
je dravya, kṣhetra, vaḷī kāḷ subhāv chāre;
tene prayatna karī prāgnajano suseve,
temān ahitakar shīghār taje, na seve. 4.
artha
: — prāgnajan shuddha chidrūpanā smaraṇamān ahitakārī dravya,

Page 24 of 153
PDF/HTML Page 32 of 161
single page version

24 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
kṣhetra, kāḷ ane bhāv e chārane baḷapūrvak tajī de ane hitarūp dravyādi
chārane prayatnapūrvak avalambe. 4.
संगं विमुच्य विजने वसंति गिरिगह्वरे ।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्त्यै ज्ञानिनोऽन्यत्र निःस्पृहाः ।।५।।
gnānījano par viṣhe, ati niḥspr̥uhī je,
prāpti sadā vimal chidrūpanī chahī te;
sau saṅg āuāv mahā gaṇīne taje e,
ekāntavās girig¯rane bhaje e. 5.
artha : — gnānījano parabhāvomān nispr̥uh thaīne shuddha chidrūpanī
samprāpti māṭe, saṅgano tyāg karīne, ekānt giriguphāmān vase chhe. 5.
स्वल्पकार्यकृतौ चिंता महावज्रायते ध्रुवं ।
मुनीनां शुद्धचिद्रूपध्यानपर्वत भंजने ।।६।।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानभानुरत्यंतनिर्मलः ।
जनसंगतिसंजातविकल्पाब्दैस्तिरोभवेत् ।।७।।
chintā jarāy par kāryanī va» bhāre,
chidrūp dhayān giri e munino vidāre;
chidrūp dhayān ravi nirmaḷ te chhavāye,
vikalpa meghā janasaṅgatijanya āvye. 6 – 7.
artha : — munione shuddha chidrūpanā dhyānarūp parvat toḍavāne māṭe
alpa kārya aṅge karelī chintā nishchayathī mahān vajra jevī bane chhe. 6.
manuṣhyonā saṅgathī utpanna thatā vikalparūp vādaḷo vaḍe, atyant
nirmaḷ, shuddha ātmadhyānarūp sūrya ḍhaṅkāī jāy chhe. 7.
अभव्ये शुद्धचिद्रूपध्यानस्य नोद्भवो भवेत् ।
वंध्यायां किल पुत्रस्य विषाणस्य खरे यथा ।।८।।

Page 25 of 153
PDF/HTML Page 33 of 161
single page version

adhyāy-3 ][ 25
दूरभव्यस्य नो शुद्धचिद्रूपध्यानसंरुचिः
यथाऽजीर्णविकारस्य न भवेदन्नसंरुचिः ।।९।।
shuddhātmanun abhavine nahi dhayān hove,
vandhayā yathā sut nah{, khar shrr̥uṅg pāve;
shuddhātma-dhayān ruchi nā dūrabhavya pāme,
thāye ajīrṇa ruchi annanī tyān virāme. 8 – 9.
artha : — jem vandhyā strīmān putranī tathā gadheḍāmān shiṅgaḍānī
kharekhar utpatti thatī nathī, tem abhavya jīvamān shuddha chidrūpanā dhyānanī
utpatti thatī nathī. 8.
jevī rīte ajīrṇanā rogīne bhojan levānī sāchī ruchi thatī
nathī, tevī rīte dūrabhavyamān (jeno mokṣha nikaṭ nathī tevā jīvamān) shuddha
ātmasvarūpanā dhyānamān yathārtha ruchi thatī nathī. 9.
भेदज्ञानं विना शुद्धचिद्रूपज्ञानसंभवः ।
भवेन्नैव यथा पुत्रसंभूतिर्जनकं विना ।।१०।।
कर्मांगाखिलसंगे, निर्ममतामातरं विना ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानपुत्रसूतिर्न जायते ।।११।।
santān sambhav nah{ jyam viṇ tāt,
nā bhedagnān viṇ shuddha svarup gnāt;
sau saṅg – karma – tan – nirmamatā janetā,
shuddhātmadhayān – sut – sambhav te vinā nā. 10 – 11
artha : — jem pitā vinā putrano janma thāy ja nahi, tem
bhedagnān vinā shuddha chidrūpanā gnānano sambhav thāy ja nahi. 10.
karma, sharīr ane samasta saṅgamān, nirmamatārūp mātā vinā shuddha
chidrūpanā saddhyānarūp putrano janma thato nathī. 11.

Page 26 of 153
PDF/HTML Page 34 of 161
single page version

26 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
तत्तस्य गतचिंता निर्जनताऽऽसन्न भव्यता ।
भेदज्ञानं परस्मिन्निर्ममता ध्यानहेतवः ।।१२।।
chintā abhāv vaḷī nirjanavās bhāve,
āsannabhavyapaṇun, bhed vibodhā pāve;
dehādi sarva paramānthī mamatva jāye,
e dhayān hetu nararatna viṣhe suhāye. 12.
artha : — tethī chintāno abhāv, ekāntavās, samīp
muktigāmīpaṇun, bhed – vignān, paramān nirmamatā, tenā dhyānanā hetuo
chhe. 12.
नृस्त्रीतिर्यग्सुराणां स्थितिगतिवचनं नृत्यगानं शुचादि
क्रीड़ाक्रोधादि मौनं भयहसनजरारोदनस्वापशूकाः ।
व्यापाराकाररोगं नुतिनतिकदनं दीनतादुःखशंकाः
श्रृंगारादीन् प्रपश्यन्नमिह भवे नाटकं मन्यते ज्ञः ।।१३।।
(shārdūlavikrīḍit)
sansāre nar nārī dev pashunān, sthiti gati gānane,
vāṇī nr̥itya krīMā pīMā rudanane krodhāādine maunane;
ākr̥uti stuti sau pravr̥utti bhītine vyādhiā jarā duḥkhane,
jotā nāṭak māni gnānī sam te shr̥uṅgār ke shokane. 13.
artha : — ā sansāramān manuṣhya, strī, pashu ane devonī sthiti,
gati, vachanane, nr̥ityane, gītane, shok ādine, krīḍāne, krodhane, maunane,
bhay, hāsya, jarā, rudan, nidrā tathā jugupsāne, vyāpār, ākr̥uti,
rogane, stuti, praṇām, pīḍāne, dīnatā, duḥkh, shaṅkāne, bhojanane,
shr̥uṅgārādine vāstavik rūpe jotān gnānī nāṭak māne chhe. 13.
चक्रींद्रयोः सदसि संस्थितयोः कृपा स्या-
त्तद्भार्ययोरतिगुणान्वितयोर्घृणा च ।

Page 27 of 153
PDF/HTML Page 35 of 161
single page version

adhyāy-3 ][ 27
सर्वोत्तमेंद्रियसुखस्मरणेऽतिकष्टं
यस्योद्धचेतसि स तत्त्वविदां वरिष्ठः ।।१४।।
chakrī £ndrasabhā virājit ahā ! dekhī dayā āvatī,
rāṇī ke shachi sundarāṅgī ratishī, jotān ghār̥uṇā jāgatī;
sarvotkr̥uṣhṭa sukho smarye viṣhayanān āpe smr̥uti duḥkhanī,
chitte e pragaṭāo vivek nar te tattvagna shiromaṇi. 14.
artha : — jemanā uchcha chittamān, sabhāmān virājit chakravartī ke
indranī upar dayā āve, rati samānarūp ane atishay guṇayukta temanī
strīo, chakravartīnī paṭarāṇī tathā indranī indrāṇīnī upar aṇagamo
āve tathā sarvottam indriy sukhanā smaraṇathī atyant kaṣhṭa thāy, te
tattvagnānīomān sarvottam chhe. 14.
रम्यं वल्कलपर्णमंदिरकरीरं कांजिकं रामठं
लोहं ग्रावनिषादकुश्रुतमटेद् यावन्न यात्यंबरं ।
सौधं कल्पतरुं सुधां च तुहिनं स्वर्णं मणिं पंचमं
जैनीवाचमहो तथेंद्रियभवं सौख्यं निजात्मोद्भवं ।।१५।।
(harigīt)
divya vastro mahel surataru ke sudhāā kañchan maṇi,
jinendravāṇī ātmasukhane jyān sudhāī pāmyā nathī;
tyān sudhāī valkal parṇakuṭī karīr kāñjī lohane,
paththar kushruti viṣhayasukh ati ramya lāge lokane. 15.
artha : — jem, jyān sudhī jīvane divya vastra, mahel, kalpataru,
amr̥ut, kapūr, suvarṇa, maṇiratna, koyalano svar ane jinendranī
divyavāṇī prāpta thatī nathī; tyān sudhī āshcharyanī vāt chhe ke te valkalane
(jhāḍanī chhālanā vastro), ghāsaparṇanī jhumpaḍī, keraḍā, rākh, hiṅg, loḍhun,
paththar, hāthīno karkash svar ane kushāstrane ramya mānīne tene māṭe bhaṭake

Page 28 of 153
PDF/HTML Page 36 of 161
single page version

28 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
chhe, tevī rīte jyān sudhī jīvane nij ātmik sukhanī prāpti thatī nathī
tyān sudhī jīv indriyajanit sukh taraph bhaṭake chhe. 15.
केचिद् राजादिवार्तां विषयरतिकलाकीर्तिरैप्राप्तिचिंतां
संतानोद्भूत्युपायं पशुनगविगवां पालवं चान्ससेवां ।
स्वापक्रीडौषधादीन् सुरनरमनसां रंजनं देहपोषं
कुर्वंतोऽस्यंति कालं जगति च विरलाः स्वस्वरूपोपलब्धिं ।।१६।।
rājādinī vikathā viṣhe £ndriyarati kīrti kalā,
dhān tanay £chchhā, anya sevā, pashu vr̥ukṣha pakṣhīnī lalā;
auṣhadhā shayan krīMā sharīr – poṣhaṇ manuj sur rañjane,
sau vyartha kāl vītāvatā, viralā ja chidrūp chintane. 16.
artha : — jagatamān keṭalāk jīvo rājādinī vārtā, viṣhayabhog,
strīrati, kalā, kīrti ane dhanaprāptinī chintā, santānanī utpattinā upāy,
pashu, vr̥ukṣha, pakṣhī, gāy, baḷadanā pālan ane anyanī sevā, nidrā, krīḍā,
auṣhadh ādi sur ane naronā manane rañjan, dehanun poṣhaṇ karatān thakān
kāḷane gumāvī de chhe ane ati alpa jīvo svasvarūpanī prāpti karavāmān
kāḷ vītāve chhe. 16.
वाचांगेन हृदा शुद्धचिद्रूपोहमिति ब्रुवे ।
सर्वदानुभवामीह स्मरामीति त्रिधा भजे ।।१७।।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानहेतुभूतां क्रियां भजेत् ।
सुधीः कांचिच्च पूर्वं तद्ध्याने सिद्धे तु तां त्यजेत् ।।१८।।
(mālinī)
tan man vachane hun, shuddha chidrūp sevun,
anubhavun smarun gā. bhakitathī nitya dhayāvun;
sahaj svarupadhayāne kāryakārī kriyā je,
vimal-mati bhaje sau dhayān siddhe taje te. 17-18

Page 29 of 153
PDF/HTML Page 37 of 161
single page version

adhyāy-3 ][ 29
artha : — ahīn, vāṇīthī, sharīrathī, chittathī shuddha chidrūp hun chhun em
uchchāru, anubhavun, smaraṇ karun; em traṇ prakāre hameshān bhajun. 17.
samyaggnānī shuddha chidrūpanā saddhyānamān kāraṇabhūt koī paṇ
kriyāne pratham bhaje, parantu te dhyānanī siddhi thatān kriyāne tajī de. 18.
अंगस्यावयवैरंगमंगुल्याद्यैः परामृशेत् ।
मत्याद्यैः शुद्धचिद्रूपावयवैस्तं तथा स्मरेत् ।।१९।।
ज्ञेये दृश्ये यथा स्वे स्वे चित्तं ज्ञातरि दृष्टरि ।
दद्याच्चेन्ना तथा विंदेत्परं ज्ञानं च दर्शनं ।।२०।।
jyam sharīr – avayav aṅguli ādithī tan lakṣhāy chhe,
chid – aṅg matyādi sugnāne svarup smr̥uti pamāy chhe;
par gney – drashye jan diye man tem jo svarupe dīe,
gnātā tathā draṣhṭā viṣhe to gnān darshan var līe. 19-20
artha : — sharīranā āṅgaḷī ādi avayavo vaḍe sharīranun anumān
thāy chhe ane pachhī sparshāy chhe, tem shuddha chidrūpanā avayavo matignān
ādi vaḍe te shuddha chidrūpane smaravun, dhyāvun joīe. 19.
jem manuṣhya potānā gney ane drashyamān chittane joḍe chhe tem jo
te gnātādraṣhṭā evā svamān chitta joḍe, to te utkr̥uṣhṭa gnān ane darshananī
prāpti kare chhe. 20.
उपायभूतमेवात्र शुद्धचिद्रूपलब्धये ।
यत् किंचित्तत् प्रियं मेऽस्ति तदर्थित्वान्न चापरं ।।२१।।
चिद्रूपः केवलः शुद्ध आनंदात्मेत्यहं स्मरे ।
मुक्त्यै सर्वज्ञोपदेशः श्लोकार्द्धेन निरूपितः ।।२२।।
hun shuddha chidrūp arthī, sadupāyo badhāā te te chahun,
chhe te ja priy mujane ghāṇā, tethī avar kadī nā chahun;

Page 30 of 153
PDF/HTML Page 38 of 161
single page version

30 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
chidrūp keval shuddha hun ānandadhāām sadā smarun,
shlokārdhāthī sarvagna bhāṣhit bodhā mokṣhārtha dhārun. 21 – 22
artha : — shuddha chidrūpanī prāpti māṭe ahīn je kāī paṇ kāraṇarūp
hoy te mane – hun teno ja abhilāṣhī hovāthī – priy chhe ane anya priy
nathī.
hun chaitanyasvarūp, ekalo, nirmaḷ, ānandasvarūp chhun, em smaraṇ
karun chhun. ardha shlokamān ā mukti māṭeno sarvagnano upadesh kahelo
chhe. 21 – 22.
बहिश्चितः पुरः शुद्धचिद्रूपाख्यानकं वृथा ।
अंधस्य नर्त्तनं गानं बधिरस्य यथा भुवि ।।२३।।
अंतश्चितः पुरः शुद्धचिद्रूपाख्यानकं हितं ।
बुभुक्षिते पिपासार्त्तेऽन्नं जलं योजितं यथा ।।२४।।
jyam andhā āgaḷ nr̥itya ke gīt badhiār āgaḷ vyartha chhe,
tyam shuddha chidrūpanun kathan bahirātma āgaḷ vyartha chhe;
bhūkhyā kane jyam anna ke tarasyā kane jaḷ hit kare,
tyam antarātmā samīp chidrūp-kathan hitakar chhe khare. 23-24
artha : — jem lokamān āndhaḷānī āgaḷ nāch ane baherānī
āgaḷ gān nakāmā chhe, tem agnānī pāse shuddha ātmasvarūpanun
vyākhyān nirarthak chhe. 23.
jem bhūkhyā pāse mūkelun anna, tarasathī pīḍātā pāse jaḷ,
hitarūp thāy chhe; tevī rīte antarātmānī pāse shuddha chidrūpanun vyākhyān
saphaḷ thāy chhe. 24.
उपाया बहवः संति शुद्धचिद्रूपलब्धये ।
तद्ध्यानेन समो नाभूदुपायो न भविष्यति ।।२५।।

Page 31 of 153
PDF/HTML Page 39 of 161
single page version

adhyāy-3 ][ 31
(anuṣhṭup)
shuddha chidrūp prāptinā upāyo bahu sarvadā,
chhatān taddhayān jevo nā thayo chhe nā thashe kadā. 25
artha : — shuddha chidrūpanī prāpti māṭe ghaṇā upāyo chhe. (paṇ)
teno dhyān jevo (bījo koī) upāy thayo nathī, (chhe nahi) ane thashe
nahi. 25.

Page 32 of 153
PDF/HTML Page 40 of 161
single page version

adhayāy 4 tho
[shuddha chidrūpanā mārganī sugamatā]
न क्लेशो न धनव्ययो न गमनं देशांतरे प्रार्थना
केषांचिन्न बलक्षयो न न भयं पीडा परस्यापि न ।
सावद्यं न न रोग जन्मपतनं नैवान्यसेवा न हि
चिद्रूपस्मरणे फलं बहु कथं तन्नाद्रियंते बुधाः ।।१।।
(vasantatilakā)
chidrūpanā smaraṇamān phaḷ chhe ghāṇerun,
nā duḥkh dravyavyay vyādhiā videsh kerun;
janmādi bhīti parasev prayāchanā nā,
nā pāp tāp budhā ! ādar kān dhāro nā ? 1.
artha : — chidrūpanā smaraṇamān klesh nathī, dhan kharachavun paḍatun
nathī, paradeshamān javun paḍatun nathī, koīnī pāse yāchanā karavī paḍatī nathī,
baḷano kṣhay thato nathī, bhay thato nathī shatru taraphathī pīḍā thatī nathī,
pāp lāgatun nathī, rog, janma ke maraṇ thatān nathī, bījāonī sevā
paṇ karavī paḍatī ja nathī. (ane) phaḷ ghaṇun chhe (to) he vidvajjano!
tame temān kem ādar utsāh dharatā nathī? 1.
दुर्गमा भोगभूः स्वर्गभूमिर्विद्याधरावनिः ।
नागलोकधरा चातिसुगमा शुद्धचिद्धरा ।।२।।
re ! prāpti bhogabhūminī, suralok kerī,
vidyādhāro taṇī bhūmi, bhūmi nāg kerī.
chhe e nah{ sugam to, jarī jo vichāro,
chidrūp prāpti sugam tethī svakārya sāro. 2